بخشی از مقاله
کاهش آلودگی محیط زیست با استفاده ازدستگاه فرآورش سیار نفت درمناطق نفتخیز جنوب
چکیده
نفت خام یک ماده بسیار مهم، استراتژیک و حیاتی درسرزمین ما می باشد واقتصاد ما بیش از هرچیز به نفت خام تولیـدي در منـاطق نفتخیـز وابسته می باشد. از آنجا که اکتشاف، استخراج وبهره برداري ازچنین ماده گرانبهایی تکنولوژي بسیار پیشرفته و کارخانجات عظیمـی را مـی طلبد، لذا با توجه به حجم زیاد عملیات، می تواند اثرات مخرب زیادي بر محیط زیست اطراف آن داشته باشـد. رهـا شـدن نفـت وفـرآورده هاي نفتی در محیط زیست، ادامه زندگی بسیاري از جانداران سـاکن اکوسیسـتم هـاي خشـکی و آبـی را تهدیـد و بـا آلـوده سـازي آبهـاي زیرزمینی، بهداشت انسانی را در مناطق شهري با خطر جدي روبرو می کند. لذا با توجه به اینکه اثرات زیسـت محیطـی برخـی از آلودگیهـا موضعی نبوده وحتی درسطح جهانی امکان انتشار آنها وجود دارد بنابراین لازم است تا با استفاده از تمهیداتی ایـن آلودگیهـا را کـاهش داده ویا از انتشار آنها جلوگیري بعمل آید . روش فرآورش نفت بوسیله دستگاه فرآورش سیار ( Mobile Oil Treating) MOT که اولین بار توسط شرکت بهره برداري نفت وگاز کارون بکار برده شده است را می توان گام مهمی در کـاهش چشـمگیر آلـودگی هـاي نفتـی بشـمار آورد که با استفاده از این روش علاوه بر توجـه بـه ملاحظـات اقتصـادي، از آلودگیهـاي زیسـت محیطـی در شـهرهاي مجـاور ایـن صـنعت جلوگیري بعمل آمده است. در این مقاله ضمن معرفی دستگاه فرآورش، شیوه کـارکرد آن و تـاثیرات مثبتـی کـه در منـاطق نفتخیـز بدسـت آمده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
کلمات کلیدي : آلودگی محیط زیست، دستگاه فرآورش، مناطق نفتخیز، نفت خام
-1 مقدمه
وارد شدن هرگونه ماده خارجی به آب، هوا، خاك و زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی آن را بگونه اي تغییـر دهـد که براي انسان، گیاهان و سایر موجودات زنده مضر باشد را آلـودگی مـی گوینـد. آلـودگی ممکـن اسـت در هریـک از قسـمتهاي محـیط زیست بوجود بیاید.
ماده آلاینده به ماده اي گفته می شود که داراي غلظتی بیش از غلظت مجاز بوده و برروي موجـودات زنـده اثـر نـا مطلـوبی داشـته باشـد. از جمله این آلودگی ها می توان به آلودگی هاي حاصل از سوزاندن، ضایعات صنعتی، مواد رادیواکتیو، زباله هاي شهري، صوت یا سروصدا، حرارت، مواد شیمیایی و آلوده کننده هاي طبیعی ( نفت خام ، مرداب ها و....) اشاره نمود.
