بخشی از مقاله
چکیده :
در سالهاي اخیر، سازمانها و شرکتهاي مختلف پیوستن به روند دانش را آغاز کرده اند. به کارگیري مفاهیم جدیدچون کار دانشی، مدیریت دانش سازمانهاي دانشی خبر از شدت یافتن این روند دارد.از طرف دیگر مطالعات و بررسی هاي انجام گرفته نشان از این حقیقت دارد که حوادث ناشی از کار علت واحدي ندارد و معلول علل فنی و انسانی می باشد.
از این رو موضوع این مقاله به طراحی و تبیین مدل، نقش توسعه مدیریت دانش در کاهش حوادث شغلی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب می پردازد. لذا مسأله اصلی تحقیق این است که توسعه مدیریت دانش در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب چگونه است؟و مدل مطلوب توسعه مدیریت دانش براي کاهش حوادث شغلی دراین شرکت کدام است؟
بدین منظور 9 فرضیه اصلی تدوین گردید. جامعه آماري این پژوهش شامل کلیه کارکنان شاغل در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب بود، که به کمک روش مورگان و گرجساي تعداد 377 نفر به عنوان نمونه د رنظر گرفته شدند. براي تجزیه و تحلیل داده ها از فنون آمار استنباطی و توصیفی استفاده شد و براي طراحی مدل از نرم افزارهاي انگاره نگاري استفاده گردید.
براي گردآوري اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد که داراي روایی و پایایی مطلوب بود. پرسشنامه با توجه به مدل توسعه مدیریت دانش طراحی و تدوین گردید. پس از تجزیه وتحلیل داده ها کلیه فرضیه ها مورد قبول واقع گردید و نتیجه گیري شد که عوامل سیاسی،فرهنگی ، تکنولوژیکی، اقتصادي از طریق اثرگذاري بر عوامل محیطی، فن آوري و عوامل سازمانی و منابع انسانی و فرایندهاي توسعه مدیریت دانش تأثیر دارند که موجب کاهش حوادث شغلی در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب می شود. لذا با توجه به ادبیات تحقیق و فرضیه ها و نتیجه گیري، مدل مطلوب نقش توسعه مدیریت دانش در کاهش حوادث شغلی در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب طراحی و پیشنهاد می گردد. از طرف دیگر شناسایی فرصتها و تهدیدات پیش روي شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و توجه به مأموریتها و رسالتهاي شرکت همچنین توجه به استراتژیها جهت کاهش حوادث شغلی پیشنهاد می شود.
مقدمه:
بعد از انقلاب صنعتی همراه با تغییرات سریع نظامهاي تولیدي ،حوادث و سوانح انسانی درصنعت رو به فزونی نهاده است.جهت کاستن سوانح و حوادث صنعتی، علم حفاظت صنعتی مورد توجه قرار گرفته است و تا به امروز تحلیل هاي نظري و کاربردي این دانش در حال توسعه می باشد. علاوه بر آن افزایش بیش از پیش حوادث شغلی نیز بسیار شایع و دامنگیر شده است در این راستا بدیهی است که با طراحی اصولی سیستم حفاظت و ایمنی و راه پیشگیرانه ، می توان از این خطرات کاست[11]در این صورت توجه سازمانها امروزه به آسیب پذیري منابع انسانی جلوه اي خاص دارد.
آسیب پذیري را میزان خسارات و صدمات ناشی از عوامل و پدیده هاي بالقوه و بالفعل خسارت زا نسبت به نیروي انسانی، تجهیزات و تأسیسات با شدت صفر تا صددرصد را آسیب پذیري گویند[3]از علل بوجود آمدن این آسیب ها می توان به عدم وجود دانش ایمنی درتمامی سطوح سازمان یا درقسمتی از آن نام برد که سرمنشأ اکثر حوادث شغلی باشد[2] دراین مقاله پس از مرور ادبیات مدیریت دانش و علل و حوادث ناشی از کار به نقش مدیریت دانش درکاهش حوادث شغلی در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب-اهواز پرداخته میشود ومدلی را دراین زمینه طراحی وپیشنهاد می نماید.
