بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از جنبههای تناسب بین انسان و محیط که
اهمیت به سزایی یافته است جنبه فیزیکی است. دلیل مهم
موضوع مذکور این است که تحقیقات نشان دادهاند که
درصد بالایی از آسیبهای اسکلتی-عضلانی کاملاً یا حداقل به طور نسبی مربوط به عدم تناسب فیزیکیاند. با
سنجش ویژگیهای فیزیولوژیک انسان میتوان او را به
کاری متناسب و در حد و اندازههای تحمل فیزیولوژیک
گمارد. بدین ترتیب، افزون بر حفظ تندرستی و توانایی جسمی، میزان تولید و بهرهدهی نیز فزونتر خواهد شد. بدین ترتیب تاسیس بانک اطلاعاتی از ویژگیهای
فیزیولوژیک نیروی کار میتواند در جلوگیری از
فشارهای جسمانی بر آنان در محیط کار جلوگیری نموده
و به تناسب و تطابق هرچه بیشتر کار و فرد در این عرصه
کمک نماید(.(1
به منـظور ارزیـابی و بـرآورد بار کار، روشهای مـختلفی وجـود دارد که یـکی از این روشها، ارزیـابی ذهنی است((2 از روشهای متــداول و قدیـمی در برآورد ارزیـابی ذهـنی اسـتفاده از مقـیاسهای نـرخگذاری است((3 و از مهمترین و پر کـاربردترین مقـیاسهـای نـرخگذاری میتوان به مقیـاس بـورگ
RPE (Rating of perceived Exertion) اشاره کرد((4 که به منظور نرخگذاری میزان تلاش درک شده در طول کار فیزیکی توسط بورگ ارائه شده است(.(4-6
از طرفی در محیط کار فاکتورهای متعددی بر روی
توانایی فرد تاثیرگذار بوده که سنجش تمام آنها غیر ممکن
است اما افراد، بهترین قضاوت از تلاش خودشان
دارند((7 لذا استفاده از مقیاس بورگ امکان استفاده در
محیط کار را داده و دارای خطای قابل قبولی است به همین دلیل استفاده از این مقیاس بسیار سفارش شده
است((8 که در پزشکی و ارگونومی بسیار کاربرد
دارد(9،.(5
مقیاس بورگ در اندازه گیری عملکرد روانی- فیزیکی
و ظرفیت کاری بسیار با اهمیت است((10 به طوری که
فصلنامه علمی تخصصی طب کار/ دوره ششم/ شماره اول/ بهار 10 /93
در مطالعهای از Daneshmandi و همکاران استفاد از این
مقیاس به منظور ارزیابی شدت فعالیت فیزیکی بسیار
مفید است(.(2
به غیر از ارزیابی ذهنی استفاده از روشهای فیزیولوژیکی هم در برآورد سختی کار مناسب است((11
به طوری که شاید در صنعت روش آسانتری برای
برآورد سختی کار و حتی ظرفیت هوازی باشد(.(12
از مهمترین فاکتورهای فیزیولوژیکی به منظور ارزیابی سختی کار، ضربان قلب است (13) به همین دلیل امروزه ضربان قلب فاکتور مهمی در تعیین سختی کار است((14
به طوری که در بسیاری از مطالعات این روش به عنوان
روشی کـمهزینه و بدون نیـاز به آمـوزش خاصی به راحتی، متابولیک و سختی کار محول شده را نشان
میدهد(.(15,16
به عبارتی استفاده از ضربان قلب به عنوان یک فاکتور فیزیولوژیکی روشی قابل قبول در برآورد سختی کار و فشار وارد شده به افراد است که با افزایش سختی کار ضربان قلب هم بالا میرود((17 به طوری که در مطالعهای از Nasl-Saraji و همکاران نیز ضربان قلب فاکتور مناسبی جهت اندازهگیری پارامترهای فیزیولوژیکی بیان شده است(.(12
مطالعات داخلی در زمینه ارتباط فاکتورهای ذهنی از طریق مقیاس بورگ و فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب تنها
در صورت نیاز به اعتبارسنجی صورت گرفته است 8) ،(2
و هنوز مطالعه کامل و دقیقی در رابطه با این هدف و
موضوع صورت نگرفته است، به همین منظور هدف این
مطالعه بررسی ارتباط ضربان قلب به عنوان یک فاکتور
فیزیولوژیکی و شدت تلاش درک شده به عنوان یک روش ارزیابی ذهنی - درکی در سنجش سختی کار است.
