بخشی از مقاله
چکیده
معماری بومی هر منطقه با توجه به شرایط آب و هوایی و اقلیم آن منطقه شکل گرفته است. به طوریکه بازدهی بیشتر فضاها لحاظ گردیده و علاوه بر آن، شرایط خاص اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی منطقه مورد نظر در معماری خانه ها مشهود است. اما شرط اول و مهم هر خانه، تأمین نیازها و شرایط آسایش برای ساکنین است که همانطور که گفته شد توجه ویژه به اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه خود را می طلبد. بعلاوه، انعطاف پذیری مسکن نیز در تأمین نیازهای فعلی و آتی کاربران نقش داشته و منطبق با شرایط زیستی کاربران می باشد. هدف از نگارش این مقاله، مطالعه پیرامون چگونگی انعطاف پذیری در خانه های بومی استان گیلان است.
به عبارت دیگر، این مطالعه نشان می دهد که خانه های بومی گیلان چگونه با شرایط زیستی کاربران انطباق دارد. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و نتیجه نشان می دهد که معماری اقلیمی و بومی استان گیلان در انعطاف پذیری خانه های این منطقه شرکت داشته، به خصوص نقش لایه های شفاف مسقف یا ایوان ها از اهمیت زیادی برخوردار است که از نقاط قوت انعطاف پذیری در خانه های این منطقه محسوب می گردد.
واژگان کلیدی: خانه، انعطاف پذیری، اقلیم، استان گیلان.
مقدمه
مسکن به عنوان انسانی ترین موضوع معماری، بازگو کننده شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی حاکم بر جامعه در دوره مربوط به خود است. از طرفی، عصر حاضر در کنار بحران های مختلف هویتی و فرهنگی، با بحران جدی زیست محیطی از یک سو و پیشرفت های روز افزون تکنولوژی از سویی دیگر روبروست؛ از این رو معماری مسکن معاصر می تواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید. - احمدی پور, 1394 ص. - 2 تعریفی که لوکوربوزیه در باب مسکن ارائه داشته اینچنین است:
خانه پوششی است که در تطابق با برخی شرایط، رابطه صحیحی بین محیط خارج و پدیده های زیستی انسان برقرار می کند - سی سخت، یزدان پور, 1392 ص. . - 2 همانطور که گفته شد، در طراحی مسکن جدا از تطابق فرهنگی و اجتماعی که در شالوده آن نهفته است، شرایط اقتصادی و نیز زیست محیطی را نیز می بایست مد نظر قرار داده و این مؤلفه ها را در طراحی مسکن رعایت نمود. تنها با رعایت این مسائل است که آرامش و آسایش برای ساکنین فراهم آمده و رضایت آنان را به دنبال دارد. آسایشی که از آن سخن به میان آورده شد با منعطف بودن مسکن در شرایط متفاوت و بازه های زمانی امکان پذیر می باشد. انعطاف پذیری رویکردی است که طراح به جهت پاسخگویی به نیاز مخاطب خود، به تغییر الگوی عملکردی پروژه مطابق با خواسته های متغیر، در جستجوی اعمال آن می باشد.
با وجود ابعاد گسترده تحقیقات انجام گرفته در زمینه مسکن در ایران و جهان، تنها تعداد محدودی پژوهش با محوریت مسکن انعطاف پذیر انجام گرفته است. مقاله حاضر با در نظر گرفتن اقلیم منطقه شمالی ایران - معتدل و مرطوب - و شرایط آسایش افراد، سعی در بیان چگونگی برقراری سرزندگی و نشاط ساکنین خواهد داشت. بنابراین هدف اصلی این پژوهش،چگونگی کاربرد اصول انعطاف پذیری در معماریِ اقلیم معتدل و مرطوب، برای ایجاد آسایش مطلوب و کاهش مصرف انرژی و استفاده هر چه بیشتر از پارامترها و شرایط آب و هوایی می باشد.
پیشینه تحقیق
یکی از مسائلی که در معماری گذشته ایران به آن توجه می شدو در عمارت بنا از آن به منظور بازدهی هرچه بیشتر فضا مورد استفاده قرار می گرفت اصلی با عنوان" انعطاف پذیری "بود که در عین تأمین نیاز کاربران، پاسخگوی نیاز آتی آنان متناسب با تغییرات شرایط زیستی شان بود؛ که علاوه بر مزیت های برشمرده شده موجب پایداری پایگاه اجتماعی فضاهای مسکونی×نیز بود - رضایی, 1392 ص. . - 23 حصاری - 1390 - ، طراحی مجتمع انعطاف پذیر را با توجه به قابلیت ها و پتانسیل های مطلوب، از لحاظ سطح اقتصادی، فرهنگی و طبیعی، مورد مطالعه قرار داده است. وی در این پروژه مباحث پایداری که شامل پایداری اجتماعی- اقتصادی- زیست محیطی می گردد را مد نظر قرار داده، همچنین در طراحی واحدهای مسکونی، مساحت های متنوع، دارای قابلیت کاسته شدن و افزایش زیربنا، فضاهای جمعی، بام های سبز، سالن چند منظوره، سالن های ورزشی و تفریحی برای ساکنین را در نظر گرفته است.
انعطاف پذیری به عنوان رویکردی راهبردی، »قابلیتی است که با ارائه حق انتخاب به استفاده کننده امکان شخصی سازی را به او می دهد« - اسماعیل دخت, 1390 ص. . - 15 مسکن انعطاف پذیر، خانه ای است که به تمامی نیازهای ساکنان خود به صورت بالفعل پاسخ داده و نیز پتانسیل پاسخگویی به نیازهای آتی و بعضاً غیر قابل پیش بینی را نیز در خود داشته باشد. با توجه به پتانسیل ها و راه حل های متفاوتی که در یک واحد مسکونی برای پاسخ گویی به نیازها و خواسته های ساکنان فعلی و آتی خانه گنجانده می شود، میزان انعطاف پذیری مسکن نیز متفاوت خواهد بود - حصاری, 1390 ص. . - 2
از میان رویکردهای انعطاف پذیری، رویکردهای تطبیق پذیری و تنوع پذیری با هدف طراحی مسکن مناسب در مساحت محدود بیش ترین تناسب را دارند و راهبردهای این دو رویکرد پتانسیل چند عملکردی بودن فضاها را افزایش می دهد و امکان ادغام مناسب عملکردهای مشابه را در یک فضا فراهم می نماید. از جمله ی این راهبردها می توان به طراحی هندسه ی پلان با قابلیت تقسیم بندی و دارا بودن نقاط تمرکز - مانند فرم های L شکل و دندانه دار - ، طراحی ابعاد فضای متناسب با عملکردهای مختلف پیش بینی شده برای فضا و استفاده از مبلمان چند عملکردی اشاره نمود - انصاری، . - 1393
مسکن منعطف می تواند، با عبور از مرز عملکردگرایی صرف - که حاصل تفکر مینیمال و استاندارد شده مدرن است - با توجه به تغییر موقعیت ها، بر اساس نیازها و خواسته های استفاده کننده تغییر کند. رویکردهای طراحانه ای که معمار به عنوان ابزارهایی برای دستیابی به انعطاف پذیری و مسکن منعطف می تواند اتخاذ کند،