مدیریت دانش
سازمان هاي دولتی و محیطی که این سازمان ها در آن فعالیت می کنند، به شدت تغییر یافته اند .[24] سازمان ها ناگزیرند به منظور تسلط بر محیط در حال تغییر و پر از رقابت، در ساختار خود تجدید نظر کنند و نیاز دارند که در مقابل تغییرات محیط، انعطاف پذیري بیشتري نسبت به گذشته از خود نشان دهند و همچنین نیاز به شیوه هاي پیچیده تري دارند تا بتوانند سرمایه هاي دانشی خود را مدیریت کنند. آنها مجبورند که چرخه دانش خود را - مراحل تولید و انتشار دانش - به طور مؤثر کنترل کنند و همچنین از فرایندهاي اجتماعی که به ایجاد دانش منجر می شوند، حمایت مؤثرتري به عمل آورند[18]دانش سرمایه اي نامشهود و معنوي است که شناخت ابعاد و مختصات آن به آسانی سایر سرمایه ها و پدیده هاي مادي امکان پذیرنیست
مسائل اقتصادي، سیاسی و فرهنگی پیچیده اي اطراف ما را فرا گرفته است و سرعت تحولات و تغییرات محیطی بیشتر از آن است که به تصور آید. پیچیدگی و سرعت به همراه ارتباطات جهانی- که مرز کشورها را در می نوردد، خط مشی گذاران را با مسئولیتی خطیر روبرو ساخته است. آنان براي تصمیم گیري در چنین فضایی باید مجهز به ابزارها و شیوه هاي جدید باشند و براي تحقق این هدف باید دانش جدیدي را در خط مشی گذاري بنیاد گذارند.[9] شرکتهاي خصوصی به تولید کالا و خدماتی می پردازند که مستقیماً در رقابت با کالا و خدمات بخش دولتی است.
آموزش، دانش، امنیت و علم از جمله زمینه هاي رقابت بین این دو بخش است. لذا فرایند اشتراك دانش یکی از مهمترین و پیچیده ترین فرایندهاي مدیریت دانش است [20]مدیریت دانش، داراي برخی قابلیت ها براي تقویت کارآمدي دولت و رقابت پذیري آن در محیط متغیر است. بخش دولتی و سازمان هاي غیردولتی باید با این چالشها روبرو شوند و از فرصتهاي به دست آمده از جهانی شدن، اقتصاد دانش محور و گسترش فناوري اطلاعات و ارتباطات به بهترین شکل استفاده کنند، در غیر اینصورت این به معناي از دست دادن فرصتهاي پیشنهاد شده از سوي مدیریت دانش خواهد بود
با بررسی و تحلیل دانش و اهمیت ویژگیهاي آن در حیطه عملکرد سازمانها می توان دریافت که برخورداري از دانش و اطلاعات روزآمد براي حیات سازمان ها به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل شده است. اگر روند تغییر و تحولات در جامعه معاصر به دقت ارزیابی شود، این نتیجه مهم حاصل می شود که جامعه فراصنعتی امروز جامعه اطلاعاتی است که در آن به تدریج فناوري هاي نیروافزا جاي خود را به فناوري هاي دانش افزا می دهند [2]افزایش ارزش به واسطه توسعه سریع دانش و فن آوري اطلاعات ، اجراي مؤثر مدیریت دانش یک عامل کلیدي براي اقتصادي، کسب مزایاي رقابتی و پیشرفت اساسی در عملکرد سازمان هاي محسوب میشود
در سالهاي اخیر، سازمان ها و شرکتهاي مختلف، پیوستن به روند دانش را آغاز کرده اند به کار گیري مفاهیم جدیدي چون کار دانشی، دانشکار، مدیریت دانش و سازمان هاي دانشی، خبر از شدت یافتن این روند می دهد. پیتر دراکر - - 2004 با به کارگیري این واژگان خبر از ایجاد نوع جدیدي از سازمان ها می دهد که در آنها به جاي قدرت بازو ، قدرت ذهن حاکمیت دارد .
بر اساس این نظریه در آینده جوامعی می توانند انتظار توسعه و پیشرفت داشته باشند که از دانش بیشتري برخوردار باشند .به این ترتیب، برخورداري از منابع طبیعی نمیتواند به اندازه دانش مهم باشد. سازمان دانشی به توانمندي هایی دست می یابد که قادر است از نیروي اندك قدرتی عظیم بسازد .[9]این گونه سازمان ها با چالش هاي نوینی روبرو هستند. امروزه شرایط و فضاي رقابتی سازمان ها بیش از پیش پیچیده و متغییرشده است. این فضا بسرعت در حال تغییر است، به گونه اي که براي بیشتر سازمان ها این سرعت به مراتب بیش ازسرعت پاسخگویی و توان تطبیق آنهاست. تغییرات مستمر دانش نیز وضعیت عدم تعادل جدیدي براي سازمان ها به وجود آورده است. جریان بی پایان دانش، بازارها را در حالت تغییر مداوم قرارداده است که این امر سازمان ها را ملزم به تغییرات مستمر می کند.در اختیار داشتن نقشه هاي مناسب از مدیریت دانش و تدوین شایسته آنها ضرورتی انکار ناپذیر براي سازمان هایی است که قصد بهره گیري از منافع مدیریت دانش را دارند.