روش بررسی
مطالعه حاضر از نوع تحلیلی - مقطعی است که به این منظور 200 نفر از کارگران مرد یکی از صنایع فلزی شهر
/11 بررسی ارتباط درک ذهنی و فیزیولوژیکی سختی کار در کارگران یکی از ..
اصفهان با روش آماری به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند، به طوری که حداکثر ظرفیت انجام آزمایش 10 نفر
در روز بود.
در این مطالعه جهت ایجاد بار کاری از دوچرخه ارگومتر و پروتکل آستراند استفاده شد. برای انجام
آزمایش بر اساس پروتکل آستراند((18-21، کارگر با
لباس سبک((22 به مدت 6 دقیقه رکاب میزند تا ضربان
قلب وی به بیش از 120 ضربه در دقیقه برسد((20-22 بر
اساس پروتکل در انتهای هر دقیقه 25 وات به بار کاری
(سختی پدال) افزایش داده میشد(24 ،(23 و در انتها هر
مرحله، در 15 ثانیه انتهایی مقدار ضربان قلب (با استفاده
از اسپورت تستر) اندازهگیری و شدت تلاش درک شده
(به وسیله مقیاس بورگ) ناشی از افزایش بار کاری
ارگومتر نرخ گذاری میشد( 26 ،.(25 این مقیاس از عدد 6 تا 20 شروع و هر کدام نامگذاری مخصوص به خود را دارد که درک تلاش بار کاری و فعالیت فیزیکی فرد است((27 از سویی اعتبارسنجی مقیاس در مطالعات داخلی تایید شده است((2 بدین ترتیب برای هر فرد
تعداد اندازهگیری ضربان قلب و بورگ برابری بر روی
مقیاس (Rating of Perceived Exertion) RPE 6-20
به دست میآید(28-30،.(2
به منظور انجام این آزمایش از دوچرخه ارگومتر مدل TUNTURI ساخت کشور فنلاند استفاده شد. روش
انجام کار بدین ترتیب بود که با انجام هماهنگیهای لازم
با یکی از صنایع فلزی شهر اصفهان، دعوت به همکاری و شرکت در مطالعه شد و چنانچه هر یک از کارگران انتخاب شده به هر دلیلی از جمله عدم حضور، عدم
تمایل به شرکت در مطالعه، بیماریهای قلبی- عروقی و بیماریهای تنفسی وغیره از نمونه خارج میشدند(.(31
در انتها نتایج به وسیله نرمافزار آماری SPSS 20 مورد
تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها
دمای محیط آزمایش به طور متوسط 26 درجه
سانتیگراد و دمای تر برابر 21 درجه سانتی گراد به دست
آمد. جامعه مورد مطالعه همگی مرد و دارای میانگین سنی 33/17 سال با انحراف استاندارد7/76 میباشد که %67/5
135) نفر) از آنها کارگران، 27) %13/5 نفر) اداری، %7 واحد مهـندسی 14) نفر)، 6) %3 نفر) تدارکـات، %2/5
5) نفر) واحد کنترل کیفیت، 6) %3 نفر) انتظامت و %3/5
7) نفر) واحد انبار بودند.
