بخشی از مقاله
چکیده:
وقوع تصادفات جاده ای تهدیدی جدی برای ایمنی جاده می باشد. در بحث مدیریت ایمنی جاده ها، ارائه راهکارهای اجرائی جهت پیشگیری از وقوع تصادفات امری اجتناب ناپذیر بوده و اولویت بندی راهکارهای پیشنهادی قبل از اجراء آنها امری بدیهی و ضروری است.
این مقاله سعی دارد نشان دهد چطور روشهای تصمیم گیری چند معیاره قادر است اولویت هایی در راهکارهای ارائه شده جهت پیشگیری از تصادفات جاده ای ایجاد نماید. تاپسیس یکی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره جهت رتبه بندی راهکارها بکار رفته است.
کلمات کلیدی:تصادف،تاپسیس، فرایندتحلیل سلسله مراتبی، جاده
Abstract Road accident is a serious threat in road safety. In road safety management, proposing executive solutions to prevent accidents is inevitable. Before implementing proposed solutions, it is essential to
prioritizing them. This paper shows how multi -criteria decision making enables one to set priorities on executive solutions to prevent accidents. TOPSIS method is one of the multi-criteria decision making methods
that has been used.
Keywords: accident, TOPSIS, analytical hierarchy process, road.
-1 مقدمه:
بر اساس آمار بهداشت جهانی (WHO) در سال 2009، هر سال حدود 1/2 میلیون نفر در اثر تصادفات رانندگی کشته و بین 20 تا 50 میلیون نفر نیز مجروح می شوند.در مقایسه با آمار جهانی،ایران در حالی که کمتر از یکصدم جمعیت جهان را در خود جای داده است،بیش از یک چهلم حوادث ترافیکی در آن اتفاق می افتد یعنی سالانه 400هزار تصادف در کشورمان روی می دهد.[1] این شرایط نگران کننده باعث تمرکز مدیران روی روشهای کنترل و مدیریت تصادفات شده است.مدیران و تصمیم گیرندگان
همواره در روند تصمیم گیری با مسئله ای به نام اولویت بندی تصمیمات اتخاذ شده،مواجه هستند؛زیرا با توجه به کمبود زمان و منابع در دسترس شایسته است، وقت و منابع سازمان روی تصمیماتی که اولویت بالاتری دارند صرف شود. . هدف از این مطالعه، اولویت بندی راهکارهایی جهت پیشگیری از تصادفات جاده ای می باشد.
-2 وقوع تصادفات
ایمنی جاده معمولاً با عدم وجود تصادفات و تلفات در جاده ها مشخص میشود. ]2[حمل و نقل جاده ای در اغلب کشورها من جمله ایران جزء اصلی شبکه های حمل و نقلجاده ای است و متعاقباً حوادث رانندگی از جمله معضلات در حمل و نقل جاده ای محسوب می شود. یک تصادف، یک رویداد خارجی مشخص، قابل شناسایی، ناگاه و غیرقابل پیشبینی، غیرعادی و بدون قصد است که در یک زمان و مکان ویژه روی میدهد. تصادف معلولی است که علتهای کنترل نشده متعددی دارد.]3[
عوامل موثری که در بروز تصادفات جاده ای دخیل هستند در سه عامل کلی انسان، راه و وسیله نقلیه تقسیم بندی می شود. هرگاه در تصادفی قوای جسمانی و روانی انسان به طور مستقیم در بروز آن دخیل باشد، عامل انسانی و هر گونه تصادفی که در آن راه و محیطهای اطراف آن دخیل باشند، عامل راه و در نهایت هر گاه عیبهای وسیله نقلیه باعث بروز تصادف شوند عامل وسیله نقلیه موثر بوده است.[4] هدف این مقاله تعیین بهترین راهکار برای کاهش تصادفات جاده ای بوسیله روشهای تصمیم گیری چند معیاره می
باشد.تصادفات جاده ای رویدادهایی هستند که می توان با بررسی آنها ،عوامل خطرساز در وقوع این حوادث را شناسایی و راه حلی برای آنها ارایه کرد. همانطور که اشاره شد مطالعات بسیاری در زمینه علل تصادف انجام شده است و هر کدام به زعم خود عللی را مطرح نموده اند ولی اتکا به علل اشاره شده از سوی مسئولین ذیربط منطقی تر بنظر میرسد. طبق آمارهای ارائه شده از سوی مسئولان کشور ،انحراف به چپ، عدم توجه به جلو، تخطی از سرعت مطمئنه، عدم کنترل وسیله نقلیه و عدم رعایت حق تقدم عبور مهمترین و بیشترین علت تصادفات بوده است، علاوه بر علل فوق تغییر ناگهانی مسیر خودروها، عدم رعایت فاصله طولی و عرضی، حرکت در خلاف جهت، نقص فنی و عبور از محل ممنوعه از جمله دلایل عمده وقوع تصادفات در جاده های کشور هستند.هر کدام از این عوامل معلول علتی هستند، در صورتی که معلول هر کدام مشخص شود می توان راهکارهایی موثر جهت رفع مشکلات ارائه داد.
