بخشی از مقاله
چکیده
واژه »کلانشهر« برای شهرهای بزرگ و پرجمعیت بکار می رود که از یک شهر مرکزی و چندین شهر اقماری تشکیل می شود. اما »شهر جهانی« عنوانی است که به شهرهای با عملکرد جهانی اطلاق می شود. شاخص ها و معیارهای مختلفی برای شناخت شهر جهانی وجود دارد و موسسات و گروهای مطالعاتی مختلفی در سطح جهانی اقدام به مطالعه و رتبه بندی شهرهای جهانی کرده اند. هدف مقاله بررسی جایگاه کلانشهرهای، تهران، سئول و دبی در رتبه بندی شهرهای جهانی است. روش تحقیق توصیفی و تحللی که با استفاده از مطالعات اسنادی و مراجعه به سایت اینترنتی موسسات مطالعاتی که شهرها را رتبه بندی کرده اند داده های تحقیق جمع آوری شده است.
در این مقاله رتبه بندی شهرهای جهانی توسط مراکز معتبر مطالعاتی: جهانی شدن و شهرهای جهان دانشگاه لافبور انگلیس، موسسه راهبردهای شهری توکیو، موسسه املاک لندن و سیتی بانک، موسسه آتلانتیک، گروه اقتصادی اکونومیست و موسسه ای تی کنری بررسی شد. نتایج تحقیق بیان گر این است که تهران در رتبه بندی شهرهای جهانی جایگاهی ندارد و فقط در رتبه بندی سال 1998 و 2000 موسسه وابسته به دانشگاه لافبور در لیست شهرهای دارای شانس جهانی شدن قرار گرفت که در رتبه بندی های بعدی این جایگاه را از دست داد همچنین در رتبه بندی مجله اکونومیست که 120 شهر را رده بندی کرده بود از نظر قدرت رقابت پذیری جهانی جایگاه آخر را بدست آورد. دبی جایگاه خوبی دارد و در اکثر رده بندی های جهانی حضور دارد. در رده بندی دانشگاه لافبور جزء شهرهای سطح دلتا قرار دارد و در سایر رتبه بندی ها جایگاه خوبی دارد . شهر سئول از هر دو این شهرها وضعیت بهتری دارد و یک شهر با عملکرد جهانی قوی شناخته می شود.
کلمات کلیدی:جهانی شدن، کلانشهر، شهرهای جهانی، تهران، دبی، سئول
مقدمه
شهرنشینی از حدود هفت هزار سال پیش در جهان شروع شد از زمان شکل گیری اولین سکونتگاهای شهری جهان در بین النهرین تا زمان انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن هجدهم درصد کمی 3 - درصد - از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند و اکثریت جمعیت در روستاها یا بصورت کوچ نشینی زندگی می کردند. اما بعد از انقلاب صنعتی و بدنبال رشد و پیشرفت تکنولوژی و همزمان با افزایش جمعیت جهان شهرنشینی نیز روند رو به رشد خود را شروع کرد. به گونه ای که امروزه شهرنشینی به شکل اصلی سکونت انسانها تبدیل شده و روز به روز بر جمعیت شهری جهان افزوده و از جمعیت سایر اشکال سکونت کاسته می شود. امروزه شهرها به یکی از ویژگیهای بارز جهانی شدن تبدیل شده اند.
جهانی شدن شهرها و مفاهیم مربوط به شهرهای جهانی و نظریات مربوط به شهرهای جهانی، بخش زیادی از توجهمتخصّصان شهری را به خود جلب کرد. در تلاش برای فهم رابطه جهانی شدن و شهر بیشترین تلاش را در دهه های اخیر کسانی چون جان فریدمن، ساسکیاساسن، پیتر تیلور، ادوارد سوجا، جان بیورستوک، آلن جان اسکات، سر پیتر هال، جان رنه شورت، نایجل تریفت، بن درودر، کتی پاین و فرانک ویتلاکس انجام داده و زمینه های فکری شناخت، ماهیت، کارکرد و ریخت شناسی شهرهای جهانی را بنیان نهادند - صرافی، قورچی، محمدی، . - 90 :1388 امروزه شهرهای جهانی به موتورخانه اقتصادی، لجستیکی و سیاسی جهان تبدیل شده اند - . - Kourtita,Macharisb and Nijkampc,2014:1
ساسکیا ساسن معتقد است نبض اقتصاد جهانی در شهرهای جهانی می تپد چرا که شهرهای جهانی تکیه گاه های مکانی تعاملات اقتصادی در سطح جهانی می باشند. سیستم شهری بین المللی با بررسی شهرهای جهانی دسته بندی شده بصورت سلسله مراتبی به یکدستی آنها با اقتصاد جهانی پی برده است به طور کلی می توان گفت که برای تعیین جایگاه تجاری یک شهر جهانی این مشخصه های اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرند: میزان استقرار مراکز شرکت های چند ملیتی، موسسات مالی بین المللی، شرکت های حقوقی، مجتمع های تجاری و بورس ها، ظرفیت قابل توجه مالی و تولید ناخالص بالای شهری و منطقه ای، تامین سرمایه بازار و شاخص های بورس، ارائه خدمات مالی که همگی به نوعی بر اقتصاد جهانی اثرگذارند - زرقانی و اسکندران، 1391، . - 751-750
