بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از این مقاله، بررسی فضای ورودی متاثر از فرهنگ ایرانی اسلامی در خانه های سنتی ایران می باشد. ورودی به عنوان حلقه ای رابط بین محیط بیرون و درون در خانه های ایرانی، مفاهیم بسیاری را به دنبال داشته است که در میان آن ها فرهنگ غنی ایرانی اسلامی تا حد زیادی تاثیر گذار و تاثیر پذیر بوده است، جایی که در عین رعایت حریم ها، اتصال فضای عمومی شهر و فضای خصوصی خانه را بر قرار می کرد.
بهره گیری از این فرهنگ و الگو پذیری از آن در فضاهای ورودی امروز می تواند راهنمای ما در طراحی ورودی مطلوب و متناسب با آموزه های دینی و اعتقادات مذهبی ایرانیان باشد. نتایج حاصل از بررسی و مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که سلسله مراتب ورود، حفظ محرمیت و امنیت، ورود با خضوع و و حفظ حریم خانواده، همگی نمودی است از تاثیر فرهنگ این دیار بر درآیگاه خانه های سنتی ایران، که متاسفانه امروز در پرده ای از غفلت قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و ابزار جمع آوری اطلاعات در بستر مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد تصویری بوده است.
مقدمه
بافت های مسکونی و ساختمان های بومی کمتر نتیجه امیال شخصی هستند و بیشتر نشان دهنده اهداف و امیال گروه ها برای یک محیط آرمانی می باشند - پوردیهیمی،1390،ص - . جوامع سنتی در یک فضای معنوی زندگی می کنند که هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی جویای همگنی و تناسب کامل است. آفریده های معماری آن چنان از جهان بینی تام و کامل مایه می گیرد که نیروی خلاقه انسان را پدید آورده اند و آن را به سوی غایتی رهنمون می کند که جامعه را به صورت یک محل واحد در می آورد؛ در واقع هنر اسلامی را نمی توان چیزی جزء تفکر و تعمقی در عالم ماده، عالم نفس و حتی عالم وحی قرآنی دانست.
معماری سنتی ایران نیز در واقع تصویری از کیهان یا انسان است - طبیبیان و همکاران، 1390، ص . - 64 در این میان خانه های ایرانی مکان هایی اند که فرصت می دهند تا احساسات، عاطفه ها، تعلق ها و پیوند های معنوی آدمی، هم در مقیاس فردی و هم در مقیاس اجتماعی، به ژرفا برده شود. به طور کلی سبک معماری خانه های سنتی ایران همواره نمودی از چگونگی تفکرات و فرهنگ مردم بوده است - کبیر،1389، ص. - 1 این نوشته در ارتباط با درآیگاه می باشد و در خلال بحث به تاثیرات متقابل فرهنگ ایرانی- اسلامی بر این عنصر پرداخته شده است.
روش شناسی
روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و ابزار جمع آوری اطلاعات در بستر مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد تصویری بوده است.
تعریف درآیگاه
درآیگاه که در معنای لغوی به معنای، منسوب به ورود، آن چه مخصوص و مربوط به ورود و دخول کسان در جایی باشد،آورده شده در واقع در بیان معماری همان ورودی خوانده می شود. ورودی به معنای مجموعه فضایی پیچیده، حلقه ای واسط بین بیرون و درون هر مجموعه اعم از شهر، باغ، کاروانسرا یا خانه ، جزء جدایی ناپذیر معماری، از بدو پیدایش آن تا امروز بوده است - پارسی، 1388،ص . - 58 فضای ورودی علاوه بر کارکرد اصلی، به عنوان یک فضای ارتباطی؛ از لحاظ بصری و ادراکی نیز فضایی رابط بین یک بنا با فضاهای شهری است و غالبا معیاری برای تشخیص ارزش و هویت معماری و اجتماعی هر بنا، به خصوص در شهرهای دارای بافت پیوسته و متراکم، به شمار می آمده است.
در مجموع می توان ورودی ها را به دو دسته تقسیم کرد:
- آن هایی که به صورت مستقیم فضای اصلی داخلی را به بیرون متصل می کنند، مانند دروازه شهرها، کاروانسراها، سراها، تیمچه ها و اغلب معابر و برخی از مساجد که بناهایی عمومی با تردد زیاد و کارکردهایی متفاوتند.
