بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه تأمین بودن یک کشور از لحاظ انرژی مورد نیاز، یکی از ابزارهای سیاسی و اقتصادی، برای پیشرفت و دسترسی به اهداف آن کشور در دنیا است .[1] به کارگیری ذخیرهسازی زیرزمینی میتواند مزایایی مانند ایمنی بیشتر، طول عمر و بازدهی زیادتر، صرفهجویی در هزینههای بهره برداری و کیفیت بهتر را بههمراه داشته باشد .[2] در روشهای ذخیرهسازی زیرزمینی نفت خام، کمتر بودن هزینههای اولیه و عملیاتی نسبت به ایجاد
تأسیسات در سطح زمین، وابسته نبودن به مسائل توپوگرافی، محدودیت نداشتن در استفاده از فضا، ایمنی مناسب در مقابل حوادث طبیعی و حملات هوایی از جمله مزایایی است که باعث رویکرد استفاده از فضاهای بزرگ زیرزمینی شده است. تفکر ذخیرهسازی محصولات نفتی در مغارهای سنگی زیرزمینی، در اوایل سال 1930 در سوئد ارائه شد. این تفکر زمانی مطرح شد که ارتش سوئد بهدنبال روشی مطمئن، برای ذخیره سازی سوخت در شرایط جنگی بود .[3] از دهه 70 نیز کشورهای متعددی در اروپا و دیگر بخشهای دنیا شروع به استفاده از مغار برای ذخیرهسازی مواد هیدروکربوری کردند. بحران نفت در سال 1973 باعث افزایش ساخت مغارهای ذخیره سازی نفتخام شد و از آن به بعد پروژههایی در مقیاس بزرگ، در بسیاری از کشورها آغاز شد که از آن جمله میتوان به مخازن ذخیرهسازی نفتخام با ظرفیتهای زیاد
در کشورهایی مانند کره، ژاپن و امریکا اشاره کرد .[4] سابقه ذخیرهسازی نفتخام در نارویک
بررسی و انتخاب غار طبیعی مناسب برای ذخیرهسازی زیرزمینی نفتخام 2241
(در نروژ) به سال 1954 برمیگردد. در طی دهه 50 تا 60 طیف وسیعی از مخازن زیرزمینی در سوئد برای ذخیره سازی نفتخام ساخته شدند و سپس بهتدریج در دهه 60 به ذخیرهسازی نفتخام در فنلاند نیز توجه شد .[5] امروزه در کشور فنلاند (در مجتمع نست ای پورو35 (1 مغار به ظرفیت کلی 5/2 میلیون مترمکعب وجود دارد که بهتدریج طی سالهای 1965 تا 1982 در 22 واحد مجزا در سنگهایی از جنس گرانیت و گنایس حفر شده و مواد هیدروکربوری در مغارهای بدونپوشش ذخیره شدهاند .[6] ایران از نظر اقتصادی وابستگی زیادی به مواد هیدروکربوری مانند نفتخام و گاز دارد و تغییر قیمت آنها بر توسعه اقتصاد
ملی و قدرت نظامی تأثیرگذار است. با ساخت مخازن ذخیرهسازی میتوان در مواقع بحران (که بههر دلیلی ممکن است استخراج نفت از چاهای نفتی انجام نگیرد)، برای تأمین خوراک اولیه پالایشگاههای داخلی و نیز از دست ندادن بازارهای جهانی (تا زمان رفع بحران) از نفتخام ذخیره شده در این مخازن استفاده کرد. بههمین دلیل عربستان (با وجود اینکه خود یکی از تولید کنندههای عمده مواد هیدروکربوری است) در سال 1987 با شرکتهای سوئدی قرارداد ساخت مخازن ذخیره سازی مواد هیدروکربوری را امضا کرد و در حال حاضر تنها کشوری است که در خاورمیانه دارای مخازن سنگی ذخیرهسازی مواد هیدروکربوری است. روسیه نیز علیرغم این که بیشترین ذخایر گاز دنیا را دارد، در زمینه ذخیره سازی گاز نیز یکی
از کشورهای پیشرو محسوب میشود. به هر حال ذخایر نفتی قابل استحصال ایران با توجه به تکنولوژی و قیمت کنونی، حدود 50 سال تخمین زده شده است و در سالهای آینده احتمالاً با پیشرفت تکنولوژی و نیز افزایش قیمت (بهدلیل کاهش عرضه نفت) میزان ذخیره قابل استحصال افزایش خواهد یافت .[7]
غارهای طبیعی محتمل برای ذخیرهسازی نفتخام
برای بررسی غارها ابتدا فهرستی از غارهای طبیعی موجود در ایران تهیه شده، سپس غارهای موجود در این فهرست بهطور گسترده از لحاظ معیارهای مختلف بررسی شده و در نهایت غارهای مستعد برای ذخیرهسازی انتخاب شدهاند. در جدول 1 تعدادی از غارها به همراه برخی از مهمترین مشخصات آنها که در دسترس بود درج شده است.
