بخشی از مقاله
تبیین عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درونم درسه ای1
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درون مدرسه ای از دیدگاه دبیران تربیتبدنی، مدیران و اولیای دانشآموزان بود. روش پژوهش، توصیفی- پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش همه دبیران تربیتبدنی خراسان شمالی، مدیران مدارس و والدین دانشآموزان شهرستان مانهوسملقان 535) نفر) بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و با استناد به درصد تناسب نسبی بین دبیران و مدیران و اولیای دانشآموزان، 150 نفر در نمونه های دبیران، 50 نفر برای اولیای دانشآموزان و همچنین، 50 نفر در بخش مدیران مدارس بهعنوان نمونه های نهایی پژوهش انتخاب شدند. با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، شش عامل منابع فرهنگی، منابع مالی، منابع انسانی، منابع مادی و تسهیلاتی، منابع مدیریتی و منابع فناوری، بهعنوان مؤلفه های مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درون مدرسه ای شناسایی شدند و میزان اهمیت عوامل از دیدگاه آزمودنیها بررسی شد؛ بر این اساس، بالاترین میانگین رتبه در بین مؤلفه ها مربوط به مؤلفه »منابع فرهنگی« و پایینترین میانگین رتبه مربوط به مؤلفه »منابع فناوری« بود. درنهایت، با توجه به نتایج بهدستآمده پیشنهاد میشود برای برنامه ریزی هرچه بهتر المپیاد ورزشی درونمدرسه ای، به منابع فرهنگی توجه ویژهای شود تا علاوه بر افزایش جنبههای مختلف سلامتی دانشآموزان، به بهبود روابط اجتماعی مفید در کنار روحیه شاداب آنها پرداخته شود.
واژگان کلیدی: المپیاد ورزشی درونمدرسه ای، ورزش دانشآموزی، رویدادهای ورزشی، موفقیت.
مقدمه
ورزش، از سال 1306 وارد نظام آموزش ی کشور شده است و قدمتی 90 ساله دارد. مردم از ساعت تربیتبدنی (ورزش) بهعنوان لحظههایی رؤیایی یاد میکنند. فعالیت ورزشی منظم در صورت تداوم میتواند باعث آسودگی ذهن شود و این آسودگی به بهتر آموختن، اشتیاق بیشتر و درکل، پیشرفت دانشآموز کمک میکند. با فعالیتهای ورزشی و اجرای مسابقات میتوان شادابی و نشاط را به محیط آموزش ی تزریق کرد. همچنین، برگزاری بازیها و رقابتهای ورزشی ازجمله جاذبههای تربیتبدنی در مدارس و از موضوعهای موردعلاقه دانش آموزان است (سلیمانی و قرهخانی، 1395، .(43 آموزش وپرورش نیز در کنار توجه به ارتقای سطح علمی باید به بحث سلامت و ورزش دانشآموزی توجه بیشتری داشته باشد؛ زیرا، دانشآموزی میتواند بهمراتب علمی برسد که دارای بدنی سالم باشد و این مهم از مسیر توجه به مقوله ورزش بهدست میآید (کوزهچیان،1380، .(98
در این راستا، ازجمله اهداف نظام آموزش وپرورش کشور، تربیت نسلی شاداب و بانشاط است که در کنار فراگیری علوم مختلف از سلامتی، تحرک و پویایی لازم برخوردار باشند. مدارس کشور بهعنوان اصلیترین پایگاه تعلیم و تربیت موردتوجه مدیران آموزش وپرورش هستند و در کانون توجه برنامه ریزی و طراحان تعلیموتربیت قرار دارند. برگزاری بازیها و رقابتهای ورزشی ازجمله جاذبههای تربیتبدنی در مدارس و از موضوعهای مورد اقبال و موردعلاقه دانشآموزان است و با اجرای مسابقات و فعالیتهای ورزشی میتوان شادابی و نشاط را به محیطهای آموزش ی تزریق کرد (جعفری کوپایی، حمیدی و نظری، .