نفت به عنوان یکی از آلوده کننده هاي طبیعی،مایعی است که عمـدتاً از دو عنصـر آلـی هیـدروژن و کـربن تشـکیل شـده و داراي مقـادیر کمتري از عناصر سنگین مانند نیتروژن، اکسیژن و گوگرد می باشد و به صورت طبیعی در زیر زمـین و بـهصـورت اسـتثنایی در روي زمـین یافت می شود. ریشه واژه نفت در زبان فارسی به طور یقین مشخص نیست. به عقیده زبان شناسان نفت از کلمه اوسـتایی ( نپتـا ) گرفتـه شـده است که کلدانیان و اعراب آن را از زبان مادي گرفته و ( نفتا ) خوانده اند. در برخی منابع قدیمی به صورت »نفط« نیز آمدهاست [7]
کلمه نفت که در زبان انگلیسی( ( Petroleum نامیده میشود در واقع در مواد هیدروکربنیاست که به صـورت طبیعـی عمـدتاً در سـنگ هاي رسوبی واقع می گردد. ترکیب عنصري مخلوط کل نفتهاي خام تغییر چندانی نمـیکنـد، ولـی تفاوتهـاي کوچـک در ترکیـب نفـتهـا می تواند اثرات عمده اي بر خواص فیزیکی و فرآیندهاي لازم جهت تولیـد فـراوردههـاي قابـل فـروش، اعمـال کنـد. نفـت خـام کـه اساسـا مخلوطی از هیدروکربنها است در عین حال حاوي مقادیر اندکی اکسیژن، گوگرد، نیتروژن، وانادیم، نیکل و کروم می باشـد. مـواد سـازنده نفت خام چه از نظر نوع (هیدروکربور) وچه از نظر ترکیبات (هترواتمدار) بستگی به محل و شرایط تشکیل آن دارد. بنـابراین مقـدار درصـد مواد سازنده نفت خام که شامل هیدروکربنها، ترکیبات اکسیژنه و مواد معدنی می باشند، در یک ژیزمان (منبع نفت) نسبت به ژیزمـان دیگـر تغییر میکنند [3] نفت خام معمولا بر اساس دو معیار وزن مخصوص و میزان گوگرد تقسیمبندي میشود. نفتهایی که وزن مخصـوص، گرانـروي و چگـالی
پایینتري دارند نفت سبک و نفت هایی که وزن مخصوص، گرانروي و چگالی بالاتري دارند نفت سنگین نامیـده مـیشـوند. نفـتهـایی کـه گوگرد آنها کمتر است نیز نفت شیرین و نفتهاي داراي گوگرد بیشتر نفت ترش نامیده میشوند. استخراج، جابجایی و پـالایش نفـتهـاي سبک و شیرین ساده تر و کم هزینهتر است و میزان بیشتري از محصولاتی چون بنزین، نفت سفید، سوختهاي جت برگرفته از نفت سـفید و گازوئیل هاي مرغوب را میتوان از آنها به دست آورد؛ به همین دلیل این نوع نفتها بیشتر مورد علاقه پالایشگاههـا بـوده و قیمـت بـالاتري دارند.
شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به عنوان تولید کننده بیش از 83 درصد نفت خام کشور، در راستاي تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله جمهوري اسلامی ایران در افق (1404) و بهرهمندي از محیط زیست مطلوب، افزون بر صیانت از منابع نفتی و رعایت اصول و ضوابط ایمنی، گام هاي مؤثري را نیز به منظور جلوگیري از آلودگی محیط زیست برداشته است. این شرکت با بکارگیري دستگاههاي فرآورش و تصفیه سیار سرچاهی نفت خام، سالانه از سوزاندن هزاران بشکه نفت در گودالهاي سوخت سرچاهها جلوگیري کرده است به طوري که قبل از بکارگیري دستگاه سیار فرآورش نفت (MOT)، سالانه حدود 300 هزار بشکه نفت به دلیل آلودگی به مواد شیمیایی از قبیل افزودنیهاي سیال حفاري، اسیدها و سایر ترکیبات اضافی، در گودال هاي سوخت سوزانده میشد؛ اما در نتیجه استفاده از دستگاههاي سیار فرآورش نفت در مناطق نفت خیز جنوب، این میزان به تدریج به صفر تقلیل داده شد.
کاهش آلودگیهاي زیست محیطی ناشی از ورود مواد هیدرولیکی (که گاهی آلوده به مواد شیمیایی و اسیدي می باشند) به آب، خاك و هوا، کمک به پاکیزگی هوا و کاهش آلودگی ناشی از پیشگیري از سوزاندن نفت آلوده چاه ها از جمله اهداف بکارگیري دستگاه (MOT) می باشد.
این دستگاه از ایجاد خوردگی، فرسایش و آسیب تجهیزات و تأسیسات نفتی به واسطه تصفیه نفت آلوده جلوگیري می کنـد و ارسـال نفـت استحصالی پس از زدودن مواد شیمیایی، اسیدي، شن و نمک از سر چاه به واحدهاي بهرهبرداري، از جمله مزایاي اسـتفاده از دسـتگاه سـیار فرآورش نفت می باشد.
