بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به دسترسی اندک به منابع زیر زمینی آب و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی نزولات جوی در ایران، محدودیت آب همواره یکی از علل و موانع توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور خصوصاً در بخش کشاورزی بوده است که در صورت عدم توجه به مدیریت بهینه این نهاده کمیاب، مشکل کم آبی هر روز نمود بیشتری می نماید. یکی از ابزارهای مناسب مدیریت آب، قیمت گذاری آن بر اساس قیمت واقعی آن است.
در این مطالعه، تابع درآمد آب در کشت محصول برنج در استانهای مازندران و گیلان با هدف تعیین ارزش واقعی آب در بخش کشاورزی با استفاده از فرم تابع درجه دوم و اطلاعات آماری مربوط به سال 1388 برآورد شده است. نتایج نشان می دهد که قیمت حقیقی آب - درآمد نهایی نهاده آب - در هر یک از این دو استان برابر 43/21 تومان بر متر مکعب - استان مازندران - و 32/29 تومان بر متر مکعب - استان گیلان - می باشد.
مقدمه
ریزش های جوی اندک و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن ایران را در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک جهان قرار داده است. به دلیل رشد جمعیت، توسعه بهداشت و گسترش بخش های کشاورزی و صنعت æ مواردی از این قبیل، کشورمان پیوسته با افزایش تقاضای آب مواجه بوده که ادامه این روند موجب افزایش شکاف میان عرضه و تقاضای این نهاده ارزشمند در آینده خواهد شد.
مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر از کل منابع تجدید شونده کشور، حدود 89/5 میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش های کشاورزی، صنعت، معدن و خانگی برداشت می شود که حدود 83 میلیارد متر مکعب آن 93 - درصد - به بخش کشاورزی، 5/5 میلیارد متر مکعب 6 - درصد - به بخش خانگی و مابقی به صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد. علیرغم محدودیت منابع آب و توزیع مکانی نامناسب آن در پهنه جغرافیایی کشور، متاسفانه بهره وری و کارایی استفاده از این منبع بسیار پایین است.
علاوه بر این، با توجه به این که بخش کشاورزی به لحاظ مصرفآب رتبه اول را در کشور به خود اختصاص داده و دو سوم وسعت کشور از ریزش های جوی مناسب محروم است، اهمیت تخصیص بهینه آب به محصولات گوناگون در زمان ها و مکان های مختلف بیش از پیش آشکار میگردد. تعیین نوع محصولا تی که در هر منطقه کشت می شود از متغیرهای اقتصادی æ نهاده های موجود - زمین، نیروی کار، آب، تکنولوژی و غیره - تأثیر می پذیرد که در این میان مهمترین نهاده مؤثر در انتخاب نوع محصول، میزان آب مورد نیاز در تولید محصول میباشد. همان طور که پیشتر عنوان شد با وجود افزایش تقاضای روز افزون آب و محدودیت منابع آبی کشور، شکاف بین عرضه و تقاضای آب روز به روز افزایش می یابد.
به لحاظ نظری این شکاف تنها با افزایش عرضه، کاهش تقاضا و یا هر دوی آنها جبران پذیر خواهد بود . از آنجا که قسمت عمده منابع قابل استحصال در طرف عرضه آب قبلا بهره برداری شده اند - حسین زاد، 1383 - ، افزایش بیشتر عرضه محدود و با هزینه بسیار همراه می باشد. لذا به نظر می رسد مدیریت تقاضا به منظور کنترل مصرف و بهر ه برداری کارآمد از آب مناسب تر خواهد بود . یکی از بارزترین راه های مدیریت تقاضای آب - کنترل مصرف آب - ، قیمت گذاری بهینه و مناسب منابع آبی میباشد.
تاکنون مطالعات بسیاری پیرامون قیمت گذاری بهینه و مناسب منابع آبی در ایران و جهان صورت گرفته است که از آن میان می توان به مطالعه شعبانی و شهبازی - 1386 - ، حسین زاد - 1383 - ، حسین زاد و سلامی - 1387 - ، عزیزی - 1380 - ، منصوری و قیاسی - 1381 - ، قرئلی - 1381 - ، چیذری و میرزایی - 1378 - ، سلطانی و زیبایی - 1375 - ، سلطانی - 1375 - و همچنین، کروکر و فورستر - - 1991، دیکالو و همکاران - 2004 - ، گایاتری و ادوارد - 2000 - ، کنت و همکاران - - 2006، مارتین و کولاکوفسکی - 1991 - ، مولمان و همکاران - 2006 - ، اولبریچ و حسن - 1999 - و تامپسون - 1988 - اشاره کرد که در تمامی آنها مبحث ارزشگذاری آب و قیمت گذاری بهینه آن در مناطق مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به مطالب عنوان شده ، مهمترین هدف این مطالعه تعیین ارزش آب بر اساس درآمد نهایی کشت محصول برنج با تأکید بر محدودیت آب در دو استان مازندران و گیلان می باشد.
روش تحقیق
از آنجا که به منظور برآورد تابع درآمد و درآمد نهایی آب اغلب از رویکرد تابع تولید، استفاده می شود لذا ابتدا لازم است تابع درآمد نهایی برای کالای مورد نظر برآورد گردد. تابع درآمد نهایی محصول، تابعی از قیمت کالا، مقدار آب مصرفی و سایر نهاده های مورد نیاز برای تولید محصول میباشد .ضمن اینکه باید توجه داشت که قیمت آب بیشتر به صورت اداری و نه در بازار رقابتی ، تعیین می شود، بنابراین قیمت آب عنصر محدود کننده مزیت و یا ایجاد کننده مزیت در انتخاب محصول نخواهد بود.
سایر نهاده های مصرفی شامل کود شیمیایی - پتاس، فسفات و ازت - ، کود حیوانی، بذر، سم، نیروی کار بر حسب ساعت و ماشین آلات - بر حسب ساعت - می باشد که همانند برخی مطالعات داخلی و خارجی - مانند یزدانی و شهبازی، 1387 و مور، - 1990 جهت سهولت کار، سایر نهادههای مصرفی در متغیری به نام Comp ادغام شده اند. بنابراین Comp، بیانگر مجموع ارزش نهاده های در برگیرنده آن - یعنی مجموع هزینه هر یک از این نهاده ها - خواهد بود.
نتایج و پیشنهادات
داده های مورد نیاز با استفاده از پرسش نامه های توزیع شده در میان تولید کنندگان محصول برنج در دو استان مازندران و گیلان جمع آوری شده اند. مجموع داده ها شامل 500 مشاهده می باشد که 300 مشاهده از مازندران و 200 مشاهده از گیلان بدست آمده است. در این مطالعه بر ای تحلیل درآمد نهایی از متغیرهای موهومی استفاده شده است. جدول شماره - 1 - ، متغیرهای مورد استفاده در الگو را معرفی می کند.