(1395 از دیرباز، مسابقات ورزشی از ابزارهایی بسیار قوی برای رشد و تعالی دانشآموزان در حوزه آموزش وپرورش بودهاند؛ بهطوریکه علاوه بر ارتقای مهارتهای ورزشی و گذراندن لحظات شاد و بانشاط، تجربیات و مهارتهای فراوانی را در حوزههای اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی به دانشآموزان ارزانی داشته است. برای دستیابی به این آرمانها و اهداف آموزش وپرورش، معاونت تربیتبدنی و سلامت وزارت آموزش وپرورش، برگزاری مسابقات ورزشی در قالب المپیاد ورزشی درون مدرسه ای را به مدارس سراسر کشور ابلاغ کرده است (سلیمانی و قرهخانی، 1395، .(41
مسلم است که آموزش وپرورش به تربیت کل وجود توجه دارد. با توجه به این مطلب، آموزش وپرورش باید طرحهای ورزشی خود را طوری برنامه ریزی کند که بیشتر مؤلفه هایی را که سلامت جسمی و روحی دانشآموزان را تحت تأثیر خود قرار میدهند، در برگیرد. المپیاد ورزشی درون مدرسه ای نیز از این امر مستثنا نیست. با توجه به مؤلفه هایی از قبیل شادی و نشاط، مسئولیتپذیری، روحیه جمعگرایی، اعتمادبهنفس، سلامت جسمی، سلامت روحی، مشارکت فعال همهجانبه دانشآموزان، تقویت هویتهای اسلامی در زمان خواندن سرود ملی و سوگندنامه، زمان به اهتزاز درآمدن پرچم ملی ایران و پرچم المپیاد، استعدادیابی و نخبه پروری، یکی از راههای شناسایی استعداد افراد در زمینه های گوناگون، خلق موقعیتها و فضاهایی است که شخص بتواند تواناییها و قابلیتهای بالقوه خود را بروز دهد؛ بنابراین، المپیاد ورزشی درون مدرسه ای بهترین فرصت در این زمینه است. درصورتیکه المپیاد ورزشی درونمدرسه ایکاملاً تخصصی و علمی برنامه ریزی شود و عوامل مؤثر در موفقیت آن بهطورکامل بررسی شوند، میتواند موفق و تأثیرگذار باشد و این طرح ملی زیرساخت بسیاری از موفقیتهای بزرگ ملی و بینالمللی در سطح ورزشی شود (رعنایی و ساعتچیان، .(1395 در این زمینه ، هارتمن( 2008) 1 نشان داد که بین بهکارگیری فعالیتهای ورزشی و عملکرد دانشآموزان ارتباطی بسیار قوی وجود دارد. درواقع، شناخت عوامل اجتماعی و شناخت عوامل محدودکننده اجتماعی در تلاشهای آموزش ی دانشآموزان مؤثرند. او اشاره کرد که شناخت ماهیت ورزش و فعالیتهای ورزشی مدارس میتواند به برنامه ریزی مؤثر برای کسب سلامتی، تشویق به فعالیتهای آموزش ی و پیوندهای اجتماعی دانشآموزان منجر شود. اهمیت بررسی این عوامل مؤثر میتواند بهعنوان نقشه راهی در جهت عوامل کلیدی منتهی به توسعه و بهکارگیری برنامه های منسجم درون مدرسه ای باشد. در همین راستا، حلاجی و ابراهیم (1395) با انجام پژوهشی اذعان کردند که امروزه توجه به نهضت داوطلبی در ورزش، کانون فعالیت بسیاری از آموزش وپرورشهای موفق جهان قرار گرفته است. المپیاد ورزشی با رویکرد مدرسه محورکردن فعالیتهای ورزشی و افزایش مشارکت مدنی افراد، بهرهمندی از ظرفیتهای درونی و بیرونی آموزش وپرورش، توأم کردن فعالیتهای ورزشی با یادگیری منش پهلوانانه و مهارتهای اجتماعی جذاب، پرنشاطکردن جو مدرسه و هویتبخشی به دانشآموزان و با اهداف توسعه و ارتقای آمادگی جسمانی، مهارتهای ورزشی، سطح سلامت جسمی روحی تمامی دانشآموزان حاضر در مدرسه صورت میگیرد. همچنین، سلیمانی و