-2 معرفی مناطق نفتخیز جنوب و شرکتهاي زیر مجموعه آن
مناطق نفتخیز جنوب به عنوان زادگاه صنعت نفت در ایران، پس از حفر اولین چاه نفتی خاورمیانـه در مسجدسـلیمان در سـال 1287 هجـري شمسی تاکنون، کانون تحول و توسعه فناوريهاي جدید به منظور استخراج و تولید نفت و گاز بوده است.
مناطق نفتخیز جنوب تا قبل از پیروزي انقلاب اسلامی توسط دو شرکت خاص خدمات نفـت ایـران مشـهوربـه اُسـکو و شـرکت خـدمات غیرصنعتی اداره میشد. پس از انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی مدیریت منـاطق نفتخیـز در شـرکت ملـی نفـت ایـران تشـکیل شـد و راهبـري عملیات تولید از این مناطق را بر عهده گرفت. این مدیریت پس از جنگ تحمیلی به مدیریت تولیـد منـاطق خشـکی تغییـر نـام داد و حـوزه فعالیت آن کل کشور را در بر گرفت. در این قلمرو وسیع نفتی میدانهـاي بزرگـی همچـون اهـواز آسـماري، گچسـاران، مـارون، کـرنج و پارسی قرار دارند.
در سالهاي اخیر با تغییر رویکرد وزارت نفت بار دیگر شاهد به کارگیري دانش و تخصص کارشناسان مناطق نفتخیز جنوب در زمینه مطالعه و توسعه میدانها و مخازن نفت و گاز بوده ایم؛ در زمان حاضـر توسـعه میـدانهـاي نفتـی کبـود، منصـورآباد، گچسـاران کـرنج و پازنـان و میدانهاي گازي مارون خامی، خلیج آغاجاري، پازنان و کرنج خامی، بیبیحکیمـه، کـارون بنگسـتان، قلعـهنـار بنگسـتان، میلاتـون و رگ سفید در دست اقدام می باشد.
شرکتهاي بهرهبردارتابع مناطق نفتخیز جنوب بر اساس موقعیت جغرافیایی و میدانهاي اصلی تحت اختیار، به این شرح نامگذاري شده و فعالیت میکنند:
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز کارون
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز مارون
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز گچساران
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز آغاجاري
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز مسجدسلیمان
شرکت بهرهبرداري نفت و گاز کارون با مرکزیت اهـواز مسـؤولیت راهبـري و تولیـد نفـت، گـاز و مایعـات گـازي از میـدانهـاي واقـع در شهرستان اهواز را بر عهده دارد. مجموعه نفت خام تولیدي این شرکت به طور متوسط روزانه یک میلیون و 20 هزار بشکه می باشد. بزرگترین میدان نفت خام ایران( اهواز آسماري و بنگستان )در حوزه عملیات این شرکت قـرار دارنـد. شـرکت بهـرهبـرداري نفـت و گـاز کارون افزون بر 500 هزار بشکه در روز خوراك نفت خام پالایشگاههاي آبادان، تهران و تبریز را تـأمین نمـوده و مـابقی تولیـد خـود را بـه مقصد پایانه صادراتی خارك ارسال میکند. علاوه بر این تولید روزانه 50 هزار بشـکه (ان. جـی. ال.)، کـارون را بـه یکـی از عمـده منـابع تأمینکننده خوراك صنایع پتروشیمی ماهشهر و بندرامام مبدل ساخته اسـت. شـرکت بهـره بـرداري نفـت و گـاز کـارون جهـت اجتنـاب از
