بخشی از مقاله
1مقدمه:
طراحی پایدار نوعی معماری است که از حداکثر استعداد های محیطی برای آسایش مصرف کنندگان سود می جوید وابزار ها و راهکارهای هوشمندانه ای دراین راه به کار می گیرد.با انقلاب صنعتی و پیشرفت های فنی- تکنولوژیکی در عرصه معماری،معماری بومی بسیاری از نقاط دنیا که با توجه به طبیعت و محیط پیرامون خود شکل می گرفت و همساز با اقلیم سر بر می افراشت،به دست فراموشی سپرده شد.معماری مدرن نیز که زاده این تحولات بود،به طور کل بستر شکل گیری معماری را نادیده گرفت.
امروز پس از تاراج معماری سنتی کشور برآنیم تا با عناوینی چون معماری پایدار،بهینه سازی و غیره که این هم تقلیدی از دیگران است هویت از دست رفته را به بناها و شهرهایمان باز گردانیم.در حالی که می توان با ارزیابی راه حل های سنتی در معماری محلی و تطبیق آن باملزومات مدرن و پیشرفته آنها را اصلاح کرد.
در این مقاله سعی شده است نکاتی از اصول اساسی طراحی با رویکرد توسعه پایدار درزمینه طراحی اقلیمی و تعامل با طبیعت، طراحی با نیاز کم به منابع انرژی، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند باد و خورشید و بهر ه گیری از فناوری های هوشمند، به منظور ارتقای امنیت وصرفه جویی در مصرف انرژی ارائه شود که این مفاهیم بنیادین معماری پایدار جزو دغدغه های فرهاد احمدی معمار معاصر ایران نیزمی باشد.
-2پرسش، فرضیه و روش تحقیق
نوشتار حاضر در پی بررسی و توصیف معماری پایداردر معماری معاصر ایران در آثار فرهاد احمدی می باشد.مسئله اصلی تحقیق براساس معماری پایدار و اقلیم در معماری معاصر ایران شکل می گیرد که این گونه آن را بیان می کنیم×ْفرهاد احمدی برای طراحی در زمینه معماری پایدار به چه نکاتی توجه نمود؟ آیا معماری سنتی و معماری پایدار دو مقوله کاملا جدا هستند؟فرضیه ای که برای پاسخ گویی به این سوال ها مطرح می گردد این است که به نظر می رسد اقلیم و معماری سنتی از فرایند طراحی و اجرا در کارهای فرهاد احمدی می باشد ؟برای رسیدن به معماری پایدار باید به اقلیم توجه نمود و نیز از معماری سنتی که کاملا با اقلیم عجین بوده الهام گرفت.معماری سنتی براساس اقلیم شکل گرفته و معماران بهترین استفاده را از منابع طبیعی می نمودند وانطباق کامل طبیعت و معماری آسایش را برای استفاده کنندگان به ارمغان می آورد.
در روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش تحقیق توصیفی، تحلیل بوده و اطلاعات مورد نیاز در دو مرحله جمع آوری گردید مرحله اول از طریق کتابخانه ای و مرحله دوم به صورت مشاهده میدانی از نمونه موردی که از طریق مقایسه وارزیابی اطلاعات کسب شده است؟
-3پیشینه تحقیق
با بررسی به عمل آمده در این مورد مشخص گردید×ْامیر بانی مسعود در کتاب معماری معاصر ایران در رابطه با تجزیه وتحلیل آثارفرهاد احمدی صحبت نموده است؟
ریشههای اصلی نهضت حفظ محیط زیست و معماری پایدار به قرن 19 برمیگردد . جان راسکین، ویلیام موریس، ریچارد لتابی از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب میشوند.راسکین در کتاب »هفت چراغ معماری « خود میگوید که برای دستیابی به رشد و پیشرفت میتوان نظم هارمونیک موجود در طبیعت را الگو قرار داد. موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیاء صنایع محلی را توصیه میکرد. لتابی در یکی از اعلامیههای بلیغ خود از معماران خواسته که قدر نظم و زیبایی طبیعت را بدانند. همه این پیشگامان از واژه طبیعت استفاده کردهاند و امروز تنها لغتی که میتواند به خوبی جانشین این کلمه » طبیعت « گردد، واژه » معماری پایدار « است.
سالها بعد معماران دیگر مانند فرانک لوید رایت، پیتر آیزنمن وغیره. عقاید این پیشگامان را ادامه و گسترش دادند. شکوفایی جنبش معماری پایدار با وجود جنبشهای متریالیستی نهضت مدرن از بین نرفت و در اواخر قرن آمیزه جالبی از طراحی ساختمان که به عنوان بومشناسی فنی یا بومشناسی سرد شناخته شد، که شامل مهندسی دقیق، کاربرد کامپیوتر و بومشناسی بود را بوجود آورد.
