بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار به عنوان مشخصهی کلیدی در فرایند برنامه ریزی فضایی مطرح است. در واقع کاربست بهینه این مفهوم متناسب با مقیاس های فضایی، رسالت برنامه ریزی فضایی می باشد. حوزه کرج- شهریار در نگاه برنامه ریزی منطقهای به عنوان پدیدهای فضایی مطرح می شود که تا به حال، مسائل گسترده ای برای نیل به توسعه پایدار گریبان گیر آن شده است. منابع ارزشمند آبی و اراضی آسیب پذیر و همچنین روند رو به تخریب این منابع باعث می شود که نگرش پیرامون برنامه ریزی برای توسعه پایدار و نیز عدم قطعیت در این حوزه، بیش از پیش به امر چشم انداز سازی و آینده نگاری ارتباط پیدا کند. پژوهش حاضر با بهره گیری از نگرش سیستمی در دو سطح توصیفی و تحلیلی سعی کرده است به چشم اندازسازی با استفاده از روش سناریو و ارائه راهبرد با استفاده از ماتریس سوات بپردازد.
واژههای کلیدی: چشم انداز، راهبردها، سیاست، حوزه کرج- شهریار، توسعه پایدار؛
-1 مقدمه
حوزه کرج- شهریار به عنوان پدیده فضایی با چالش های جدی در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار مواجه است. فضا و نیروهای موثر در تغییرات فضایی موضوع برنامه ریزی منطقه ای می باشد. فضای مورد توجه برنامه ریزی منطقه ای فضایی است که به سبب دخالت انسان پیوسته در حال تغییر است - میسرا، - 70:1366 .جمعیت پذیری و رشدپذیری نقاط شهری تا کنون موجب بارگذاری بیش از حد ظرفیت زیست محیطی در این محدوده شده است. با ادامه روند رو به تخریب موجود، آینده چندان روشنی برای این محدوده نمی توان تصور نمود. پژوهش حاضر با تاکید بر پهنه بندی این محدوده از نظر حفاظتی سعی می کند با ارائه سناریوهایی از آینده محتمل، عدم قطعیت در آن را کاسته و چشم اندازی از آن ارائه نماید. همچنین با ارائه راهبردهای بیرون آمده از تحلیل وضع موجود سعی می شود سیاست هایی برای رسیدن به وضع مقدور در راستای وضع مطلوب ارائه نماید.
-2 روش پژوهش
پژوهش حاضر از نگرش سیستمی در دو سطح توصیفی و تحلیلی بهره برده است. این پژوهش در گام اول به معرفی حوزه کرج- شهریار به عنوان یک پدیده فضایی در مقیاس منطقه ای پرداخته است و با بررسی مسائل پیش رو برای این محدوده در راستای آینده نگری، گام دوم به ارائه سناریوها برای چشم اندازسازی می پردازد. گام سوم به ارائه برنامه راهبردی زیست محیطی در حوزه کرج- شهریار می پردازد.
-3 بررسی پژوهش موردی
حوزه کرج شهریار از لحاظ وجود زمین های کشاورزی پر ارزش، آب و هوای مطلوب و دسترسی مناسب به آب موقعیت ویژه ای به ویژه از لحاظ زیست محیطی را داراست که بر پایه مفاهیم توسعه پایدار باید توسعه در این محدوده بنا بر قابلیت ها وتوان های محیطی صورت گیرد تا زمینه های توسعه پایدار فراهم شود. این امر به سبب موقعیت خاص این حوزه و قرارگیری آن در مجاورت مرکز سیاسی کشور سبب شده است تا این حوزه با چالش هایی از جمله، افزایش جمعیت در اثر مهاجرت، اسکان غیر رسمی، تمرکز بالای جمعیتی و موارد دیگر روبرو شود. بدیهی است که توسعه پایدار در مفهوم فراگیر خود تنها در صورتی تحقق میابد که توسعه بر مبنای توان ها و قابلیت های محدوده از ابعاد مختلف اجتماعی اقتصادی باشد.
حوزه شهری کرج- شهریار با 1016 کیلومتر مربع وسعت، یکی از حوز ههای شهری نه گانه مجموعه شهری تهران در قلمروی غربی استان است که از لحاظ مساحت و جمعیت دومین حوزه پس از تهران است. این حوزه از شرق با حوز ه های شهری تهران و اسلام شهر رباط کریم و از غرب با حوزه های اشتهارد و هشتگرد مجاور است، در شمال آن ارتفاعات البرز مرکزی بین دو رودخانه کرج و کردان و در جنوب آن ناهمواری ها و دشت های شور هزار دهستان اخترآباد قرار دارد. حوزه از بخش های شهری دو شهرستان کرج و شهریارشکل گرفته و حدود درصد مساحت دو شهرستان را پوشش می دهد.16شهر موجود در حوزه؛ شامل کلا نشهر کرج با1/4میلیون نفر جمعیت و3 شهر بزرگ شهریار، قدس وملارد هر یک با حدود 200 هزار نفر جمعیت،4 شهرمیانی کما لشهر، محمدشهر، اندیشه و باغستان هر یک با جمعیتی بین 50 تا 100 هزارنفر، 2 شهرمشکین دشت و ماهدشت با جمعیت25 تا 50 هزار نفر و 6 شهرکوچک اما رو به رشد گرمدره، صفادشت، صباشهر، شاهدشهر، فردوسیه و وحیدیه هر یک با 10 تا 25 هزارنفر جمعیت، به همراه تعدادی روستا و شهرک، حوزه شهری مهم و پر تراکمی را در غرب استان تهران شکل داده اند. - برنامه راهبردی ساختاری شهر کرج، - 8: 1387
با توجه به شناخت حاصل از محدوده و شناسایی مشکلات و توجه به این نکته که محدوده کرج شهریار تنها 1016 کیلومتر مربعوسعت داشته و از لحاظ ویژگی های اقلیمی، از جمله میزان بارش،دما جنس خاک مشابهت دارند و حتی اختلاف ارتفاع تقریبا یکسان است از این رو حوزه بر اساس بافت شهری پهنه بندی شد. به طوری که قسمت های شمالی که به صورت غالب کوهستانی و دارای ساخت و ساز پراکنده و ویلایی است به عنوان یک پهنه، سطح میانی با ساخت و ساز غالب مصنوع و تراکم زیاد به عنوان یک پهنه و قسمت های جنوبی با زمین های با ارزش کشاورزی و ساخت پراکنده و کم تراکم تر شهری به عنوان یک پهنه در نظر گرفته شد. نقشه - 1 - پهنه بندی این محدوده را نشان می دهد.
-4تحلیل و آینده نگاری:
در این مرحله ابتدا به شناسایی مسائل کلی در حوزه کرج- شهریار در مقیاس منطقه پرداخته می شود و در ادامه تحلیل و آینده نگاری پیرامون حوزه شهری کرج- شهریار صورت می گیرد.
