بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت بالاي تولید محصولات ارگانیک و سالم و مشکلاتی که در تولید و بازاریابی این محصولات وجود دارد، سنجش تمایل به پرداخت مصرفکنندگان از اهمیت بالایی در زمینه برنامهریزي تولید و مصرف برخوردار است. این تحقیق به شناسائی عوامل مؤثر بر تمایل به پرداخت اضافی مصرفکنندگان براي محصول غذایی سالم نسبت به انواع متداول و تخمین تابع تقاضاي محصول ارگانیک در استان مازندران به روش تقاضاي مستقیم میپردازد.
دادهها و اطلاعات مورد نیاز از طریق تکمیل 320 پرسشنامه به روش نمونهگیري تصادفی ساده در بهار و تابستان 1390 جمعآوري شده است. به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر ترجیحات و تمایل به پرداخت مصرفکنندگان از روش ارزیابی مشروط و برآورد مدل رگرسیونی لاجیت ترتیبی استفاده شده است. از میان متغیرهاي مورد بررسی، متغیر طعم و عطر محصول، بستهبندي، آگاهی از سموم مصرفی برنج، درآمد و سطح تحصیلات مصرفکنندگان اثر مثبت و معنیدار و متغیرهاي میزان مبلغ پیشنهادي و فاصله تا مرکز خرید برنج اثر منفی و معنی-داري بر میزان تمایل به پرداخت براي مصرف برنج ارگانیک داشتند. متوسط قیمت انتظاري افراد براي خرید هر کیلوگرم برنج ارگانیک 31048 ریال برآورد شده است که 5518 ریال بیشتر از قیمت برنج متداول میباشد.
واژههاي کلیدي: برنج ارگانیک، تابع تقاضاي مستقیم، تابع لوجیت، تمایل به پرداخت،مصرف کنندگان مازندران
مقدمه
مصرف کود و سموم شمیایی اثرات سوء بر سلامت انسان دارد، مصرف این نهادههاي مضر براي سلامت انسان در کشورهاي در حال توسعه بیش از استانداردهاي بینالمللی است. در کشاورزي سنتی و متعارف بیش از 300 ترکیب شیمیایی خطرناك و مصنوعی نظیر آفتکشها، علفکشها و کودهاي شیمیایی به منظور کنترل آفات، حشرات و حاصلخیزسازي خاك مورد استفاده میگیرد که بقایاي این مواد پس از ورود به بدن موجب مشکلات عدیدهاي میگردد که میتوان به بروز نقصهاي مادرزادي، تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیررس، کاهش باروري و یا ناباروري، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غددداخلی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارآیی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی اشاره کرد.
یافتههاي محققان در عرصهي پزشکی حاکی از آن است که 60 درصد سموم دفعآفات، 90 درصد قارچکشها و 30درصد حشرهکشها سرطانزا هستند.کشاورزي ارگانیک - زیستی - از روشهاي بسیار قدیمی کشاورزي است که بشر در طول قرنهاي گذشته با آن آشنا بوده ولی رشد سریع جمعیت، افزایش فرهنگ مصرف و عدم تعادل بین تولید و مصرف باعث شد که کشاورزي صنعتی جایگزین کشاورزي سنتی شده است.
رشد و توسعه علم و فناوريهاي نوین نظیر تولید ارقام پرمحصول استفاده از کودهاي شیمیایی و سموم، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژي در سه دهه اخیر انقلاب بزرگی را در امر افزایش تولیدات کشاورزي و حل مشکل کمبود غذا در بسیاري از کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه، مشکلات جدیدي در عرصه اکوسیستمهاي کشاورزي به وجود آورد که آلودگی منابع آب، خاك، غذا و برهم خوردن تعادل بیولوژیکی موجود اکوسیستمها، بروز آفات و بیماريهاي جدید و کاهش کیفیت مواد غذایی مهمترین آنهاست. امروزه، بحث حفظ محیط زیست، ایمنی و بهداشت غذایی یکی از چالشهاي مهم بشر است و تولید محصولات کشاورزي زیستی یکی از راهبردهاي جدید آن میباشد.
