بخشی از مقاله
خلاصه
با توسعه بزرگراههای شهری و بکارگیری ابزارهای کنترل ترافیک بزرگراهی، توجه بیش از بیش مدیران ترافیک شهری به نقش عوامل انسانی در افزایش حجم ترافیک و تصادفات ضروری است. افزایش روزانه تقاضای مسافرتهای درون شهری و محدودیتهای موجود در ظرفیت و کارایی مسیرهای تردد، از جمله بزرگراهها باعث شده است، شهروندان مدت زمان زیادی را در ترافیک سپری کرده و به دنبال آن، زمان تأخیر و رسیدن به مقصد افزایش یابد. هدف پژوهش حاضر، طبقهبندی یازده بزرگراه پرتردد در کلان شهر تهران با توجه به عوامل انسانی شناسایی شده، با استفاده از مدل تلفیقی TOPSIS-ANTROPI میباشد.
از این رو؛ پس از شناسایی عوامل انسانی تأثیرگذار در افزایش ترافیک بزرگراهها، اوزان شاخصها توسط تکنیک ANTROPI تعیین و جهت رتبهبندی بزرگراهها از تکنیک TOPSIS استفاده شده است . نتایج مطالعه نشان میدهد؛ بزرگراه آیت ا... حکیم دارای بالاترین رتبه در میان بزرگراههای مورد مطالعه بوده و پس از آن، بزرگراه همت - شریعتی تا پل فجر - و بزرگراه کردستان در رتبههای دوم و سوم قرار دارند. لذا، مدیران شهری باید با توجه به امتیاز هر یک از عوامل انسانی در هر بزرگراه و همچنین اولویتبندی نهایی بزرگراههای مورد مطالعه، اقدام به تصمیم-گیری و اتخاذ سیاستهای لازم در راستای کاهش ترافیک و پیامدهای ناشی از آن بنمایند.
.1 مقدمه
بزرگراههای درون شهری یکی از تسهیلات زیربنایی هستند که نقش مهمی در جابجاییهای روزانه دارند .[1] بزرگراه4، راهی است با روسازی آسفالت یا بتن برای عبور سریع وسایل نقلیه موتوری که دارای معابر رفت و برگشت جدا از هم میباشند، هر یک از جهتهای رفت و برگشت، شامل حداقل دو خط عبور است و تقاطعهای مهم آن از نوع غیرهمسطح است، ورود و خروج از آن با محدودیت نسبی انجام میگیرد .
[2] به دلیل افزایش چشمگیر مالکیت خودرو و افزایش تقاضا برای سفرهای درون شهری و برون شهری، بزرگراههای اقصی نقاط جهان، روزانه تراکم زیادی را تجربه می-کنند. تراکمهایی که دائماً به لحاظ وسعت و زمان، در حال توسعهاند و ظرفیت زیرساختهای موجود را به خصوص در ساعات اوج عبور و مرور، زمانهایی که بیش از هر زمان دیگری بهرهبرداری کامل از ظرفیت معابر مورد نیاز است، کاهش میدهند و مشکلات عمدهای از قبیل افزایش زمان سفر، کاهش سطح ایمنی، افزایش مصرف سوخت و آلودگیهای زیست محیطی را به همراه دارند.
در این مطالعه یازده مورد از بزرگراههای پرتردد در کلان شهر تهران شامل؛ رسالت، همت، مدرس - پل فجر تا بهشتی - ، مدرس - بهشتی تا مطهری - ، کردستان، صیاد شیرازی، امام علی - ع - ، جلال آل احمد، شیخ فضل ا... نوری، آیت ا... حکیم و آیت ا... اشرفی اصفهانی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند. بی تردید، نقش عوامل انسانی در افزایش ترافیک و افزایش تصادفات جادهای غیرقابل چشمپوشی است. تغییرات کوچک در رفتار رانندگان وسایل نقلیه میتواند منجر به کاهش یا افزایش ترافیک و تصادفات جادهای یا میزان مرگ و میرهای ناشی از خطاهای عوامل انسانی گردد. موضوع ترافیک به عنوان یکی از مشکلات اصلی کلان شهرها، سالهاست که مدنظر مدیران شهری و محققان بوده است.
