بخشی از مقاله
چکیده
توسعه فضای سبز شهری، به گونه ای که متناسب با ساخت و ساز وجمعیت شهری باشد، یکی از چالش های عمده کلان شهرهای معاصر تلقی می شود. از آنجایی که ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری اغلب فاقد ارزش مستقیم اقتصادی می باشند، لذا این بخش از حمایت و توسعه کمتری برخوردار است. بام سبز شامل مجموعه ای است به هم پیوسته از پوشش گیاهی با رشد متناسب، یک لایه زهکشی مطلوب جهت تخلیه آب و یک عایق ضدآب که سقف را پوشش می دهد. وجود موانع مختلف، علی الخصوص هزینه بالای نصب ونگهداری در مقایسه با هزینه های کم بام معمولی و کاهش مصرف انرژی در کشورهایی مانند ایران که بهای انرژی نسبتا ارزان بوده، توسعه این فناوری را با چالش های مهمی روبرو نموده است.
بام سبز یکی از راهکارهای زیست محیطی پیشرفته، برای افزایش پایداری فضای شهری می باشد. بام سبز با توجه به کارکردهای زیست محیطی و اجتماعی، در سال های اخیر در کشورهای توسعه یافته مورد توجه قرار گرفته و در انواع ساختمان ها با کاربری های مختلف اجرا گردیده، ولی متأسفانه این فناوری همچون سایر پدیده های زیست محیطی به دلایل متعدد در کشورهای کمتر توسعه یافته از جمله ایران، مورد توجه قرار نگرفته است.
این پژوهش سعی دارد با توجه به کارکردهای مهم فضای سبز عمودی به ویژه در کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی وسایر فواید اجتماعی و زیست محیطی که باعث افزایش کیفیت فضاهای شهری می گردد با بررسی و مطالعه تجربیات انجام شده به شناسایی معیارهای مهم و تأثیرگذار اقتصادی پرداخته و با اشتراک گذاشتن این معیارها در میان گروهی از صاحب نظران و تحلیل و ارائه نتایج مناسب حاصل از آن و انتخاب مناسب ترین سیستم بام سبز با استفاده از روش تصمیم گیری TOPSIS که یکی از بهترین مدل های تصمیم گیری می باشد، بتواند به توسعه فضای سبز در کلانشهرهایی همچون تهران کمک نماید.
-1 مقدمه
امروزه با پیشرفت شهرنشینی یکی از اهداف صاحب نظران امور شهری، تلاش برای ارتقاء مطلوب سطح زندگی در شهرهاست. شهرها نیازمند گونه هایی از توسعه و طراحی هستند که نه تنها آثار مخرب توسعه های گذشته را نداشته بلکه باعث بهبود وضعیت شهرها بالاخص از نظر زیست محیطی گردند. بالا بردن تراکم شهری به معنی پایین آمدن و کاهش فرصت ها برای بهبود اثرات مضر تراکم در جهت رسیدن به فضای سبز شهری نیز می تواند باشد.
بام ها به عنوان سطوحی که دارای بیشترین سهم از شهر فشرده اند، بیشترین و عمده ترین بخش بازتاب، جذب و تابش تشعشعات شهر در مقیاس خرد اقلیمی در آن ها اتفاق می افتد، خود را به عنوان یک وسیله و فرصت قابل استفاده برای سبز سازی شهر نشان دادند .[1] بام سبز یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم »توسعه پایدار« است، که از آن می توان در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری بهره برد.
استفاده کاربردی از بام ها می تواند به عنوان امکان بهره برداری بهینه از زمین های شهری قلمداد شود .[2] در کشور ما در کلان شهرهایی مانند تهران که از یک سو با افزایش مصرف انرژی و آلودگی های زیست محیطی و از سوی دیگر با محدودیت زمین و نیاز به فضای سبز مواجه می باشند، می توان از بام سبز به عنوان راهکاری مناسب برای ارتقاء کیفیت زیست محیطی و پایداری هرچه بیشتر معماری و شهرسازی استفاده نمود.[3]
-2 بیان مسأله
تکنولوژی بام سبز در بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می گیرد. با توجه به سیاست های فرهنگی و زیست محیطی این کشورها، جایگاه این تکنولوژی مشخص شده و تهمیدات لازم برای حمایت از هزینه اولیه ساخت آن توسط دولت در نظر گرفته شده و به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازی درآمده است. با این وجود در بسیاری از کشورها مانند ایران، همچنان عنصری ناشناخته و غریب محسوب می شود.
در ایران اگر چه در گذشته شاهد انجام برخی پروژه ها در این زمینه بوده ایم، اما به طور مستمر توسعه نیافته اند .[4] موانع و مشکلات زیادی در توسعه بام های سبز در ایران وجود دارد، که می توان به هزینه های متفاوت نسبت به بام معمولی، عدم نگرش کلان، ارزان بودن انرژی، موانع حقوقی و قانونی، خلأ طرح های اقتصادی وکاربردی، تولید گازهای گلخانه ای در تولید مواد بکار رفته در بام سبز، اثرات نامطلوب شدت بالای بارش، اثرات مسائل سیاسی واجتماعی اشاره کرد.
بررسی ها نشان می دهد، مهمترین مانع در توسعه بام سبز در ایران هزینه های متفاوت استقرار این نوع از بام نسبت به بام معمولی است که بخش عمده ای از آن به دلیل هزینه های پائین مواد به کاررفته در بام معمولی در ایران است. از سوی دیگر هزینه استحکام بنا در اجرای این سیستم و به تبع آن در قیمت تمام شده آن نیز عامل تعیین کننده است، همین امر سبب تحمیل هزینه های مازاد به این سیستم می شود .[5]
بهای پائین انرژی در ایران، در مقایسه با هزینه بالای اجرا و نگهداری بام سبز، عامل مهم دیگری است که جهت گیری به استفاده از آن به عنوان یک گزینه جهت کاهش مصرف انرژی و در نتیجه کاهش هزینه حاصل از آن را دچار تردید می نماید. این مطالعه سعی دارد با توجه به اهمیت توسعه این فن آوری در کلان شهر ها به دلیل کارکردهای مهم و با توجه به اینکه بزرگترین مانع بر سر راه توسعه آن مباحث اقتصادی می باشد، با به کار گیری مدل تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS و با استفاده از مهمترین معیارهایی اقتصادی تاثیرگذار که از مطالعه تجربیات انجام شده، شناسایی و مورد ارزیابی قرارگرفته است، با ارائه گزینه ای مناسب و بهینه از بام سبز به عنوان یک راهکار، که معیارهای اقتصادی مورد نظر را در خود داشته باشد، بتواند به توسعه آن در شهر تهران کمک نماید.
-3 پیشینه تحقیق
1؛-3 کلیات
اصطلاح بام سبز، به یک سیستم سبک اطلاق می شود که از لایه های پیش ساخته تشکیل و با بام ساختمان یک سیستم واحد را به وجود آورده باشد و رشد گیاهان را در محیط کشت، در بام میسر می سازد. بام های سبز یا باغ بام ها بر اساس سیستم اجرایی، به سه گروه اصلی: گسترده - لایه کاشت 5 تا 15 سانتی متر - ، متمرکز - لایه کاشت 20 الی 60 سانتی متر - ، مدولار - ترکیبی از گسترده و متمرکز - تقسیم می شوند.[6]
ایده باغچه روی سقف و کشت بر روی آن در زمانهای قدیم توسط ایرانیها در2500 سال پیش و بر روی بام زیگورات بکار گرفته شده است و بام سبز ششصد سال قبل از میلاد مسیح توسط مردم بابل در باغهای معلق بابل ساخته شده بود.[2] بام سبز با مفهوم جدید در دهه ی1960 میلادی و صرفا به دلیل فواید زیست محیطی مورد توجه علاقمندان محیط زیست قرار گرفت. رویش گیاهی بر روی بام را نمی توان پدیده جدیدی تلقی کرد .[6] بام های سبز یک تکنولوژی زیرساخت نوظهور و یک پیشنهاد مهم برای پایداری زیست محیطی ساختمانها است، که می تواند بطور بالقوه برای بهبود اثرات تغییر آب و هوا مورد استفاده قرار گیرد. بام های سبز دامنه وسیعی از فواید اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را در بر میگیرند.
2؛-3 بررسی نمونه های عملی توسعه بام سبز درادبیات داخلی وبین المللی:
برخی از تحقیقاتی که دراین مقاله مورد بررسی ومطالعه قرارگرفته است: رضویان وهمکاران - - 1389، به این نتیجه رسیدند با توجه به جمعیت کلان شهر تهران و فضای سبز موجود می توان با تشویق شهروندان به اجرای این طرح، حداقل نزدیک به یک پنجم سطح شهر را به فضای سبز تبدیل کرد.[7] نهرلی وهمکاران - 1390 - ، به شناسایی چالش های عدم توسعه بام سبز در ایران پرداخته، پیشنهاد آنها استفاده از تجربیات موفق توسط بخش دولتی و بستر سازی برای حضور بخش خصوصی است.[5]
Ascions و همکاران - - 2015 ، نشان دادند اجرای بام سبز با یک عایق حرارتی، صرفه جویی زیادی در انرژی فراهم می نماید و نیز با فراهم نمودن سیستم جمع آوری آب باران، برخی از ملاحظات جهت بهبود سودآوری آن پیشنهاد شده است.[8] Sproul و همکاران - 2014 - ، به این نتیجه رسیدند که بام سبز علیرغم ماندگاری بیشتر دارای هزینه نصب و راه اندازی بالاتری است. تفاوت سالانه سود ناخالص بام سبز برای یک دوره 50ساله نسبت به بام های متداول زیاد نیست، لذا انتخاب آن بستگی به نظر مالک ساختمان دارد.[9] Peri و همکاران - 2012 - ، به روش هزینه یابی چرخه حیات با آنالیز هزینه- سود برای کاهش هزینه بام سبز با دستیابی به محاسبات اقتصادی اجزای چرخه حیات پرداخته، سهم نسبی تولید، تعمیرنگهداری وپایان فازهای حیات مربوط به کل هزینه بام سبز گسترده نشان داده شده است.[10]