ساختمانهایی که براساس معماری پایدار طراحی شدهاند، به خلاف ساختمانهای ثابت و قدیم، انعطافپذیر و تا حدی سیال بودند. به طوری که طبق گفته ریچارد راجرز: » ساختمانها همانند پرندگان که در زمستان پرهای خود را پوش میدهند، خود را با شرایط جدید زیستی وفق داده و براساس آن سوخت و سازشان را تنظیم میکنند . « بدینترتیب این شکل حساس طراحی رابطه موفقی بین دنیای طبیعت و دنیای انسانها برقرار کرده و به نظرات راسکین موریس و لتابی تجسم عینی بخشیده است.همانگونه که می دانیم معماری بومی اقصی نقاط دنیا همواره با هدف تلفیق با محیط پیرامون و بهره گیری بیشتر از امکانات طبیعت شکل می گرفت. معماری سنتی ایران که در اقلیم های گوناگون شکل متفاوتی بخود گرفته است؛
-4فرآیند معماری پایدار
معماری پایدار به معنی یک فرآیند است که می تواند تکرار شود.پایداری یک مفهوم است که بیشتربه عنوان اندازه ارزش یک روش به کار برده می شود.
روشی که با نیازهای حفاظتی معاصر از طریق یک رفتارتکرار پذیر و بادوام مواجه می گردد.بنابراین دراین جاروی فرآیند به اندازه محصول نهایی توجه می شود.معماری پایدار به طور قطع تشخیص می دهدکه محصول نهایی در اثر گذشت زمان ممکن است فرسوده شود و یا نیاز باشد که جایگزین گردد.
پایداری به معنای مداومت، پیوستگی و استمراراست. فعال و به معنی جنبش و حرکت است وبه معنی ذخیره برای آینده می باشد؛ مانند حفظ منابع موجود آب. چیزی را حفظ می کند که قابلیت پایداری دارد.پس معماری نیاز دارد که به عنوان یک فعالیت طراحی، به همراه توانایی پایدار کردن آنچه که نیاز به پایداری دارد پایدار کننده محیط باشد.
-4-1 معماری پایداریک ویژگی زمینه ای(بومی)است.
امروزه از بهترین راهکارها برای صرفه جویی در مصرف انرژی، طراحی اقلیمی ابنیه است.گاهی به علت طراحی نامناسب ساختمان، مانند قرار دادن پنجره ها در محل نامناسب، میزان سطح بازشو نامتناسب با اقلیم یا مصالح نادرست در جداره ها، در زمان هایی که هوای خارج دلپذیر وخوب است هوای داخل ساختمان نا مناسب می شود.طراحی ابنیه باید با توجه به اقلیم های مختلف و طراحی براساس گرمایش در فصل زمستان و سرمایش در فصل تابستان صورت گیرد.درطراحی اقلیمی، توجه به صرفه جویی در مصرف انرژی و آسایش انسان به بهترین صورتی فراهم می شود.هدف این نوع معماری، استفاده از سیستم های غیرفعال خورشیدی است همان گونه که درمعماری سنتی ایران رایج بود.
به گفته ی فرهاد احمدی ، پایداری با وجود شعارهای اساسی و فراگیرش،که جهانی می باشند و مسأله ی حفظ زمین را هدف قرارمی دهند، برای دستیابی به راهکار های واقع بینانه وقابل اجرا از یک سو و حمایت از گوناگونی که درنفس طبیعت موجود است از سوی دیگر، رویکردهای محلی را توصیه می کند و شعار"جهانی فکر کنید، امامنطقه ای عمل نماید" را، مورد توجه قرار می دهد.( احمدی،(1384 یک ترکیب معماری پایدار،نمی تواند به عنوان یک محصول شناخته شده آماده،از یک مکان به مکان دیگر منتقل شود.
بنابراین،نمی توان یک تکنولوژی(فنآوری)ساختمانی به خصوص را،به عنوان تکنولوژی معماری پایدار رده بندی کرد و نه به اشتباه آن را به عنوان یک تکنولوژی مناسب قلمداد نمود.یک سیستم معتبر که به خوبی در یک مکان کار میکند،در آینده و یا در مکانی دیگر به دلیل تغییر عوامل فرهنگی و اجتماعی و فیزیکی در یک زمینه جدید،ناکارآمد خوهد بود.بنابراین می بایست به پتانسیل آن فرآیند ها،فنآوری ها و سیستم ها توجه نمود تادر صورت امکان بتوان آن ها را در یک محل داده شده به کار گرفت.چرا که پایداری یک ویژگی زمینه ای است.