بطور کلی، رشد ترافیک همیشه عامل مهمی در ارتقاء کیفیت راهها بوده است .[3] ترافیک1؛ مجموعه پویایی از عوامل مختلف مانند انسان، خودرو، راه، وضعیت هوا و ... است. وجود انسان در یک محیط به تنهایی ایجاب میکند که با یک موجود همواره در حال تصمیمگیری، تغییر عقیده و بطور کلی، یک موجود دائماً در حال تغییر روبرو باشیم که پویایی زیادی را به محیط اضافه میکند و این محیط، محیطی ناامن برای اتخاذ تصمیم و انجام کنش ایجاد میکند .[4]
بنابراین، با توجه به اهمیت نقش رفتارهای عامل انسانی در افزایش یا کاهش ترافیک و تصادفات، لازم است موارد متعددی که از عامل انسانی سرزده و باعث ایجاد رفتارهای مخرب انسان در مسیرهای تردد عمومی میگردد، شناسایی شود تا مدیران ترافیک شهری با اطلاع از این مهم به اتخاذ سیاستهای لازم بپردازند. لازم به ذکر است، میزان تأثیر عوامل موجود در ترافیک برای هر معبر متفاوت است و نمیتوان برای همه بزرگراهها، نسخه واحدی درنظر گرفت. لذا، لازم است سیاستگزاران و متولیان امر، با توسعه مطالعات و بررسیهای خود، به تفکیک هر یک از معابر، تصمیمات متفاوت و خاصی را متناسب با وضعیت هر معبر اتخاذ نمایند.
از این رو؛ در این پژوهش، با استفاده از ترکیب تکنیک آنتروپی شانون و TOPSIS به رتبهبندی بزرگراههای اصلی تهران از لحاظ نقش عوامل انسانی در افزایش ترافیک پرداخته شده است. پارامترهای خاص ترافیکی در نظر گرفته شده با توجه به ساعات اوج ترافیک، زوایای پنهان موجود در لایههای گم شده ترافیک بزرگترین کلان شهر ایران را مشخص میکند و در حصول راهحلهای مفید، راهگشا خواهد بود. بنابراین؛ ضرورت مطالعه، برنامهریزی و ارائه راهکارهایی مناسب با توجه به ساعات اوج ترافیک و مسیرهای تردد، جهت کاهش ترافیک لازم بوده و بدون شک، دستیابی به این هدف، منوط به افزایش زمینههای تحقیق و توسعه در این زمینه است.
.2 ادبیات تحقیق
امروزه افزایش مالکیت وسیله نقلیه منجر به بروز تراکم ترافیک در شبکههای حمل و نقل جوامع شهری شده است، به طوری که این مسأله به شکلی متداول و فراگیر در نواحی شهری با تراکم جمعیتی بالا در سراسر جهان مشاهده میشود. براساس اطلاعات منتشرشده، میزان مالکیت وسیله نقلیه در ایران در سال 2008 برابر با 0/311 و در سال 2010 برابر با 0/571 به ازای هر نفر گزارش شده است.
این، نشاندهنده رشد زیاد مالکیت وسیله نقلیه در کشور ایران و از جمله شهر تهران است که در دهههای اخیر مقصد مهاجرت بسیاری از ایرانیان از شهرهای دیگر بوده است .[5] در چند دهه گذشته، برخی از پیشرفتها در ایمنی ترافیک بزرگراه به دلیل افزایش ویژگیهای ایمنی خودرو و طراحی بزرگراهها بوده است. با این حال، میزان تصادفات در بسیاری از کشورها، چنانکه انتظار می رود، کاهش نیافته است.
گزارشهای اخیر ایمنی بزرگراهها در سراسر جهان نشان میدهد، در تصادفات بزرگراهها، حدود 1,24 میلیارد نفر در هر سال کشته و بیش از -50 20 میلیارد نفر نیز زخمی میشوند که این تصادفات، هزینه ای بالغ بر 500 میلیارد دلار تحمیل میکند .[6] تلفات و صدمات ناشی از این تصادفات، اثر مخربی بر خانوادهها دارد که اغلب منجر به افسردگی، از دست دادن بهرهوری و تحمل هزینههای کلان پزشکی میگردد. در حالی که مطالعات و اقدامات متعددی جهت بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر تصادفات در بزرگراه ها و تقاطعها انجام شده است، اما، همچنان اقدامات بسیار دیگری مورد نیاز است .[7]
جلیلی و همکاران 2015 - - ، از عمدهترین عوامل تصادفات رانندگی و تلفات ناشی از آن را رفتار راننده میدانند و می-نویسند، متولیان گشت بزرگراه که نقش مهمی در بهبود ایمنی و ترافیک بازی میکنند، در راستای اجرای قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی باید ضمن برخورد با رانندگانی که امنیت خود و دیگران را به خطر میاندازند، در جهت اصلاح رفتار نامطلوب این دسته از رانندگان تلاش کنند. در مطالعه دیگری به بررسی و شناسایی معیارهای لازم در طراحی یک بزرگراه برای داشتن جریان ترافیک روان و ایمن پرداخته شده و مینویسد، یک بزرگراه باید طوری طراحی شود که ضمن داشتن مطلوبیت، سطح مورد نیازی از کیفیت خدمات برای حمل و نقل و عبور و مرور وسائل نقلیه را ارائه دهد .
[9] نتایج مطالعه دیگری نشان میدهد، مهمترین عوامل شناسایی شده، آگاهی کم از اصول ایمنی راهنمایی و رانندگی، بی اعتنایی به قوانین ترافیکو گاهاً عدم وجود پلیس راهنمایی و رانندگی هستند .[10] بر همین اساس، جعفری و داودی - 1395 - ؛ نیز در نتایج مطالعه خود عنوان میکنند، هنگامی که رانندگان، کنترل سرعت توسط پلیس یا نصب دوربین را میبینند، نسبت به زمانی که علامت هشدار یا عملیات رسانه ای را میشنوند، بیشتر سرعت خود را کاهش میدهند. چن و جوانیس - 2000 - 1 با بکار بردن مدل لگاریتم خطی، رابطهای برای شدت تصادفها و عوامل موبوط به دست آورده و تصادفهای جلو به عقب، رانندگی در ساعات دیروقت شب یا صبح زود، خطای راننده و... از عوامل مؤثر در افزایش شدت تصادفات برشمرده اند.
ابی-ترابی و رضایی مقدم - 1388 - در مطالعهای از جمله متغیرهایی که باعث افزایش شدت تصادفات در بزرگراه میشوند را عبارت از سن کم راننده - زیر 25 سال - ، جنسیت وی - مرد - ، تاریکی هوا، عدم توانایی در کنترل وسیله نقلیه در ساعت، حرکت با دنده عقب در بزرگراه، نقص فنی در وسیله نقلیه، تصادفهای با موتور سیلکت و دوچرخه، تصادفهای روی پل، تصادفهای جلو به جلو، تصادفهای جلو به پهلو و تصادفهای چندوسیله میدانند.
ابرازی و همکاران - 1390 - در مطالعه خود، بخشی از تراکم موجود در بزرگراهها را ناشی از رفتارهای خودمحور وسائل نقلیهی شخصی جهت استفاده از زیرساختهای موجود دانسته و مینویسند، چنانچه این رفتارهای خودمحور از طریق تکنیکهای مدیریت پویای ترافیک با رفتارهای قابل کنترل جایگزین شوند، بهبود قابل ملاحظهای در وضعیت ترافیک بزرگراهها حاصل میگردد. این محققان، از جمله راهکارهای مقابله با ترافیک را عبارت میداند از؛ احداث زیرساختهای جدید به منظور افزایش ظرفیت معابر، تشویق شهروندان به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس، مترو و... با دادن اولویت عبور به آنها و بالا بردن هزینه استفاده از خودروهای شخصی از طریق قیمت سوخت و مالیاتهای مربوط به اشغال خیابانها و استفاده از سیستمهای کنترلی، ارتباطی و کامپیوتری به منظور بهره برداری هرچه بیشتر از زیرساختها و مسیرهای موجود است که به آن مدیریت پویای ترافیکی گفته میشود.
