بخشی از مقاله
چکیده
از موضوعات مهم در حوزه برنامه ریزي کشاورزي، دستیابی به الگو یا ترکیب مناسبی از محصولات مدنظر جهت کشت می باشد. در این راستا، با توجه به محدودیت هاي موجود، میزان منابع در دسترس و مدنظر قرار گرفتن اهداف یا آرمان هاي مختلف، برنامه ریزي و تصمیم گیري به منظور استفاده بهینه از منابع و عوامل تولید با پیچیدگی هاي خاصی همراه می باشد. در نتیجه بکارگیري مدل هاي ریاضی تا حد زیادي می تواند به برنامه ریزي در این حوزه کمک نماید. در این پژوهش، تعیین اولویت کشت محصولات زراعی گندم، جو و نخود دیم طی سال هاي 1388 تا - 1390 به عنوان سال هاي پایلوت - با استفاده از روش دلفی - بارش فکري - در تصمیم گیري چند معیاره فازي مورد سنجش قرار گرفت تا بتواند به عنوان الگویی زراعی در سال هاي آتی مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج این تحقیق نشان داد که با توجه به میزان شاخص دلفی، در سال 1388، از مجموع 68 واحد اراضی، در 18 واحد مطالعاتی - در 26/47 درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، اولویت کشت با محصول گندم و در 50 واحد دیگر - در 73/53 درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، اولویت کشت با محصول جو بوده است. در سال 1389، محصول گندم، اولویت کشت را در 7 واحد اراضی 10/29 - درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، به خود اختصاص داده است؛ در حالیکه در 61 واحد دیگر - در 89/71 درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، اولویت کشت با محصول جو بوده است. در سال 1390، در 13 واحد اراضی - در 19/11 درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، اولویت کشت با محصول نخود و در 55 واحد اراضی دیگر - در 80/89 درصد از کل واحدهاي مورد مطالعه - ، اولویت کشت با محصول گندم بوده است.
.1 مقدمه
مباحث مختلف مربوط به برنامه ریزي در حوزه کشاورزي، همواره از اهمیت خاصی برخوردار می باشند. از موضوعات مهم در این زمینه، می توان به نحوه تخصیص عوامل تولید به منظور کشت محصولات زراعی اشاره نمود. این مسأله زمانی اهمیت زیادي پیدا میکند که کشت چندین محصول مد نظر قرار گیرد و از طرفی محدودیت هاي متعددي نیز بر آن حاکم باشند. برنامه ریزي توسط تصمیم گیرندگان پیرامون تعیین الگوي کشت در چنین وضعیتی تعیین الگو یا ترکیب مناسب کشت و تصمیم گیري منطقی به منظور استفاده بهینه از منابع با پیچیدگی هاي خاصی همراه می باشد. از یک سو به محدودیت هاي موجود در زمینه منابع و عوامل تولید مورد استفاده وابسته می باشد و از سویی دیگر، گاهی اوقات دستیابی به چندین هدف یا آرمان مورد توجه تصمیم گیرندگان قرار می گیرد که ممکن است این آرمان ها با یکدیگر ناسازگار نیز باشند.
در این شرایط، تصمیمگیري منطقی زمانی محقق میگردد که هم محدودیتهاي موجود مورد توجه قرار گیرند و هم تا حد ممکن دستیابی به سطح مطلوب آرمان ها امکان پذیر گردد. در چنین حالتی، تصمیم گیرندگان می توانند استفاده بهینه از منابع و عوامل تولید داشته باشند. به طور کلی، دلفی فعالیت مکاتبه گروهی است که یک گروه ناظر آن را اداره می کند و در چندین دور توسط یک گروه متخصص که براي یکدیگر ناشناس اند، اجرا می شود و هدف از اجراي آن، رسیدن به توافق جمعی بین کارشناسان در رابطه با موضوع مورد نظر است 2 - و. - 3 بعد از هر دور، نتایج حاصل بر اساس آمارگیري از قضاوت گروه، محاسبه و در دورهاي بعدي از آنها استفاده می شود و نتایج در اختیار گروه قرار می گیرد. این روش، که براي تعیین و غربالسازي معیارهاي تاثیرگذار در رابطه با هدفی خاص استفاده می شود
4 - و - 5، به سبب تکرار دورهاي مطالعه و در اختیار قرار دادن سایر نظرات و اجازة تغییر نظر دادن به کارشناسان در دورهاي بعدي و در نهایت رسیدن به یک اتفاق نظر در بین آنها در رابطه با میزان اهمیت عوامل مورد بحث، نتایج مطمئنی ارائه می دهد . - 1 - هدف از تحقیق حاضر، تعیین اولویت کشت محصولات زراعی گندم، جو و نخود دیم طی سال هاي 1388 تا - 1390 به عنوان سال هاي پایلوت - با استفاده از روش دلفی - بارش فکري - در تصمیم گیري چند معیاره فازي است تا بتواند به عنوان الگویی زراعی در سال هاي آتی مورد استفاده قرار گیرد.