احمدی در این رابطه می گوید: هر چند که پایداری،شیوه های نوینی از دستیابی به محیط های انسان ساز را پیش رو قرار می دهد،اما به تدریج با پر رنگ تر شدن مولفه های فرهنگی-اجتماعی در فرآیند طراحی،محصولات در هم تنیده و پیچیده تری فراهم
می آید(احمدی،.(1382
آماده سازی بستر ایجاد معماری پایدار
جنبه های محیطی:
تحقیق درباره منابع محل و انتخاب منابعی که مناسب برای استفاده ( باحفظ دوام منبع) می باشندپاسخ مناسب به شرایط آب و هوایی منطقه
جنبه های اقتصادی:
در نظر گرفتن امکانات محلی عدم استفاده از تجهیزاتی که در دسترس نیستند
جنبه های فرهنگی-اجتماعی:
در نظر گرفتن انتظارات، آرزوها و نیازهای فرهنگی بومی ایجاد حساسیت فرهنگی به مسائل محیطی ارتقاء انتظارات و دانش مردم
ترویج روش هایی که بتواند توسط مردم بومی تکرار شود استفاده از مهارت هایی که قابل توسعه و پرورش در اجتماع باشند ایجاد فضایی که دارای انعطاف پذیری برای مطابقت با عادت ها و نیازهای مردم منطقه باشد
نمودار:1موارد آماده سازی بستر ایجاد معماری پایدار،منبع:آرشیو نگارنده
-4-2 رد یا پذیرفتن پایداری از راههای سنتی
با توجه به آنچه گفته شد،رویکرد معماری پایدارنیازمند بسترسازی بومی مناسب می باشد.اشتباهی که ممکن است در اینجا رخ دهد، در نظر گرفتن طراحی سنتی و یا طراحی اقلیمی به جای طراحی بومی می باشد.در حالیکه طراحی بومی، تکرار آنچه درگذشته رایج بوده، نیست؛ ممکن است بتوان به نوعی،از فرآیندهای طراحی سنتی تبعیت نمود.طراحی اقلیمی نیز، بخشی از معماری بومی است و نه خودآن. بسیاری از نمونه های روش های طراحی وساختمان سازی سنتی، مثال های خوبی برای معماری پایدار در زمان خودشان می باشند و استفاده مناسب از منابع بومی مطابقت یافته با مهارت های محلی راکه برای ساخت یک محیط مصنوعی ترکیب شده اند ارائه می دهند، که مطابق با نیاز های مردم هستند. ولی فاکتور هایی که شامل رشد آماری تغییر وتبدیل فضاهای روستایی به شهری، تهی شدن منابع طبیعی و ساخت و ساز بشر و تغییرات معنی دار درانتظارات و شیوه های زندگی می
باشند، همگی از راههای گوناگونشان با هم ترکیب می شوند، تا قابلیت زیست پذیری سنتی یا حتی آخرین روش تهیه سر پناه
را فرسوده کنند.به این معنی که راه های سنتی بسیاری برای حل نیازها وجود دارد.در حالیکه جنبه هایی ازآن هنوز خوب کار می کنند، بعضی از جنبه های آن نیزغیر کاربردی یا بی کفایت وکلاً غیر پایدار شده اند.