انحراف به چپ می تواند معلول عامل انسانی(سبقت غیر مجاز،سرعت بالا،خواب آلودگی و عدم هوشیاری راننده)،عامل جاده(ناهمواری جاده، ترافیک جاده،تاریکی جاده و مجزا نبودن مسیرهای رفت و برگشت)،وسیله نقلیه(اشکال در سیستم فرمان و ترمز) باشد.حال هریک از عوامل بوجود آورنده را دوباره مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و ریشه یابی کنیم. سبقت غیر مجاز و سرعت بالا می تواند ناشی از عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی باشد ، علت خواب آلودگی و عدم هوشیاری راننده نیز می تواند ناشی از مسافتهای طولانی طی شده توسط راننده، مصرف الکل ، مواد مخدر و قرص های روانگردان باشد، ناهمواری جاده می تواند ناشی از عدم وجود برنامه منظم تعمیر ونگهداری جاده ، ترافیک جاده را می توان ناشی از ظرفیت نامناسب جاده و رخداد تصادف در جاده ، تاریک بودن جاده نیز پر واضح است که ناشی از نبود سیستم روشنایی در جاده می باشد. اشکال در وسیله نقلیه ناشی از نقص فنی خودرو باشد.
بعد از علتیابی تصادفات به طور دقیق، میتوانیم راهکارهایی راجهت کاهش تصادفات ارائه دهیم.جهت پیاده سازی راهکارها با توجه به محدودیت منابع انسانی و مالی و... باید اولویت هر راهکارمشخص شود.البته هر پژوهشی در زمینه تصادفات نیازمند آمار و اطلاعات دقیقی است که بر اساس آن تمامی مناطق کشور به لحاظ جاده، وسیله نقلیه ، نیروی انسانی و اقلیم تقسیم بندی شود تا بتوان آمار دقیقی را رائه داد.برای در اختیار داشتن اطلاعات صحیح همکاری و هماهنگی ارگانهایی چون راه و ترابری ، نیروی انتظامی ،فرمانداریها، استانداریها و شرکتهای بیمه ضروری به نظر میرسد تا از این طریق بتوان اطلاعات دقیقی را جمع آوری نمود.
راهکارهایی به طور جامع جهت کاهش تصادفات جاده ای در ذیل ارائه شده است: فرهنگ سازی قوانین و مقررات راهنمائی و رانندگی افزایش ایمنی خودروها زیرساختهای جاده
تجهیز پلیس راه به فناوری های روز دنیا روشنایی جاده
اجراء قوانین سختگیرانه تر در زمینه راهنمایی و رانندگی افزایش استراحتگاه های بین جاده ای منع مصرف الکل ومواد مخدر تبدیل راه اصلی به بزرگراه
-3 روش تاپسیس
روش تاپسیس( (TOPSIS توسط هوانگ و یون در سال 1981 مطرح گردید. در این روش m گزینه توسط n شاخص مورد ارزیابی قرارمی گیرد، لذا هر مسئله را می توان به عنوان یک سیستم هندسی شامل m نقطه در یک فضایn بعدی در نظر گرفت. این تکنیک بر این مفهوم بنا شده است که گزینه انتخابی باید کمترین فاصله را راه حل ایده آل مثبت (راه حلی که در میان معیارهای مثبت، بیشترین و در میان معیارهای منفی، کمترین باشد، (A+i و بیشترین فاصله را با راه حل ایده آل منفی (راه حلی که در میان معیارهای منفی، بیشترین و در میان معیارهای مثبت، کمترین باشد، A-i داشته باشد. فرض بر این است که مطلوبیت هر شاخص بطور یکنواخت افزایشی و یا کاهشی است. حل مسایل به این روش شامل مراحل زیر است:[11]
مرحله اول:تشکیل ماتریس تصمیم گیری
ابتدا ماتریس تصمیم تشکیل می شود . در ماتریس تصمیم گیری ، بترتیب تشکیل دهنده m گزینه و بترتیب تشکیل دهنده n شاخص برای سنجش مطلوبیت هر گزینه بوده و سرانجام عناصر بیانگر مقادیر
خاص از شاخص j ام برای گزینه ام است.
مرحله دوم:تشکیل ماتریس«بی مقیاس شده3 »
در این مرحله ماتریس به ماتریس »بی مقیاس شده « با استفاده از فرمول 1 تبدیل می شود. ماتریسی است که امتیازات شاخص ها در آن »بی مقیاس« و قابل مقایسه شده است.