- آن هایی که در ارتباط پیچیده و در چند مرحله با حذف دید و ارتباط مستقیم، ارتباط بین بیرون و درون را همراه با احساس امنیت فراهم می کنند. خانه ها، حمام ها، بیشتر باغ ها و اغلب مساجد و برخی مقابر چنین ورودی هایی دارند - پارسی،1388،ص . - 62 از آنچه در شکل گیری فضاهای ورودی در تمدن ها و سبک های مختلف مؤثر بوده، می توان اوضاع طبیعی و اجتماعی منطقه، مذهب، نظام اجتماعی و فرهنگی و ... را نام برد - دوستی مطلق،1388، ص . - 92
درآیگاه و فرهنگ
هر فضای معماری یا شهری نشان دهنده بعضی خصوصیات فرهنگی - قومی است که برخی از افکار، عقاید، خواسته ها و رفتارهای فردی و اجتماعی را نشان می دهد - سلطان زاده، 1384، ص. - 10 خانه، بیش از بناهای دیگر، از ویژگی های محیطی و فرهنگ ساکنان آن متاثر است. ورودی خانه مفاهیم بسیاری را به دنبال دارد، مسائلی از قبیل: نحوه دسترسی، تاثیر در نمای شهری، زیبایی، امنیت، حریم، آسایش اقلیمی، آرامش محیطی، دید، دعوت کنندگی و مسئله مهم فرهنگ که تأثیر گذار و تأثیر پذیر در مفهوم ورودی در طراحی مسکن و محیط مسکونی مطلوب است - دوستی مطلق، 1388، ص . - 91 در معماری درونگرای خانه ایرانی، ورودی نشانه ی آشکار شأن و شخصیت صاحب خانه بوده و در نمای ساده و یکپارچه ی پوشش کاهگل و گل، ورودی با اشکال و تزیینات متنوع مهم ترین و بارز ترین عنصر معماری خانه به شمار می آمده که تظاهر بیرونی داشته است - پارسی، 1388، ص . - 63 در ادامه بحث مصادیقی از فرهنگ در ارتباط با فضای ورود بیان شده است.
اصل محرمیت
معمار سنتی بر اساس فطرت پاک خود و با تکیه بر اصول دین به ساختن خانه می پردازد.یکی از مهمترین اصولی که دین در رابطه با خانواده و در روابط اجتماعی به آن توصیه کرده پوشاندن دید و ایجاد محرمیت است؛آن جا که می فرماید: به مردان و زنان مومن بگو دیدگان خویش را از نگاه غریبه ها باز گیرند و زینت خود را، جز آنچه آشکار است، آشکار نسازند.لذا خانه سنتی محرمیت را با خلق فضای جدید و بر اساس ایجاد حرمت برای ساکنین و واردین ، ایجاد می نماید.
معمار سنتی ورودی خانه را به گونه ای طراحی نموده است که مصداق آیه شریفه ی حجاب گردد. او با طراحی هشتی در ابتدای ورود، عرصه ی عمومی بیرون خانه را از عرصه ی خصوصی درون خانه، با رعایت بسته بودن دید نامحرمان ، کاملا مجزا می کند. در این فضا، با ایجاد سکوهایی در بدنه هشتی، میهمانان غریبه و نامحرمان پذیرایی اولیه می گردند و در صورت تمایل دعوت به بخش بیرونی از طریق راهروی شکسته، با حفظ حریم اندرونی، می شوند - مسائلی،1388، ص . - 32
از سوی دیگر کوبه هایی بر روی درها نصب می کردند. که در ساده ترین شکل ، کارکرد آن اطلاع رسانی بود. روی در ورودی خانه ها دو درکوب فلزی نصب می کردند.هر کوبه روی یک لته در قرار می گرفت ، یکی از آنها را که چکش می نامیدند صدای بم تولید می کرد و دیگری را که معمولا حلقه می نامیدند، صدای زیر ایجاد می کرد.چکش در مواردی مورد استفاده قرار می گرفت که مراجعه کننده مرد بود و در هنگامی که مراجعه کننده زن بود، از حلقه استفاده می کرد. به این ترتیب ساکنان خانه از جنسیت مراجعه کننده مطلع می شدند و خود را آماده می کردند. - سلطان زاده ،1384،
اصل سلسله مراتب
هستی در ماده و جهان شناسی، دارای ساختارها و ساختمان های وجودی متعددی است و از مراتب و یا عوالم بسیاری تشکیل می شود. قرآن کریم در سوره بقره، آیه 28 می فرماید: » اوست خدایی که خلق کرد برای شما همه موجوداتی که بر روی زمین است پس از آن، نظر گماشت به خلقت آسمان، و هفت آسمان را بر یکدیگر برافراشت و او به هر چیز و همه نظام آفرینش داناست.« بر این اساس کل هستی به مانند سیستمی نظام دار، متشکل از زیست بوم های کوچکتر است. آنان واجد سلسله مراتب متوازن و زنجیره ای هستند. بنابراین از دیدگاه اندیشه و عرفان اسلامی وجود سلسله مراتب میان عالم های متعدد امری بدیهی بوده و ارتباط میان عوالم مختلف از طریق واسطه ها صورت می پذیرد - بلیلان اصل، 1390،ص . - 65
انواع سلسله مراتب در محیط مصنوع
سلسله مراتب حاکم بر فضاها تحت دو عنوان قابل بررسی می باشد. که موارد سلسله مراتب حقوقی و سلسله مراتب حقیقی را در بر می گیرد - طبیبیان و همکاران،1390، ص . - 66
سلسله مراتب حقوقی
این نوع سلسله مراتب را، خطوط یا سطوح بر طبق قوانین و یا عرف جامعه تعریف می کنند. مثل اینکه یک دیوار کوتاه، یک پرچین، یک در، یک نرده، حایل شیشه ای و یا حتی یک خط - غالبا تغییر مصالح - حدود فضاها و قلمرو مالکیت ها را تعیین نمایند. این عناصر اگرچه غالبا موانعی حقوقی و عرفی برای جسم و کالبد انسان می باشند ولی نمی توانند مانعی برای سایر حواس انسان از جمله بینایی و بویایی و شنوایی به قلمرو دیگر باشند - طبیبیان و همکاران، 1390، ص . - 66