دنیا به خاطر پدیده جهانی شدن، دچار تغییرات سریع و اجتناب ناپذیري است و در این میان، ایران که از لحاظ امکانات زیرزمینی و استعدادهاي انسانی قوي است، باید در جهت این تغییرات سریع متحول شود. نیروي انسانی متخصص و خلاق ایرانی که در سازمان ها مشغول به فعالیت است، منبع ارزشمندي است که می تواند براي توسعه و پیشرفت به کار گرفته شود، مشروط بر آنکه اطلاعات و دانش لازم را در دسترس داشته باشد. امروزه، سازمان ها در جستجوي مکانیزم هاي مؤثر براي بهبود کارایی و مواجهه با چالشهاي جدي و متعدد در رقابت جهانی هستند.
شرط اصلی موفقیت سازمانها دستیابی به عوامل و ابزار پیشرفت، استفاده بهینه از ابزارهاي مدیریتی و فناوريهاي نوین براي اغتنام فرصت هاي ایجاد شده است. مدیریت دانش یکی از ابزارهاي مهم و ضروري است. در جوامع علمی و تجاري امروز، باور بر این است که سازمانها با بهره گیري از مدیریت دانش می توانند از دانش به عنوان یک عامل کلیدي در توسعه استفاده کنند.
مدیریت دانش فرایند یا فعالیت ایجاد، به دست آوردن، تسخیر، تسهیم و به کاربردن دانش، هرجایی که وجود داشته باشد، براي افزایش یادگیري و عملکرد در سازمانهاست[20] از این رو در سالهاي اخیر شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نیز در راستاي اهداف سند چشم انداز 20 ساله روند حرکتی خود را در زمینه مدیریت دانش شروع کرده است.
حوادث شغلی
در کتب لغتمعمولاً حادثه به معناي رویداد، واقعه و یا پیش آمد نوشته شده و بیشتر منظورعمل و یا اتفاق ناخوشایند وخارج از نظم می باشد که ممکن است خسارات مالی و یا جانی در بر داشته باشد. بنابر عقیده برخی، حادثه اتفاقی است پیش بینی نشده و ناگهانی که بدون دخالت خود شخص در اثر یک نیروي خارجی بوجود می آید و یا به عبارت دیگرآنچه انسان را ناخواسته از مسیر زندگی طبیعی منحرف ساخته و براي او ایجاد ناراحتی جسمی و روانی و یا خسارات مالی نماید حادثه نامیده می شود
به عقیده دیویس، حادثه را می توان - - ضعف در جوابگویی و فرار از حالات مخصوص - - تعریف کرد. مثلا تصور کنیم جسم سنگینی از ارتفاع سقوط می کند. کسی که زرنگتر، فهمیده تر و سریع الانتقال باشد با سرعت فرار می کند و شخص دیگر که فاقداین صفات باشد، دچار حادثه می گردد. هرگاه به تعریف حادثه به دایره المعارف سازمان بین المللی کار توجه کنیم حادثه عبارت است از یک اتفاق پیش بینی نشده و خارج از انتظار که سبب صدمه وآسیب گردد.
علاوه بر تعریف کلی براي حوادث مختلف که در بالا بدانها اشاره شده در تعریف حادثه ناشی از کار، می توان به آنچه در قانون کار و تامین اجتماعی آمده است به آن اشاره نمود: حوادث ناشی از کار عبارت از حوادثی است که درحین انجام وظیفه و به سبب آن براي بیمه شده اتفاق می افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه، موسسات وابسته، ساختمانها و محوطه آن مشغول کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه مامور انجام کاري می شودضمناً. اوقات رفت و آمد بیمه شده از منزل به کارگاه و یا بلعکس جزو این اوقات محسوب می شوند. همچنین حوادثی که حین اقدام براي نجات سایر بیمه شدگان آسیب دیده و مساعدت به آنان اتفاق می افتد حادثه نا شی از کار محسوب خواهد شد.
علل حوادث ناشی از کار
مطالعات و بررسی هاي انجام گرفته در سالهاي اخیر نشان دهنده این حقیقت است که حادثه ناشی از کار علت واحدي ندارد و معلول علل فنی وانسانی می باشد. این علل بستگی به نوع کار، محیط، شرایط انجام کار و ابزار مورد استفاده دارد و می توان آنهارا به دو علل مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندي کرد
1. علل مستقیم:منظور از علل مستقیم عبارت از عللی است که در بوجود آمدن حادثه سهم اصلی را داراست و با توجه به وضع کار و صنعت می توان این علل را چنین خلاصه نمود.