اگرچه اطلاعات مدون و دقیقی از وضعیت تولیدات ارگانیک در کشور وجود ندارد اما کمیتهي محصولات ارگانیک که در سال 1380 به دستور معاون زراعت در سازمان حفظ نباتات کشور تشکیل و در راستاي پیگیري مصوبات این کمیته نسبت به تهیهي پرسشنامه جهت جمعآوري اطلاعات و ارسال به استانها اقدام شد.
بر اساس این اطلاعات کل سطح کشت محصولاتی که در کشور بدون استفاده از سموم و کودهاي شیمیایی تولید شدهاند حدود 239462 هکتار شامل 125802 هکتار محصولات باغی و 113659 هکتار محصولات زراعی است و تمام سطح کشت محصولاتی که بدون استفاده از سموم شیمیایی تولید شدهاند حدود 808612 هکتار شامل 254134 هکتار محصولات باغی و 554478 هکتار محصولات زراعی است. میزان سطوح کشت محصولات زراعی و باغی که تولید آنها بدون استفاده کود و سم انجام میشود به ترتیب 1 و 7/2 درصد از کل سطوح کشت محصولات زراعی و باغی کشور را تشکیل میدهد.
لازم به توضیح است که این نوع محصولات با این سطح تولید تنها توسط کشاورزان و بهصورت کاملاً خودجوش و سنتی و بدون آگاهی داشتن از اینکه محصول ارگانیک چیست، تولید شده است که همین امر نشاندهندهي، پتانسیل بسیار بالاي کشور در جهت تولید چنین محصولاتی است، البته در این ارتباط تشکلهایی نیز در کشور وجود دارند که بهطور عملی اقدام به تولید محصولات ارگانیک مینمایند که میتوان به تولید سیبزمینی در بیدستان خرم-بید استان فارس اشاره کرد و یا حرکتهاي جدیدي که در سالهاي اخیر در این رابطه آغاز شده است.
با استفاده از یک نمونه از کشاورزان ارگانیک در ایالت ساسکاچوان کانادا تحقیق بر روي نگرش کشاورزان موجود در خصوص انگیزهها و موانع انتقال به کشاورزي ارگانیک انجام داد و سپس نتایج را به کشاورزان ایران تعمیم داد. نتایج تجربی نشان میدهد که کشاورزان متداول در زمینههاي فنی، مدیریتی، بازاررسانی و قوانین و مقررات مربوط به کشت و فرآوري محصولات ارگانیک داراي فقر اطلاعاتی میباشند. فقدان دانش و مهارت و نبود بازارهاي فروش براي محصولات ارگانیک از موانع عمده عدم انجام فعالیت زراعی ارگانیک عنوان شده است.
با بررسی نگرش مصرفکنندگان نسبت به محصولات ارگانیک بیان نمودند که جهت ایجاد و توسعه نظام کشاورزي ارگانیک، قبل از هر چیز باید به نگرش مصرفکننده و افزایش آگاهی آنان از محصولات ارگانیک آنان پرداخته شود. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که هر قدر مصرفکنندگان آموزش بیشتري از مباحث تغذیه و سلامت محصولات کشاورزي داشته باشند، به همان میزان تمایل بیشتري به خرید محصولات ارگانیک خواهند داشت.
نگرش مصرفکنندگان محصولات کشاورزي ارگانیک و عوامل مؤثر بر پذیرش آن را با استفاده از روش توصیفی- پیمایشی در 5 استان کشور مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد که از نظر مصرفکنندگان مهمترین کانال ارتباطی جهت اطلاعرسانی به مردم رادیو و تلویزیون و مهمترین روش، عرضه از طریق برچسبهاي خاص محصولات ارگانیک بوده است. با استفاده از تحلیل عاملی، مهمترین عوامل مؤثر در پذیرش محصولات ارگانیک به چهار عامل آموزش و اطلاعرسانی، خدماتی- حمایتی، نظارت و اقتصادي دستهبندي شدند.