قدت تزلزل ناپذیر جهانی شدن اقتصادی، باعث سازماندهی مجدد تمام سطح سیاره زمین میشود بدین معنی که اغلب کشورها و شهرهای مختلف در اکناف جهان در تعقیب موقعیت بهتر در بازار پر ازدحام جهانی به نوعی برنامه بازسازی تن در میدهند بازسازی که زمینه را برای رقابت هر چه بیشتر آماده میسازد. هایدر در دهه 1990 رقابت شدید بین شهرها را جنگهای مکانی نامید - شورت و کیم، :1384 . - 14 در فضای بشدت رقابتی جهان امروز، رقابت عنصری اساسی در رشد و پویایی یا زوال و نابودی شهرها و شهرها دائماً در حال رقابت برای کسب جایگاه برتر در سلسله مراتب شهرهای جهانی هستند. از سال1998 توسط پیتر هال و همکارانشان در دانشگاه لافبور انگلستان به منظور شناخت نقش و جایگاه شهرهادر سلسه مراتب شهرهای جهانی شده نخستین رتبه بندی از شهرهای جهانی صورت گرفت. پس از آن توسط افراد و مراکز مختلف تحقیقاتی شهرهای جهانی را بوسیله شاخص های مختلف شناسایی کرده اند. هدف مقاله بررسی جایگاه کلانشهرهای تهران، سئول و دبی در رتبه بندی شهرهای جهانی است.
روش تحقیق
تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی و تحلیلی است. برای جمع آوری اطلاعات تحقیق از روش مطالعات اسنادی استفاده شد.و با مطالعه کتاب ها، مقالات و آمارنامه و گزارش های موسسه های معتبر بین المللی همچون موسسه جهانی شدن و شهرهای جهان دانشگاه لافبور انگلیس، موسسه راهبردهای شهری توکیو، موسسه املاک لندن و سیتی بانک، موسسه آتلانتیک، گروه اقتصادی اکونومیست و موسسه ای تی کنری اطلاعات و داده های تحقیق جمع آوری و تحلیل شدند.
مفاهیم و مبانی نظری
جهانی شدن و شهر
جابه جایی و انتقال فزایندهی مردم، کالاها، سرمایه و اطلاعات، دنیا را جهانی کرده است - زالی و اشرفی، . - 1 :1392 جهانی شدن همچون فرایندی اجتناب ناپذیر سپهر کنونی اقتصاد، سیاست و فرهنگ جوامع بشری را دربرگرفته - عبداللهی، - 124 :1388 و تمامی عرصه های زندگی بشر را دگرگون کرده است. شهرها در فرایند جهانی شدن تغییرات زیادی را به خود دیده اند. گسترش شهرنشینی، به ویژه رشد و توسعه مناطق کلان شهری، ظهور مناطق جدید صنعتی و ظهور شهرهای جهانی به عنوان محل اصلی استقرار و راهبری علم و فناوری های پیشرفته در جهان از مهمترین پیامدهای فضایی جهانی شدن است - اطهاری و همکاران، . - 41 :1384 تبارشناسی شهرها حکایت از آن دارد که شکل گیری تمدن بشری همواره مترادف با مدنیت و شهرنشینی بوده و در واقع مراکز شهری نقش بنیادی در شکل گیری و گسترش تمدن بشری را دارند - احمدی پور، قورچی و قادری، . - 158 :1391
شهرها در ابتدای شکل گیری خود محصور در قلمروهای پیرامونی بوده و بیشتر با پسکرانه های خود در سطح محلی تعامل داشتند. از این رو هر شهری حوزه ی نفوذ خاصی داشت، کهاساساً نیازهای غذایی خود را از آن قلمرو تأمین می کرد - . - soja,2000:35 به تدریج هم زمان با شکل گیری امپراطوری های بزرگ، شهرها نیز تعاملات خود را از سطح محلی به سطح منطقه ای در درون امپراطوری و حتی فراتر از این به سطح جهانی متناسب با شرایط مرسوم آن زمان، رساندند. در واقع حوزه ی نفوذ بسیاری از شهرهای اصلی یک امپراطوری نه تنها شامل شهرهای امپراطور ی های مجاور می شد، بلکه امپراطوری های دوردست را نیز در بر می گرفت - احمدی پور، قورچی و قادری، . - 158 :1391 امروزه شهرها در عصر جهانی شدن عملکرد و حوزه نفوذ جهانی پیدا کرده اند. و فضاهای شهری عرصه و
