بخشی از مقاله
چکیده
ایوان ازعناصرتاریخی معماری ایران می باشد ،که ابداعی مهم درمعماری بومی تلقی می شود .این عنصرکه با رویکرد اقلیمی طراحی گردیده است، به عنوان یک سیستم تهویه ای شناخته شده است وتهویه مطبوع را با بهره گیری از انرژی تجدید پذیر باد فراهم می آورد.این تحقیق با هدف بررسی ایوان در میان اقلیم های انجا م گرفته و شهر آمل به عنوان شهرمطالعه موردی برگزیده شده است .
ایوان ها در این شهربا فرم های متفاوتی دیده شده اند و این تحقیق نشان می دهد که ویژگی های شکلی آنها نقش مهمی در عملکردشان ایفا می کند.بر اساس پهنه بندی اقلیمی خرد اقلیم های منطقه شناسایی شده و رابطه معیارهای جهت گیری نسبت به باد و ابعاد و تناسبات ایوان مساحت نسبت به کل و مصالح و ابعاد و جای گیری پنجره در ایوان و رابطه فضای باز و بسته در خانه ها جمع اوری شده و سپس با میانگین های کیفی این نتایج بسط داده شده است .
در این مقاله سعی شده است به بررسی تهویه طبیعی با تکیه بر ساختار ایوان در معماری خانه های شهر آمل بپردازد.این پژوهش معماری خانه های ملک ،شفاهی ،منوچهری و خانه مقیمی را مورد بررسی قرار داده و با تکیه بر ساختار معماری این بناها به اهمیت این فضا ها در معماری سنتی مازندران می پردازد.
کلمات کلیدی :ایوان -معتدل و مرطوب- تهویه طبیعی - باد -خانه های امل
مقدمه
سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان از جمله مناطق معتدل محسوب می شود. این منطقه که به رطوبت نواری بین رشته کوههای البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده است که هر چه به طرف شرق پیشروی می کند، رطوبت و اعتدال هوا کاهش می یابد. در حقیقت، رشته کوههای البرز که حد فاصل 2 آب و هوای متضاد هستند، جلگه های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می کنند. از جمله ویژگی های این اقلیم: رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت است. دمای هوا در روزهای تابستان معمولا بین 25 تا 30 درجه سانتی گراد و شبها بین 22 - 20 درجه سانتی گراد ودر زمستان معمولا زیر صفر است در این منطقه بارندگی بسیار زیاد، در تابستان به صورت رگبار است و در زمستان بیشتر به صورت برف می بارد. این منطقه پر باران ترین منطقه شمالی ایران و دارای رطوبت زیاد و هوای گرم در تابستان است. از اینرو باران مداوم و رطوبت نسبی زیاد، عامل اصلی شکل گیری معماری در این سرزمین است. وجود بارندگی و شرایط مساعد، باعث رشد سریع و انبوه گیاهان در تمامی نقاط این منطقه گردیده که این خود تاثیر به سزایی در نوع مصالح ابنیه سنتی داشته است. جهت آسایش انسان، ویژگی هایی که این اقلیم مرطوب و پر باران ایجاب می کند این است که در فصول گرم، در کلیه فضاهای شهری از جریان باد و در داخل ساختمانها از کوران دو طرفه هوا باید حداکثر استفاده صورت گیرد. در طی این فصول، وجود جریان هوا و ایجاد سایه بهترین شرایط را برای آسایش انسان فراهم می
1
نماید. در فصول سرد باید جلوی باد سرد و همچنین باد توام با باران را سد نمود. مطلب دیگر اینکه در کلیه فصول ساختمان را باید در مقابل بارش بارانهای سیل آسا و رطوبت حاصل از آن محافظت نمود.