آلودگی هواي ناشی از سوزاندن چاه ها پس از تعمیر در گودال هاي سوخت از دي ماه سال 1378 دستگاه فـرآورش سـیار نفـت را بـه کـار گرفته است و تا پایان سال 1383ضمن انجام 133مورد عملیات از سوزاندن بیش از349هزار بشکه نفت جلوگیري کرده است. اقدامات انجام شده توسط شرکت بهره برداري نفت و گاز کارون علاوه بر بهبود کیفیت هواي شهر اهواز حدود 7میلیون دلار صرفه جویی اقتصادي داشته است . [1] حضور در انجمن مدیریت سبز ایران و کسب مقام اول در سطح کشور، شرکت در انجمن مدیریت سبز اروپا و کسب گواهینامـه این انجمن، حضور در جایزه مدیریت انرژي اروپا و کسب لوح تقدیر این انجمن، معرفی شرکت کارون از طرف اداره کـل محـیط زیسـت استان خوزستان به عنوان الگو در سطح استان و شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب به دلیل شناسایی و ارزیابی پسـماندهاي صـنعتی و ویـژه از جمله عواملی است که با استفاده از این روشهاي نوین، موجب کسب افتخاراتی براي شرکت ملی نفت ایران شده است .[2]
-3 لزوم بکارگیري دستگاه فرآورش و اهداف آن
واحد فرآورش سیار نفت ( MOT ) شامل دستگاهی است که به منظور فرآورش نفت و گاز، بر روي چاههایی قرارمی گیرد کـه بـه وسـیله ماسه، آب، گل حفاري، مواد آسفالتی و... مشکل افت فشار پیدا کرده اند و نیاز به تعمیر دارنـد.ایـن دسـتگاه بـه دسـت متخصصـان توانمنـد ایرانی و با اهداف زیر ساخته شده است:
جلوگیري از آلودگی هاي محیط زیستی ناشی از سوزاندن موادهیدروکربوري
جلوگیري از هدر رفتن نفت از طریق سوزاندن در گودال هاي سوخت در هنگام انجام تعمیرات فنی و تخصصی بر روي چاهها
با استفاده از این دستگاه بعد از عملیات حفاري، تعمیر و یا عملیات ترمیمی چاه ها، نفت تولیدي در دستگاه فرآورش سیار نفت فرآورش شده و به کارخانه بهره برداري منتقل شده و نفتی در گودال ها سوزانده نخواهد شد. دستگاه فرآورش سیار نفت براي اولین بار در سطح کشور از سال 1378 توسط شرکت بهرهبرداري نفت و گاز کارون به کار گرفته شد و تا پایان سال 1391 بیش از 930 هزار بشکه نفت را فرآورش نموده است که این امر علاوه بر سود اقتصادي از آلودگی هاي زیست محیطی نیز جلوگیري به عمل آورده است(جدول هاي 1،2،.(3 عملکرد دستگاه سیار فرآورش نفت و امکان فرآورش نفت آلوده به پساب شیمیایی و مواد مضر و انتقال آن به واحد بهرهبرداري، نقش مهمی در جلوگیري از آلودگیهاي زیست محیطی سه عنصر اصلی آب، خاك و هوا ایفا می کند .[4]
همچنین به دلیل قرار گرفتن تعدادي از چاههاي شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در مناطق مسکونی کلان شهر اهواز، استفاده از این دستگاه به طور مؤثر افزون بر حفاظت از محیط زیست، سبب حفظ بهداشت شهري نیز شده است.
گفتنی است شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با پراکندگی در پنج استان و تولیدي افزون بر 83 درصد نفت خام کشور، بزرگترین شرکت زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران به شمار می رود .[5]
-4 مشخصات عمومی دستگاه فرآورش سیار و طرزکارکرد آن
دستگاه فرآورش سیار نفت شامل یک واحد فرآورش و یک واحد نمکزدایی است که درمجموع روي چهار دسـتگاه تریلـر نصـب شـده و جابجا می گردد. تریلر شماره1 حامل واحد فرآورش، تریلر شماره 2 حامل واحد نمکزدایی، تریلر شماره 3 حامل مولد برق و تریلر شماره 4 شامل اتاق کنترل و سرویسهاي راه انداز دستگاه می باشد(شکل2،3،.(4 شرایط طراحی و ظرفیت هاي فرآورشی این دستگاه به شرح زیرمی باشد:
دبی جریانی بین 500 تا 3000 بشکه در روز