مافی میزان تمایل به پرداخت براي محصولات ارگانیک خیار را مورد بررسی قرار دادند و بیان نمودند با وجود اینکه فقط 60 درصد افراد تحت بررسی این مطالعه با محصولات ارگانیک آشنایی قبلی داشتند، پس از آشنایی با محصولات ارگانیک 89 درصد آنها حاضر به خرید محصول خیار ارگانیک با قیمتی بالاتر از قیمت خیار غیرارگانیک هستند. متوسط تمایل به پرداخت افراد براي خرید هر کیلوگرم محصول خیار ارگانیک 12414 ریال برآورد شد. یعقوبی و ناصري، به بررسی راهکارهاي حمایت از کشاورزان ارگانیک کار ایران پرداختند.
نتایج این بررسی نشان میدهد که مهمترین موانع تولید محصولات ارگانیک و سالم در ایران عبارتند از دانش و مهارت ناکافی کشاورزان کارشناسان، نبود بازارهاي فروش اختصاصی براي محصولات ارگانیک و همچنین عدم استقبال کشاورزان از این شیوه کشاورزي به دلایل اقتصادي. همچنین، براساس این نتایج مشخص شد اصلاح الگوي مصرف در مصرفکنندگان داخلی، وضع قوانین و صدور گواهینامههاي خاص در زمینه تولید و بستهبندي محصولات ارگانیک، برگزاري همایشها و تجلیل از کشاورزان ارگانیک کار پیشرو و موفق، خرید تضمینی محصولات ارگانیک و بیمه محصولات ارگانیک مهمترین راهکارهاي توسعه و حمایت از تولید محصولات ارگانیک و سالم در کشور میباشند.
با استفاده از روش تمایل به پرداخت، به مطالعهاي در زمینهي ارزشگذاري گوشت ارگانیک در کره پرداخته است که در این مطالعه میزان تمایل به پرداخت براي هر 600 گرم گوشت ارگانیک 7/019 وان برآورد گردید. گیل و سولر، تمایل به پرداخت براي غذاي ارگانیک - روغن زیتون ارگانیک - را با استفاده از حراج آزمایشی در اسپانیا با روش پروبیت مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان میدهد که 70 درصد شرکتکنندگان حاضرند %5 قیمت بازاري مبلغ اضافی براي روغن زیتون ارگانیک پرداخت کنند.
تمایل مصرفکننده به پرداخت هزینه براي چند عنصر را به منظور تهیه کردن محصولات ارگانیک با استفاده از مدل پروبیت برآورد کردند. نتایج نشان میدهد مصرفکنندگان حاضر به پرداخت به طور میانگین 45/43 درصد مبلغ اضافی براي غذاي ارگانیک، با 100 درصد مواد ارگانیک هستند و حاضرند براي غذاي ارگانیک با کمتر از 70 درصد ترکیبات ارگانیک 15/04 درصد مبلغ اضافی بپردازند. با استفاده از روش ارزشگذاري مشروط١ به محاسبه تمایل به پرداخت براي 5 محصول ارگانیک - شیر، سبزیجات برگدار، آرد گندم، مرغ تازه و گیاهان معطر - در کشور آرژانتین پرداختند و برآورد آن با مدل لوجیت انجام شد.
نتایج نشان میدهد که مصرفکنندگان حاضر به پرداخت مبلغ اضافی براي این محصولات هستند. مصرفکنندگان حاضرند 10 تا 30 درصد مبلغ اضافی براي محصولات شیر، مرغ تازه و در نهایت سبزیجات بگدار و سبزيهاي معطر بپردازند. به اندازهگیري تمایل به پرداخت مبلغ اضافی مصرفکنندگان نروژي براي ماهی قزلآلا ارگانیک و داراي برچسب رفاه حیوانی پرداخت. برآورد مدل رگرسیونی لوجیت نشان میدهد که مصرفکنندگان مایل به پرداخت قیمت اضافی حدود 2 یورو به ازاي هر کیلوگرم - %15 - براي ماهی قزلآلا ارگانیک نسبت به نوع متداول آن هستند.
به بررسی ترجیحات مصرفکنندگان براي محصولات ارگانیک با توجه به ویژگیهاي اخلاقی مواد غذایی ارگانیک پرداختند. نتایج نشان میدهد که 78 درصد مصرفکنندگان مواد غذایی ارگانیک حاضر به پرداخت قیمتهاي بالاتر - %30 - براي محصولات ارگانیک با ویژگیهاي اخلاقی اضافی هستند.