نتایج ارتباط بسیار قوی بین شدت تلاش درک شده
به عنوان یک فاکتور ذهنی با افزایش بارکاری ارگومتر را نشان میدهد((P<0/0001 ) ( =0/91 از سویی ارتباط ضربان قلب به عنوان یک فاکتور فیزیولوژیکی با افزایش بار و سختی کار معنیدار بوده است(( =0/96 .(P<0/0001)
از طرفی آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین شدت تلاش درک شده با ضربان قلب افراد رابطه بسیار قوی وجوددارد .(P<0/005) (r=0/991)
در جدول 1 برخی ویژگیهای دموگرافیک و فردی مورد مطالعه افراد ارائه شده است. نتایج اندازهگیری
ضربان قلب، بار کاری و همچنین نرخگذاری مقیاس بورگ در پایان هر دقیقه در جدول 2 ارائه شده است.
محمد مقیسه و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار/ دوره ششم/ شماره اول/ بهار 12 /93
جدول -1 ویژگیهای دموگرافیک و فردی مورد مطالعه افراد
آیتمها (انحراف معیار) میانگین ماکسیمم- مینیمم، تعداد(درصد)
سن (سال) 33/17 (7/76) 15-50
وزن (کیلوگرم) 72 (10/07) 52-100
قد (سانتی متر) 174/15 (6/24) 158/5-188
شاخص توده بدنی 23/87 (2/95) 16/9-31/4
سابقه کاری (سال) 6/67 (5/23) 0/49-25
عضویت باشگاه ورزشی بله 39 (19/5%)
خیر 161 (80/5%)
وضعیت تاهل متاهل 163 (181/5%)
مجرد 37 (18/5%)
تحصیلات تا دیپلم 151 (75/5%)
تا لیسانس 41(20/5%)
تا دکتری 8 ( 4%)
مصرف دخانیات بله 78 (39%)
خیر 122(61% )
جدول -2 بار کاری، میانگین و انحراف استاندارد، ضربان قلب و نرخگذاری مقیاس 6-20 RPE در حال استراحت (n=200)
متغیرها
زمان اندازهگیری HR
(انحراف معیار) میانگین
در حال استراحت 80/14 (8/48)
پایان دقیقه اول 100/87 (8/33)
پایان دقیقه دوم 111/96 (8/61)
پایان دقیقه سوم 122/74 (7/64)
پایان دقیقه چهارم 129/73 (6/17)
پایان دقیقه پنجم 132/50 (4/33)
نتایج نشان میدهد که بین ضربان قلب و شدت
تلاش درک شده رابطه معنیداری موجود است به طوری
که با افزایش ضربان قلب ناشی از سختی کار، شدت
تلاش درک شده نرخگذاری بیشتری میشود که نشاندهنده انطباق درک ذهنی و فیزیولوژیکی است. از
طرفی نتایج ارتباط بسیار قوی بین شدت تلاش درک شده به عنوان یک فاکتور ذهنی با افزایش بار کاری
RPE Workload
(انحراف معیار) میانگین بار کاری
- -
9/61 (2/59) 50
11/66 (2/71) 75
13/69 (2/65) 100
15/16 (2/39) 125
16/04 (2/57) 150
ارگومتر را نشان میدهد(=0/91 (P<0/0001)( از
سویی ارتباط ضربان قلب به عنوان یک فاکتور
فیزیولوژیکی با افزایش بار و سختی کار معنیدار بوده
است(.(P<0/0001) ( =0/96
به طوری که آنالیز رگرسیون خـطی در ارتـباط شدت
تلاش درک شـده و ضربان قلب به صورت معادله
Workload=126/54-4/45 (RPE) و آنالیز خطی
/13 بررسی ارتباط درک ذهنی و فیزیولوژیکی سختی کار در کارگران یکی از ..
رگرسیون در ارتباط با ضربان قلب و بار کاری فیزیکی به صورت معادله Workload=125/89-0/54 (HR) میباشد.
به طور کلی نتایح این مطالعه بیان کننده این موضوع
است که برآورد سختی کار از طریق فاکتورهای فیزیولوژیکی دقت بیشتری نسبت به فاکتورهای درکی و
ذهنی در محیط کار دارند.
بحث
این مطالعه بین 200 نفر از کارگران مرد یکی از صنایع فلزی شهر اصفهان انجام گرفت که هدف آن
بررسی ارتباط بین شدت تلاش درک شده و ضربان قلب است. بررسی حاصل از نتایج این پژوهش نشاندهنده این
موضوع می باشد که رابطه قوی بین شدت تلاش درک
شده و ضربان قلب موجود و بیانکننده ارتباط قوی بین درک ذهنی و فیزیولوژیکی با افزایش سختی کار است.
در این مطالعه افزایش میانگین ضربان قلب با میانگین تلاش درک شده در طی هر مرحله (جدول (2 ارتباط معنیداری دارد((P<0/001 ،(( =0/991 و موید نتایج مطالعات پیشین که در این زمینه صورت گرفته است، میباشد. برای نمونه، نتایج حاصل از این مطالعه با نتایج به دست آمده MacKinnon، که رابـطه بین HR و RPE را در تریـدمیل، بـررسی نمودند هـمخوانی دارد .(32)( =0/7) همچنین نتایج این مطالعه با نتایج حاصل از مطالعه Karavatas و همکاران، بر روی ورزشکاران همخوانی دارد((33) ( =0/99 حتی با مطالعات داخلی
صورت گرفته همچون مطالعه Parvari و همکاران که به
بررسی روایی و پایایی مقیاس بورگ بر روی دانشجویان
انجام داده بودند (8) (P< 0/001) ( =0/874) و در
مطالعهای دیگر از Daneshmandi و همکاران به منظور
اعتبارسنجی مقیاس بورگ روی کارگران صنعت شیراز (P<0/001) ( = 0/89) همخوانی دارد(.(2 از طرفی
ارتباط شدت تلاش درک شده به عنوان یک فاکتور ذهنی با افزایش سختی کار دارای ارتباط معنیداری بود
.(P<0/0001) ( =0/91) به طوری که در مطالعهای از
Arnhold و همکاران بر روی دو گروه از جوانان استفاده از این مقیاس در برآورد بارکاری پیشنهاد شده است((34
در مطالعهای از Penko و همکاران به منظور اعتبارسنجی
مقیاس بورگ بر روی بیماران پارکیسونی، ارتباط افزایش نرخگذاری شدت تلاش درک شده با افزایش باری کاری
نشان داده شده است که با نتایج این مطالعه همخوانی
دارد((35) (P<0/001 در مطالعه دیگری از Douda و
همکاران برروی ورزشکاران، ارتباط مستقیم بین شدت
تلاش درک شده با سختی کار نشان داده شده است
.(36) (P<0/001)
به طور کلی رابطه شدت تلاش درک شده با بار کاری
فیزیکی یک رابطه خطی است که توسط محققان مختلف
مورد تایید قرار گرفته است(38 ،(37 به طوری که در
برخی مطالعات از این مقیاس به منظور برآورد ظرفیت هوازی((39، ضربان قلب((40، خستگی((41 و بسیاری از موارد دیگر استفاده میشود. از طرفی دیگر بر طبق نتایج این مطالعه ارتباط معنیداری بین ضربان قلب به عنوان یک فاکتور فیزیولوژیکی و بار کاری وجود دارد
(P<0/0001)( =0/96) که با نتایج مطالعه Matlabi و
همکاران در یکی از صنایع ماشینسازی در کشور همخوانی دارد .(42) (P<0/0001) اما در مطالعهای در ژاپن ارتباط معنیداری بین بار کاری فیزیکی و ضربان قلب مشاهده نشده است که میتوان به دلیل فاکتورهای
محیطی و مدت زمان تست اشاره کرد((43 در صورتی که
در مطالعهای از Mehler و همکاران ضربان قلب به عنوان یک فاکتور موثر در برآورد بار کاری فیزیکی اعمال شده بیان شده است(.(44