.2 مواد و روش ها .1.2 معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه، بخشی از اراضی شهرستان کوهین از توابع استان قزوین بوده که با مساحت تقریبی 5100 هکتار، در حد فاصل عرض جغرافیایی 36 درجه و 20 دقیقه تا 36 درجه و 23 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 49 درجه و 34 دقیقه تا 49 درجه و 38 دقیقه شرقی واقع شده است. این منطقه با متوسط ارتفاع حدود 1400 متر از سطح دریا و متوسط بارندگی سالانه 290/30 میلی متر، به عنوان یکی از شاخص هاي اراضی دیم کشور به شمار می رود. دامنه تغییرات ارتفاع منطقه مورد مطالعه، از 1300 تا 1600 متر از سطح دریاي آزاد متغیر است. دامنه تغییرات شیب نیزغالباً از حدود 1 تا 25 درصد می باشد که در پاره اي از نواحی، تا 50 درصد نیز می رسد.
.2.2 مطالعات میدانی و نمونه برداري
به منظور طراحی الگوي نمونه برداري، از روش نمونه برداري هدفمند در محیط نرم افزار سولیم استفاده گردیدابتدائاً. مدل رقومی ارتفاع با استفاده از نقشه هاي توپوگرافی 1:25000 تهیه شده از سازمان نقشه برداري با فاصله خطوط تراز برابر با 10 متر در محیط نرم افزار ArcGIS - ورژن - 10/2 تهیه شد. مدل رقومی ارتفاع با فرمت رستري وارد محیط نرم افزار SAGA - ورژن - 2/2/1 شده و مشخصه هاي عارضه اي مختلف از آن استخراج شدند. سپس، فرایند خوشه بندي متغیرهاي محیطی با استفاده از نمایه هاي فازي مختلف، به صورت سعی و خطا تکرار گردید و از الگوریتم FCM موجود در نرم افزار سولیم، به منظور تعیین تعداد بهینه خوشه ها استفاده شد.
براي تعیین بهترین تعداد کلاس - خوشه - ، از شاخص هاي آنتروپی خوشه بندي اصلاح شده و شاخص خوشه بندي فازي استفاده گردید و در نهایت، 32 پروفیل خاك، حفر و تشریح شده و بر اساس روش هاي استاندارد، مطالعه گردیدند و مطابق با سیستم جامع رده بندي آمریکایی مورد رده بندي قرار گرفتند. جهت تعیین اولویت کشت محصولات زراعی با استفاده از روش دلفی در تصمیم گیري چند معیاره فازي، منطقه مطالعاتی بر اساس خصوصیات خاك، اقلیم و توپوگرافی، به 68 واحد اراضی تفکیک گردید.
.3.2 طراحی پرسش نامه روش دلفی
در این پژوهش، سعی شد با دعوت از 15 کارشناس 6 - نفر عضو هیئت علمی، 6 نفر دانشجوي دکتري و 3 نفر کارشناس کشاورزي مستقر در ایستگاه تحقیقاتی کوهین - و مصاحبه رو در رو با کشاورزان منطقه - به همراه عکس برداري و فیلم برداري - ، براي تکمیل پرسش نامه روش دلفی، ضمن تعیین معیارهاي موثر و وزن آنها، روند انجام این روش و پاسخ کارشناسان بررسی و تحلیل شود. ارسال پرسشنامه دلفی از طریق پست الکترونیکی و گاه به صورت دستی و حضوري و همراه با تماس تلفنی به منظور یادآوري انجام گردید. نمونه این پرسشنامه در جدول 1 نشان داده شده است.
پس از انجام نظرسنجی و ارزیابی نتایج حاصل از آن، برخی معیارها که اهمیت جزئی تري نسبت به سایر معیارها داشتند، به تشخیص کارشناسان، حذف شده و نتایج حاصله به منظور تشکیل ماتریس مقایسات زوجی اصلی معیارها مورد استفاده قرار گرفتند. در تشکیل ماتریس مذکور، از تابع عضویت مثلثی و در نتیجه استفاده از اعداد فازي مثلثی بهره گرفته شد. در نهایت اوزان فازي معیارها محاسبه گردید. براي تهیه توابع عضویت فازي، از جعبه افزار منطق فازي موجود در نرم افزار متلب استفاده گردید و به منظور فازي سازي معیارهاي به کار رفته، از توابع عضویت سیگموئیدي و عکس سیگموئیدي به نام هاي zmf - و - smf استفاده شد. اشکال 1 و 2 معادلات و شکل مربوط به محاسبه ایندو تابع را نشان می دهند.