1. Neste Oy Poorvo
2242 نشریه زمینشناسی مهندسی، جلد هشتم، شماره 3 پاییز 1393
جدول .1 فهرست غارهای بررسی شده بهمنظور ذخیرهسازی نفتخام [8]
حجم قابل وضعیت حجم قابل وضعیت
ردیف نام غار شهرستان ذخیرهسازی آب نوع غار ردیف نام غار شهرستان ذخیرهسازی آب نوع غار
(m3) زیرزمینی (m3) زیرزمینی
1 کبوتر مراغه - خشک آهکی 25 هفتخانه خلخال - خشک آهکی
2 اسکندر اهر - خشک آهکی 26 یخگان اردبیل 000،8 خشک آهکی
3 آغبولاق بستانآباد - خشک آهکی 27 چاه دیو نطنز 000،160 خشک غیرآهکی
(ارازه)
4 دو گیجان مرند - خشک آهکی 28 قهرمان اصفهان 135 خشک آهکی
5 سهولان بوکان 000،100 خشک آهکی 29 پلنگ شهرضا - خشک آهکی
6 قلایچی بوکان - خشک آهکی 30 زنگینه صالح - خشک آهکی
آباد
7 بورنیک بزرگ مهاباد - خشک آهکی 31 طلسم ایوان - خشک آهکی
8 بورنیک کوچک مهاباد - خشک آهکی 32 تایه گه ملک آبدار آهکی
شاهی
9 کهریز تکاب - خشک - 33 خفاش دهلران - خشک آهکی
10 میرداوود ارومیه - خشک - 34 یخ مراد تهران 000،15 خشک آهکی
11 هیزج هیزج - خشک آهکی 35 چاه دیو کرج 000،60 خشک آهکی و
(قویوسی) نمکی
12 مغان مشهد 000،45 خشک آهکی 36 رودافشان فیروزکوه 000،250 خشک آهکی
13 گلیجک زنجان 000،300 خشک آهکی 37 بورنیک فیروزکوه 000،50 خشک آهکی
14 کتله خور گرماب 000،300 خشک آهکی 38 سراب فارسان - آبدار -
15 دربند مهدیشهر 000،50 خشک آهکی 39 کارده مشهد - خشک -
16 کرمانچی ایرانشهر - خشک - 40 کنه گرم بجنورد - خشک آهکی
17 بوف نورآباد - خشک - 41 چنشت سربیشه - خشک -
18 کانگوهر صفاشهر 000،340 خشک آهکی 42 جوجه قائن 000،200 خشک آهکی
19 بلع زار شیراز 000،10 خشک غیرآهکی 43 سلیمان شیروان - خشک -
20 تادوان شیراز 000،250 آبدار - 44 مزدوران سرخس - خشک -
21 شاپور کازرون - خشک آهکی 45 کرفتو سقز - خشک آهکی
22 مظفر سهلک داراب - آبدار آهکی 46 چاه دریا رفسنجان - آبدار آهکی
23 قلاتاسیان سردشت - خشک - 47 ترنگ بافت - آبدار آهکی
24 چاه زندان تکاب 000،300 خشک غیرآهکی 48 ایوب شهربابک - آبدار غیرآهکی
بررسی و انتخاب غار طبیعی مناسب برای ذخیرهسازی زیرزمینی نفتخام... 2243
ادامه جدول.1 فهرست غارهای بررسی شده بهمنظور دخیرهسازی نفتخام [8]
حجم قابل وضعیت نوع حجم قابل وضعیت نوع
ردیف نام غار شهرستان ذخیرهسازی آب ردیف نام غار شهرستان ذخیرهسازی آب
(m3) زیرزمینی غار (m3) زیرزمینی غار
49 پراو کرمانشاه 000،300 آبدار آهکی 58 الیاس آمل 000،7 خشک آهکی
تنگه
50 دواشکفت کرمانشاه - خشک - 59 هوتو بهشهر - خشک -
51 اسپهبد سوادکوه 000،75 خشک - 60 چال نراق 000،600 خشک آهکی
خورشید نخجیر
52 قوری قلعه روانسر - خشک - 61 کوه گره خمین - آبدار -
53 شیرآباد علی - آبدار - 62 کهک دلیجان - خشک آهکی
آبادکتول
54 کیارام مینودشت - خشک آهکی 63 خانآباد خمین - خشک آهکی
55 کلماکره پلدختر - خشک آهکی 64 باباگرگر ساوه 350 خشک آهکی
56 بتخانه کوهدشت - خشک آهکی 65 علیصدر کبودر - خشک آهکی
آهنگ
57 ماهیکور خرمآباد - خشک - 66 بگلیجه همدان - خشک آهکی
1. تعیین معیارهای انتخاب غار مناسب
چهار پارامتر در مرحله اول بهمنظور ارزیابی و انتخاب غارهای مناسب برای ذخیرهسازی
مواد هیدروکربوری در نظر گرفته شده است. این معیارها در جدول2 بیان شده است.
جدول .2 فهرست معیارها برای انتخاب غار مناسب
ردیف معیارهای انتخاب غار مناسب، از نظر ذخیرهسازی
1 قوانین گردشگری و زیستمحیطی
2 وضعیت آبهای زیرزمینی
3 حجم فضای محتمل برای ذخیرهسازی
4 فاصله غار از خطوط لوله اصلی انتقال نفتخام و پالایشگاههای بزرگ کشور
4422 نشریه زمینشناسی مهندسی، جلد هشتم، شماره 3 پاییز 1393
لازم بهذکر است بررسی غارها از نظر وضعیت آب بررسی شده به این صورت انجام میگیرد که آن دسته از غارهایی که در آنها آب جاری با دبی بالا وجود دارد و یا بر اساس سیلابهای فصلی آب در آن جاری میشود بهدلیل زیاد بودن حجم تخلیه آب مخزن و در نتیجه افزایش هزینه، از لیست غارهای بررسی شده حذف میشوند.
