بخشی از مقاله
چکیده :
زمینساخت منطقه شمال غرب بیرجند عمدتا تحت تاثیر عملکرد بخش غربی پهنه گسلی شکرآب قرار دارد. نتایج چهار شاخص SL,Smf ,Vf و Er درشمال غرب بیرجند، مقادیر بالایی برای - 707 - SL و - 0/58 - Er و مقادیر پایینی را برای - 0/94 - Vf و - 1/14 - Smfرا نشان میدهد که همراه با شواهد نوزمینساختی مثل قطع شدگی و کج شدگی در رسوبات کواترنری، وجود سه نسل از تراسهای رودخانهای بریده شده، پشتههای مسدود کننده و پرتگاههای گسلی، حاکی ازپویایی زمینساختی در این منطقه میباشد.
میزان بعد فرکتال آبراههها برای این بخش گسل1.393 میباشد که نیز فعالیت بالای زمینساختی را تائید میکند. مقطع عرضی عمود براین پهنه گسلی ترسیم شده، نشانگرسه گسل با روند شرقی غربی موازی باهم میباشد. باتوجه به رخداد مهاجرت عرضی در این منطقه، و همچنین انطباق کانون زمین لرزه اخیر بر روی چین راندگی شمال غرب بیرجند، برخاستگی رسوبات در امتداد روند دوم گسلی - F2 - را به عنوان چین خوردگی وابسته به گسل معرفی میکنیم.
این تاقدیس، چینی نامتقارن با یال شمالی کم شیب و یال جنوبی پرشیب میباشد که همچنین برخاستگی بیشتر در دامنه شمالی را نشان میدهد. راندگی جنوبی در خطواره F2، گسل اصلی با شیب به طرف شمال می باشد و در اثر عملکرد آن به همراه پس راندگی با شیب در جهت جنوب، موجب برخاستگی تاقدیس شده اند. با توجه به اختلاف شیب یالهای شمالی و جنوبی تاقدیس شمال غرب بیرجند و همچنین اختلاف ارتفاع محل اتصال یال تاقدیس به دشت شمالی نسبت به محل اتصال تاقدیس به دشت جنوبی، و همچنین ظهور پرتگاههای موازی با گسل اصلی به دلیل رشد و مهاجرت عرضی گسل، که خود را با تغییرات توپوگرافی در مقطع چین خوردگی نشان میدهند، چین خوردگی در شمال غرب بیرجند را از نوع چین خوردگی وابسته به انتشار گسل در نظر میگیریم.
مقدمه :
شناسایی اشکال ژئومورفولوژیک مربوط به زمین ساختهای فعال نقش مهمی در تبیین رفتارهای زمین ساختی و تغییرات مکانی آنها ایفا میکند. از جمله شاخصهای ژئومورفولوژیک بالاآمدگی تاقدیسها میتوان به سطوح مثلثی شکل، دره های ساغری شکل، فاصلهبندی آبراههها، الگویزهکشی، تراکم زهکشی، انتگرال هیپسومتریک و مئاندرهای رودخانه ای اشاره کرد. کوتاه شدگی ناشی از برخورد صفحات سنگ کره به یکدیگر، به طور عمده به صورت گسلش معکوس و چین خوردگی مرتبط با آن در کمربندهای چین- راندگی نمایان میشود.
- Champel etal, 2002 - گسل شکل گرفته در ابتدا دارای ابعاد کوچکی است ولی تداوم کوتاه شدگی و تمرکز تنش در انتهای گسل سبب افزایش طول و رشد جانبی آن میشود. تکرار این فرایند سبب افزایش میزان جابه جایی روی صفحه گسل و برپایی و رشد تاقدیس مرتبط با آن میشود. در چنین شرایطی میتوان از ویژگیهای زمین ریختی چین های مرتبط با گسل به عنوان نشانگرهای جنبش شناختی برای شناخت الگو و سازوکار رشد چین خوردگی استفاده کرد. به منظور ارزیابی نقش زمین ساخت فعال در ایجاد چین خوردگی و برخاستگی رسوبات در شمال غرب بیرجند، ابتدا میزان پویایی و فعالیت نوزمینساختی در این بخش با استفاده از شاخصهای مورفوتکتونیکی و شواهد نوزمینساختی و همچنین با محاسبه ابعاد فرکتالی آبراههها تعیین میشود.
در مرحله بعد مقطع عرضی عمود بر امتداد گسل در این بخش، به نحوی که مقطع ترسیم شده بیشترین خطوارهها موازی با گسل اصلی را شامل شده باشد - Mueller&talling, 1997 - ترسیم میگردد. پس از انتخاب مکان مسیر مقطع، در بازدیدهای صحرایی سازو کار گسل در آن نقاط مشخص گردید. همچنین برخاستگیها و چینهای نمو یافته مرتبط با رشد گسل، نحوه رخنمون پرتگاهها، و دیگر شواهد مورفوتکتونیکی مرتبط با فعالیت گسلی برداشت میگردد و برخاستگی و تشکیل چین ها در نهشته های نئوژنی وابسته به رشد گسل بررسی میشود.
نهایتا با ارائه یک مدل منطبق بر تکامل ساختاری منطقه، ارتباط ساختاری بین رشد و برخاستگی رسوبات و فرایند مهاجرت گسل در این بخش، تبیین می شود. گسل شکرآب با فاصله کمینه 4 کیلومتر از مرکز شهر بیرجند، به عنوان یک منبع فعالیت لرزهای برای این شهر محسوب میگردد - شکل. - 1 بخش غربی پهنه گسلی شکرآب واقع درشمال غرب بیرجند در بین طولهای جغرافیایی 58° 37 تا 58° 42 شرقی و عرضهای جغرافیایی 54 32° تا 32° 57 شمالی قرار دارد.
پهنه گسلی شکرآب شامل چند سری گسل موازی هم و از سری گسلهای شرقی غربی مربوط به پایانه گسل نهبندان میباشد که دارای مولفه تراستی با شیب به سمت شمال است - یوسفی، . - 1392 بررسی زمین لرزههای تاریخی و دستگاهی ثبت شده در منطقه شکرآب، نشان از فعالیت مخرب با مکانیزم راندگی و چپگرد دارد - علیمی و همکاران، . - 1393 با وجود نقش انکار ناپذیر گسل شکرآب در دگرریختی کلی منطقه، اثر سطحی این گسل به دلیل پوشیده شدن با آبرفتهای عهد حاضر در اکثر نقاط قابل دیدن نمیباشد و اکثرا فعالیت خود را با تغییر مسیر پلکانی در آبراههها، برش در رسوبات کواترنری و برخاستگی و چین خوردگی در نهشتههای نئوژنی به خصوص در بخش غربی نشان می دهد.