در تمام ساختمان های این مناطق،بدون استثناء از کوران و تهویه طبیعی استفاده می شود.بطور کلی،پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی،طویل و باریک است. به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها ،جهت قرارگیری ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است.در نقاطی که بادهای شدید و طولانی می وزد، قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملا بسته است.[1] یکی از عناصر شاخص معماری ایرانی ایوان است ایوان از زمان اشکانی مورد استفاده قرار گرفته و ساخت آن تاکنون به شیوه های گوناگون ادامه
یافته است. و از آن جهت که در محدوده آن و جایگزینی اش در بنا، امکانات تغییر شکلهای گوناگونی وجود دارد عضو قابل توجهی است .دلیل اصلی و اولیه خلق ایوان را می توان در نیاز و جوابگویی به یک فضای واسطه با فراهم آوردن امکان مکث و توقف در حین گذشت از فضایی باز به فضای بسته و یا بالعکس تصور کرد. البته ایوان به پاره ای عملکردهای جنبی نیز جواب می دهد. به خصوص با توجه به شرایط اقلیمی، مانع از تبادل سریع حرارت از داخل به خارج (در فصول سرد) و از خارج به داخل (در فصول گرم) می گردد. ایوان در کاربردهای مختلف شکل و ابعاد متفاوتی به خود می گیرد.[2 ]
تهویه طبیعی
در تمام ساختمانهای این مناطق، بدون استثنا از کوران هوا و تهویه طبیعی استفاده می شود. پلانها گسترده و باز و فرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی، طویل و باریک است به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاقها، جهت گیری ساختمانها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است. در نقاطی که بادهای شدید طولانی می وزد، قسمتهای رو به باد ساختمانها کاملا بسته است. _ ایجاد بیشترین کوران و تهویه طبیعی و داشتن حداکثر سایه از مهمترین عواملی می باشد که ساکنین این منطقه خواستار آن هستند تا به کمک این عوامل در شرایط آرامش و راحتی قرار گیرند. بدلیل شرایط خاص اقلیمی در اقلیم معتدل و مرطوب در تمام جهت های ساختمان معمولا پنجره و باز شو قرار میگیرد تا بهترین استفاده را از جریان هوا در جهت های مختلف بتوان به عمل آورد. ( که این موضوع برای رسیدن به محدوده ی آسایش در فضاهای داخلی ساختمان از اهمیت ویژهای برخوردار است) [1].
موقعیت آمل در تقسیم بندی اقلیمی ایران :
چون شهر آمل در تقسیمات اقلیمی در منطقه معتدل و مرطوب قرار گرفته است ویژگی ها این اقلیم به طور عمده عبارت است:
وجود جریان های بین دریا و کوهستان و دشت های نسبتا وسیع حد فاصل آنها- رطوبت قابل ملاحظه هوا- وزش بادهای نسبتا شدید از جبهه غربی و شمال غربی در برخی از فصول- ریزش باران های متوالی و شدید- میزان تابش قابل توجه خورشید در فصول گرم- وجود تعداد محدود روزهای یخبندان در فصول سرد- نوسانات درجه حرارت بین فصول گرم و سرد
باد
بادهای مهم شهرستان آمل شامل بادهای غربی و شمال غربی است که سبب ریزش باران ورگبار در فصول زمستان و پاییز و بهار می گردد و بادهای مربوط به شمال و شمال غربی با منشاء مدیترانه ای ، تحت تاثیرتوده های سرد وخشک هوای قطبی سیبری از جبهه شمال غربی موجبات نزول برف و باران های وسیع درمنطقه شده و بادهای ساحلی نیزسبب ا نتقال رطوبت از دریا به سمت دامنه های شمالی البرز می گردد . شدت وزش باد ساحلی و در جهات شمال غربی – غرب و شمال شرقی است و شدت این باد در اردیبهشت ماه از جانب غربی سرعتی بین 12 تا 16 کیلومتر در ساعت ثبت گردیده است.
-(1-3انواع بادها :
مهمترین بادهای موثر بر حوزه نفوذ مازندران به شرح زیر می باشد:
