بخشی از مقاله
گزارش فعاليت‌هاي انجام شده‌ي دوره‌ي كارآموزي:
اينجانب در تاريخ 25/11/84 وارد شركت صنعتي محورسازان ايران خودرو مشغول به گذراندن دوره‌ي كار‌آموزی زير نظر آقاي مهندسي لطف‌الله مقدم مشغول شدم. دراين قسمت ابتدا آموزشهاي نرم‌افزار AUTOCAD را ديدم و در حين آموزش با جیگ و فيسكچر وانواع آن آشنا شدم و پس از چند هفته‌ي اول حضورم شروع به كشيدن اجزاي مختلف فيكسچرهاي كردم و همچنين دراين قسمت با بعضي از موارد خاص نقشه‌كشي واستانداردهاي آن كه قبلا در مورد آنها اطلاعاتي نداشتم، آشنا شدم. و سپس در تاريخ 24/3/85 دوره‌ي كارآموزي خود را به پايان رساندم و يكي از فوايد دوره‌ي كارآموزي براي بنده يادگيري دستورهاي نرم‌افزار اتوكد بود تا حدي كه بتوانم نقشه‌ها را به طور كامل بكشم.
«مقدمه»
1- مقدمه‌ي آشنايي با جيگ و فيكسچر وطراحي ابزار:
جيگ و فيكسچرها بمنظور تبديل ماشين‌هاي افزار استاندارد به ماشين‌هاي افزار خاص به وجود آمده‌اند. همچنین می توان در جایی که محصول با توليد كم مورد نظر بوده ولي قابليت تغييرات اهميت داشته باشد وهمچنين درجايي كه نگهداري قطعه بدون استفاده از وسيله‌ي خاصي مشكل باشد، به كمك تكنسين‌هاي ماهر از آن بهره‌گرفت، وقتي هدف قبول یا رد يك قطعه باشد واندازه‌گيري دقيق آن چندان اهميت نداشته باشد از شابلون‌هاي اندازه سنج استفاده مي‌شود از فيكسچرهاي بازرسي وقتي استفاده مي‌شود كه موقعيت‌هاي سوراخ‌ها، سطوح و غيره بايد مورد سنجش قرار گيرند. فيكسچرها مونتاژ كردن و جوشكاري بمنظور نگهداري قطعات طوري طرح شده‌اند كه هر دو دست تكنسين آزاد است و نيازي به نگهداري قطعه ندارد .
2- تهيه‌ي يك وسيله‌ي خاص با در نظر گرفتن جنبه‌ي اقتصادي آن.
اگر قيمت يك وسيله اهميت داشته باشد، قيمت مجاز آن معمولا بايستي با كاهش قيمت بعلت استفاده از اين وسيله و تعداد قطعاتي كه مي‌بايد توليد شود، رابطه داشته باشد. حداقل تعدادي كه مي‌بايد توليد شود را بايد محاسبه كرد.
3- طراحي جيگ و فيكسچر:
اولين قدم در طراحي ترسيم خطوط كلي يا محيط ظاهري قطعه مي‌باشد. اين ترسيم وضعيتي كه مي‌بايد روي قطعه كار انجام شود صورت مي‌گيرد، همچنين ترسيم سيستم موقعيت دهنده و سيستم گيره‌بندي نيز جزو اين مرحله است. سپس سيستم هدايت ابزار در داخل طرح اوليه ترسيم گرديده و درآخر براي شكل دادن يك واحد كل اين ترسيمات به يكديگر مربوط مي‌شوند.
4- اصول طراحي جيگ و فيكسچر:
اصول طراحي جيگ و فيكسچر عبارتند از : الف) موقعيت‌دهي ب) گيره‌بندي ج) فضاي آزاد د) ثبات و استحكام ه) جابجا كردن.
5- جيگ‌هاي سوراخكاري: جيگ‌هاي سوراخكاري براي نگهداري قطعه در موقع مته زدن، برقو زدن، سوراخ كردن ، خزينه زدن داخلي و خارجي، پرداخت كردن سطوح برجسته و قلاويز كردن به كار مي‌روند. به استثناي حالت قلاويز كردن در بقيه‌ي موارد ابزارها معمولا در موقع برش هدايت شده و به اين علت جيگ‌هاي سوراخكاري بايد علاوه بر داشتن سيستم‌هاي موضع‌دهي، داراي وسائل هدايت ابزار باشند.
(1) معرفي فيكسچر:
فيكسچر ماشينكاري مخصوص دنده پلوس پيكان و پژو 405- استفاده مي‌شود. اين فيكسچر از پنج قسمت تشكيل شده كه در اين فيكسچر قسمت دوم و پنجم مشترك مي‌باشند.
(2) توضيح مكانيزم:
اين فيكسچر خيلي بزرگ نمي‌باشد و قسمت اعظم آن را بدنه آن تشكيل داده است. بدنه‌ي اين فيكسچر كه نام خارجي آن ARBOR مي‌باشد، استوانه‌اي است كه بر روي سطح آن ماشينكاري شده است و داخل آن سوراخ كاري شده است، سوراخهاي داخلي اين بدنه با سطوح روي آن كه ماشينكاري شده‌اند كاملا هم‌محور است و داراي تولرانس‌هاي دقيق مي‌باشد و سطوح داخلي و خارجي آن كاملا سنگ زده شده و دقيق است. در مورد بدنه و قسمت‌هاي ديگر فيكسچر توضيح كامل داده مي‌شود. كلت، محور فيكسچر و اورينگ كه در
انتهاي محور فيكسچر نسب مي‌شود، همگي روي بدنه‌ي فيكسچر سوار مي‌شوند وسپس قسمت انتهايي بدنه كه ماشينكاري شده است توسط فكهاي سه نظام يا چهار نظام دستگاه تراش therling محكم گرفته مي‌شود. در مورد بستن بدنه‌ي فيكسچر بر روي دستگاه تراش اين نكته كاملا ضروري است كه اولا اگر قسمت انتهايي اين بدنه توسط فكهاي چهار نظام گرفته شود، نيرويي كه از طرف فكهاي چهار نظام به بدنه وارد مي‌شود كم‌تر از نيرويي مي‌باشد كه از طرف فك هاي سه نظام وارد مي‌شود و اين مزيت باعث خواهد شد كه قطعه در معرض لهيدگي كم‌تري قرار گيرد و همچنين از چهار قسمت گرفته مي‌شود. نكته‌ي ديگر اين است كه فكهاي چهار نظام كه هر كدام داراي پيشاني كاملا عمود بر قسمت زيرين
فك‌ها هستند، اين پيشاني‌ها بايد كاملا به قسمت پله‌اي بدنه‌ي فيكسچر برخورد كرده و داراي تماس كامل باشد و سپس فكهاي چهار نظام را با آچار سفت مي‌كنيم تا بدنه را محكم بگيرند.
در مواردي كه از چهار نظام استفاده نشود، پيشاني فك‌ها با قسمت پله‌اي بدنه‌ي فيكسچر تماس نداشته باشد، امكان به وجود آمدن لنگي وخارج شدن از هم محوري به وجود خواهد آمد.
بعد از اينكه بدنه‌ي فيكسچر كاملا در جاي خود مستقر و محكم شد،به قسمت ابتدايي فيكسچر مي‌آييم كه درآن سوار مي‌شود و عمليات ماشينكاري بر روي آن انجام مي‌شود.
همانطور كه در نقشه‌ها مشاهده مي‌شود ، در قسمت ابتدايي فيكسچر، يك كلت مخصوص قرار دارد كه اين كلت داراي ويژگي‌هاي خاصي مي‌باشد. بر روي اين كلت دوازده عدد شيار به عرض 1.5mm و طول 22mm مي‌باشد كه در انتهاي تمامي شيارها، سوراخهاي به قطر 3mm زده شده است كه كار اصلي اين سوراخ‌ها جلوگيري از ايجاد تمركز تنش stress وباز شدن بيشتر شيارها در موقع عملكرد كلت و جلوگيري از ترك خوردگي در انتهاي شيارها و … مي‌باشد – در قسمت ورودي وخروجي اين كلت دو عدد سوراخ مخروطي شكل ايجاد شده است كه داراي قطر داخلي 17mm و قطر خارجي mm 21 مي‌باشد، قسمت داخلي اين كلت سنگ زني دقيق خورده است و همچنين قسمت خارجي آن سنگ زني شده است. به علت نيروها و فشارهايي كه به اين كلت وارد مي‌شود، داراي قابليت ارتجاعي زياد مي‌باشد.
قسمت داخلي كلت كاملا پرداخت شده است وداراي صافي سطح بالايي مي‌باشد كه به علت اينكه اين كلت بايد روي قسمت مخروطي بدنه و همچنين بر روي قسمت مخروطي محور فيكسچر سوار شود و بايد كم‌ترين اصطكاك بين اين سطوح صورت گيرد. محور يا شافت اين فيكسچر كه به آن EXPANDER ميگويند، در قسمت انتهايي آن يك اورينگ قرار مي‌گيرد. اين اورينگ كه قطعه ي استاندارد مي‌باشد و طبق DIN3770 انتخاب شده است.براي جا زدن اين اورينگ از مدار چرب كننده استفاده مي‌شود و آن را در شيار انتهايي شافت جا مي زنند.
محور جا سازي شده در داخل بدنه‌ي فيكسچر داراي سيستم انطباقي ثبوت سوراخ h6 و گلويي بدنه‌ي فيكسچر داراي سيستم انطباقي ثبوت وميله‌ي H7 مي‌باشد، ارزش اين تولرانس باعث انطباق عبوري مي‌شود كه اين محور مي‌تواند در داخل سوراخ در راستاي محور x ها 32mm حركت داشته باشد.
لازم به توضيح است كه زاويه‌ي سر محور يا شافت، زاويه‌هاي مخروط ناقص داخلي كلت و زاويه‌ي سر بدنه‌ي فيكسچر همگي مي‌باشند.
(3) نحوه‌ي عملكرد فيكسچر: اين فيكسچر خيلي ساده روي چهار نظام دستگاه تراش بسته مي‌شود وبعد به وسيله‌ي آچار مخصوص آن را محكم مي‌كنيم. سپس با دست مقداري شافت فيكسچر را به سمت بيرون مي‌كشيم (براي راحتي كار) حالا فيكسچر آماده‌ي قرار گيري قطعه بر روي خود را دارد.
سپس قطعه را روي قسمت كلت فيكسچر قرار مي‌دهيم. و دستگاه مرغك را به سمت فيكسچر نزديك مي‌كنيم و در نزديكي برخورد نوك دستگاه مرغك با پيشاني مته مرغك خورده ی شافت فيكسچر ، دستگاه مرغك را درجاي خود فيكس مي‌كنيم و سپس با چرخاندن Handweel دستگاه مرغك، نوك مخروطي دستگاه مرغك را به قسمت مته مرغك خورده پيشاني شافت فيكسچر مي‌چسبانيم و سپس آن را محكم مي‌كنيم وسيستم قفل‌كن گلويي دستگاه را فعال مي‌كنيم تا گلويي دستگاه در موقع كار شل نشود و عقب نيايد. با اين عمل شافت فيكسچر به عقب حركت مي‌كند و اين حركت باعث مي‌شود كه كلت فیکسچر به علت زاويه دار بودن شافت وبدنه باز شود و اين باز شدن كلت در واقع باعث ايجاد يك نيروي فشاري و اصطكاكي از طرف كلت فيكسچر به سوراخ داخلي قطعه مي‌شود كه قطعه را درجاي خود كاملا محكم كرده واجازه‌ي هرگونه حركت را از قطعه مي‌گيرد و حالا مي‌توانيم عمليات ماشينكاري را بر روي قطعه انجام دهيم.
1- معرفي فيكسچر: فيكسچر دنده زني مخصوص دنده 5 گيربكس پرايد.
2- كاربرد: از اين فيكسچر براي زدن چرخدنده گيربكس پرايد استفاده مي‌شود. اين فيكسچر از 5 قسمت تشكيل شده است كه مشخصات اين پنج قسمت در نقشه‌ي مونتاژ شده آمده است.
3- توضيح مكانيزم: اين فيكسچر از نوع فيكسچرهايي مي‌باشد كه عملكرد آن با استفاده از سيستم‌هاي هيدروليكي انجام مي‌شود و نسبتا بزرگ و سنگين است و قسمت اصلي آن را از نظر حجم، بدنه ی آن در بر مي‌گيرد.
بدنه‌ي اين فيكسچر كه نام خارجي آن BODY مي‌باشد. استوانه‌اي است كه بر روي آن ماشينكاري شده است و داخل آن سوراخكاري شده است. سوراخهاي داخلي اين بدنه با سطوح روی آن که ماشین کار شده اند کاملاً هم محور است و با دقت بالا مي‌باشد. همچنين اين بدنه داراي تولرانس‌هاي دقيق است وسطوح داخل و خارجي آن كاملا سنگ زده شده است و پرداخت است. Drawbar يا محور كشش كه دو تا هستند و همچنين كلت همگي روي‌بدنه‌ي فيكسچرسوار مي‌شوند و سپس قسمت انتهايي بدنه كه كاملا ماشينكاري وپرداخت شده است ولبه‌هاي آن با دقت بالا كاملا بر كف آن عمود هستند به بدنه‌ي دستگاه هيدروليك نصب مي‌شوند.
در موقع نصب فيكسچر به دستگاه هيدروليك بايد كاملا دقت شود كه اولا محور فيكسچر با محور دستگاه هيدروليك در يك راستا باشند وكف بدنه‌ي فيكسچر بر پيشاني دستگاه هيدروليك كاملا بنشيند.
حال كه بدنه‌ي فيكسچر در جاي خود كاملا مستقر شد با استفاده از چهار عدد پيچ بدنه‌ي فيكسچر را به سطح پيشاني دستگاه هيدروليك محكم مي‌كنيم.
بعد از اينكه بدنه‌ي فيكسچر كاملا محكم شد به قسمت ابتدايي فيكسچر مي‌آييم كه در آن قطعه سوار مي‌شود و عمليات دنده‌زني بر روي آن انجام مي‌شود.
همانطور كه در نقشه‌ها مشاهده مي‌شود، در قسمت ابتدايي فيكسچر، يك كلت مخصوص قرار دارد كه اين كلت داراي ويژگي‌هاي خاص مي‌باشد. بر روي اين كلت هشت عدد شيار به عرض 1.5mm و طول 21mm مي‌باشد كه در انتهاي تمامي شيارها سوراخهايي به قطر 3mm زده شده است كه كار اصلي اين سوراخ‌ها جلوگيري از ايجاد تمركز تنش وباز شدن بيشتر شيارها در موقع عملكرد كلت و جلوگيري از ترك خوردگي در انتهاي شيارها و همچنين قدرت انعطاف‌پذيري بيشتر مي‌باشد.