امروزه مردم نوع دیگر از ساختمان را نیاز دارند؛ساختمان های بیشتر با سرعت بالاتر، منبع در آمد مالی آنها نیز تغییر کرده است.بنابراین همه این تغییرات به این معنی است که یک روش ساختمانی که در گذشته در زمینه خودش خوب کار کرده، ممکن است امروزه ساختن و نگهداری و تهیه کردن آن مشکل باشد و ممکن است جوابگوی نیازهای مقصود شده امروزه نباشد.رفته رفته روشن میشود که باید به دنبال یک گزینه بود.همانطور که درقسمت زمینه سازی بستر ایجاد معماری پایدار گفته شد، در نظر گرفتن روشها و مهارتها و تجهیزاتی که قابل دسترسی و تکرار در منطقه باشند، بسیار مهم است. بنابراین بین رد کردن قابلیت زیست پذیری راه حلهای سنتی و عدم دسترسی به بسیاری ازگزینه های مدرن، معماری پایدار یک روشی راتعریف می کند، به گونه ای که این شکاف پرمی شود. به نظر می رسد که درس گرفتن از خط مشی های معماری سنتی، گام ابتدایی این حرکت باشد
توجه به قابلیت های محی در آماده سازی بستر ایجاد معماری پایدار
معماری پایدار با توجه به ویژگی های معماری بومی
توجه به ارزش های قابل تکرار معماری بومی در فرآیند شکل گیری معماری پایدار
نمودار:2رفع موانع ایجاد پایداری با توجه به ویژگیهای بومی،منبع:آرشیو نگارنده
-5ضوابط طراحی اقلیمی
از آنجاکه بیش تر منابع انرژی فسیلی زمین رو به اتمام و یا نابودی است،شاید بشر بتواند بااتکای به طبیعت و منابع انرژی لایزال آن آینده ای روشن تر برای خود ترسیم کنند. با توجه به اقلیم و آب و هوای متفاوت در ایران، در معماری سنتی ایرانی در هر اقلیم،گونه های ساختمانی مختلف وجود دارد. گذشتگان ما برای تطابق با شرایط سخت اقلیمی در نحوه طراحی و انتخاب مصالح ونوع ساخت خود، به گونه ای عمل می کردند که بنا بهترین شرایط را برای آسایش و آرامش انسان فراهم آورد.در ساختمان های واقع در مناطق با اقلیم خاص، نوع مصالح بر حسب نوع اقلیم انتخاب می شود.در اقلیم های سرد و خشک، مصالح باید جرم حرارتی زیادی داشته باشند، یعنی گرما را در خودذخیره کنند؛ اما در اقلیم های معتدل و گرم و مرطوب مصالح نباید جرم حرارتی زیادی داشته باشند تا حرارت داخل ساختمان را نگه ندارند.
-5-1توجه به تفاوت وجوه در ساختمان ها
در تمامی اقلیم ها به ویژه اقلیم سرد، ضلع جنوبی ساختمان باید شفاف باشد تا نور خورشید رادر زمستان به خوبی کسب کند.همچنین داشتن سایبانی برای جلوگیری ازنور درتابستان به داخل ساختمان،ضروری است.مسدود ساختن ضلع شمالی ساختمان و هرضلعی که درمعرض وزش بادهای سرد زمستانی است، نیزقدمی موثردر طراحی اقلیمی محسوب می شود.
درساختمان باید ضلع شمالی که در فصول سال حداقل تابش را دارد، ببندیم وحداقل بازشورادر آن قرار دهیم.همچنین در این ضلع استفاده ازدیوارها و پنجره های دو جداره به ویژه در اقلیم سرد توصیه می شود.بهترین دیوار دوجداره، دیواری است که ازدولایه مصالح و سه تا چهار سانتیمترهوا دروسط تشکیل شده باشد؛زیراهوا بهترین عایق حرارتی است و هزینه برنیست. در ضلع رو به باد سرد می توان درختان سوزنی برگ کاشت که همیشه سبز هستند و به عنوان بادشکن در مقابل باد عمل می کنند.
-5-2بام ساختمان
بام ساختمان بیش ترین تابش و کسب حرارت را در تابستان داراست؛ بنابراین باید نسبت به کسب گرما در تابستان محفوظ شود.همچنین بام،بیشترین اتلاف حرارتی را در زمستان دارد؛ بنابراین پوشش عایق بام ساختمان از داخل و قرار گرفتن دیگر اجزا روی آن برای جذب نکردن گرما درتابستان و اتلاف نشدن حرارت در زمستان ضروری است.همچنین می توان در بام ساختمان ازحوضچه استفاده کرد. حوضچه باید دارای پوشش متحرکی باشد تادر زمستان، روزها باز وشب ها بسته شود تا در روز انرژی خورشیدی را جذب و در شب به ساختمان منتقل کند.عکس این عمل در تابستان صورت می گیرد. همچنین شکل بام ساختمان، بسته به اقلیم های مختلف ممکن است مسطح،گنبدی یا شیب دار باشد.
آب وهوای گرم و خشک آب و هوای سرد وکوهستانی
آب و هوای معتدل ومرطوب
شکل 1بام ساختمان در اقلیم های مختلف، منبع:آرشیو نگارنده
-5-3 طراحی معماری فضاها
اگر نقشه ساختمان به گونه ای طراحی شود که فعالی تهای روزانه مطابق با مسیر خورشید باشد،امکان صرفه جویی بسیار زیاد در مصرف انرژی به وجود می آید؛ برای مثال درصورت تقسیم فضاهای داخل خانه به دو فضای گرم و سرد، کارایی سیستم مذکور مؤثرتر خواهد شد.با قراردادن فضاهای نشیمن، آشپزخانه و اتاق خواب در جهت مسیر آفتاب در ضلع جنوبی ساختمان می توان حرارت لازم را از خورشید کسب کرد و استفاده از تاسیسات مکانیکی را به حداقل رساند.