از خصوصيات اين كلت باز شدن آن در موقع اعمال نيرو و فشار از طرفين مي‌باشد و اين ويژگي مرهون ايجاد شدن شيارها بر روي آن به صورت چپ و راست مي‌باشد و همچنين براي اعمال نيرو بهترين حالت زماني اتفاق مي‌افتد كه دو عدد سوراخ مخروطي شكل در دو طرف كلت ايجاد شود كه قطر داخل اين سواراخ‌ها 17mm و قطر خارجي 20.5mm مي‌باشد وزاويه بين مخروط‌ها ْ30 مي‌باشد. زاويه‌ي ْ 30 اين مخروط‌ها داراي دقت بسياري زيادي مي‌باشد و همچنين دقيقا سنگ زده شده و پرداخت شده مي‌باشند. واين به خاطر آن است كه اين زاويه با زوايايي قسمت سر بدنه‌ي فيكسچر و همچنين با قسمت سر محور شمارهي دو مونتاژ مي‌شود و عامل اصطكاك و مماس بودن و زوایا بر روی هم از اهميت زيادي برخوردار است.
اين فيكسچراز دو محور تشكيل شده است كه يكي از محورها به قسمت دستگاه هيدروليكي وصل مي‌شود كه به آن محور شمارهي 1 ميگويند. همچنين ابتداي اين محور سوراخكاري و قلاويز كاري شده است به علت اينكه محور شمارهي 2 در داخل اين قلاويز سوار مي‌شود و به وسيله‌ي قسمت آچار خور محور شمارهي 1 بسته مي‌شود البته اين دو محور به صورت يك تكه محكم نمي‌شوند.
نكته‌ي قابل توجه در مورد محور شمارهي 1 اين است كه در قسمت انتهايي يك محور پيچ‌تراشي شده است واين‌پيچ كه داراي طول تقريبي 100mm مي‌باشد به نافي دستگاه هيدروليك بسته مي‌شود و به وسيله‌ي قسمت آچار خور محور كاملا به دستگاه محكم مي‌شود و بعد از اينكه بسته شد، سپس به علت ضربه‌ها و تكانهاي زياد و جلوگيري از بازشدن آن بر روي Drawbar دستگاه همزمان محور سوراخ كاري مي‌شود و يك پین از آن عبور داده مي‌شود.
همانطور كه در نقشه‌ي مونتاژ مشاهده مي‌كنيم يك پيچ مغزي آلن به بدنه‌ي فيكسچر محكم شده است كه هدف از طراحي اين پيچ و ايجاد شيار 3*4*20 در محور شمارهي 2 جلوگيري از چرخش محور مي‌باشد.
(4) نحوه‌ي عملكرد فيكسچر: دنده‌زني : اين فيكسچر به صورت نه چندان پيچيده و در زمان نسبتا كوتاهي روي دستگاه هيدروليك نصب مي‌شود. حال براي راحتي كار وبراي اينكه اطمينان حاصل كنيم كه كُلت اين فيكسچر تحت تأثير نيرو قرار ندارد و تغيير قطر نداده است و همچنين براي اينكه قطر كلت را به حداقل قطر ممكن برسانيم يك آچار را در قسمت آچار خور محور شمارهي 2فيكسچر قرار مي‌دهيم و محور را تا حدودي شل مي‌كنيم، حال مي‌توان قطعه را بر روي كلت و به طور كلي بر روي فيكسچر سوار كنيم، از نكته‌هاي مهم ديگر در مورد اين فيكسچر اين است كه به علت اينكه محور شمارهي 2 به محور شمارهي 1 پيچ شده است در زمان چرخش محور شمارهي 1 ممكن است محور شمارهي 2 به طور همزمان شروع به چرخش كند و در اين صورت طراحي اين فيكسچر دچار مشكل مي‌شود و قطعه محكم نمي‌شود. براي حل اين مشكل يك شيار كه ابعاد آن داده شده است بر روي محور شمارهي2 ايجاد مي‌شود و يك سوراخ بر روي بدنه‌ي فيكسچر ايجاد مي‌شود و سپس پيچ مغزي آلني در داخل بدنه قرار مي‌گيرد و سپس به شيار مي‌رسد.