قرهخانی (1395) بهرهگیری از مشارکت و همیاری داوطلبانه دانشآموزان را ازجمله مواردی میدانند که میتواند در فعالیتهای ورزشی و تربیتبدنی بهویژه المپیاد ورزشی درون مدرسه ای نقش بسیار مشهود و قابلتوجهی داشته باشد. ترابی (1393) نیز بیان کرد که المپیاد ورزشی درون مدرسه ای دارای اهدافی شامل توسعه و ارتقای آمادگی جسمانی و روحی دانشآموزان، کمک به انس بیشتر دانشآموزان با فعالیتهای ورزش همگانی و قهرمانی، کمک به شناسایی و پرورش استعدادهای ورزشی دانش آموزان افزایش گرایش دانشآموزان به مدرسه و غیره است. در همین زمینه ، حبیب نیارمی، دوستی و درویشی (1395) در پژوهشی با عنوان »شناسایی مشکلات و مزایای اجرای طرح المپیاد درونمدرسه ای« دریافتند که در بین مشکلات موجود پیش روی المپیاد ورزشی درونمدرسه ای، فقدان اطلاعرسانی و نبود برنامه ریزی درست از سطح وزارتخانه تا ادارات، مهمترین مشکل و در بین مزایایی که درون این طرح وجود دارند، هویتبخشی معلمان و درس تربیتبدنی، مهمترین مزیت در برگزاری طرح المپیاد ورزشی درون مدرسه ای در استان مازندران است. رشادتجو و خادمی (1395) نیز با بررسی تأثیر المپیاد ورزشی درون مدرسه ای بر سلامت روانی دانشآموزان دختر دبیرستان شهر تهران دریافتند که دانشآموزان دختر ورزشکار نسبت به دانشآموزان دختر غیر ورزشکار از سلامت روانی بیشتر و شکایات جسمانی، اضطراب، حساسیت بینفردی و افسردگی کمتری برخوردارند. همچنین، رضوی، شعبانی بهار و سجادی (2012) عوامل مؤثر در موفقیت المپیاد ورزشی درون مدرسه ای را کارشناسان، معلم تربیتبدنی، محتوای آموزش ی، تجربه معلم ورزش، امکانات و دیدگاه والدین دانشآموزان میدانند. همچنین، آنها برگزاری المپیاد ورزشی درون مدرسه ای و نقش آن در سلامت اجتماعی و شخصی برای خانواده و دانشآموزان را تأیید میکنند و المپیاد ورزشی را بهعنوان یک عنصر در ایجاد محیطی پرتحرک و پرنشاط و تأثیر آن را بر آموزش و یادگیری دانشآموزان بسیار مهم مطرح میکنند. در همین راستا، آردوی 1و همکاران (2014) در پژوهش خود دریافتند که فعالیتهای تربیتبدنی در مدارس اثری مثبت بر موفقیت درسی دارند و سبب انگیزه دانشآموزان میشوند. اسمیت و فاکس( 2007) 2 نشان داده است که مشارکت در فعالیتهای فوقبرنامه مانند المپیاد ورزشی مزایای زیادی دارد و باعث سازگاری اجتماعی بیشتری میشود. کوری، بلامفیلد و باربر( 2009) 3 بیان کردند که رابطه مثبتی بین مشارکت در فعالیتهای ورزشی و اعتمادبهنفس وجود دارد. نیکخو، محمدی و براری (2015) در پژوهشی نشان دادند که مشارکت همهجانبه مسئولان، معلمان، خانواده ها و دانشآموزان در برنامه های ورزشی دانش آموزان، از اهمیت زیادی برخوردار بوده است؛ ازاینرو، دادن مسئولیت به افراد در برگزاری مسابقات میتواند علاوه بر ایجاد انگیزه در آنها برای انجام فعالیتهای ورزشی و برنامه ریزی درست باعث شود که ورزش بهعنوان یکی از عناصر ایجاد محیطی بانشاط، تأثیری بر آموزش و یادگیری دانشآموزان داشته باشد. همچنین، کلاشی، حسینی، ابراهیمی پور و یمینی فیروز (2015) ورزش و تربیتبدنی را بهطور مستقیم در کاهش جرم مؤثر دانستند و عنوان کردند افرادی که در ورزش و فعالیتهای بدنی شرکت میکنند، از سلامت جسمی و رفتاری زیادی برخوردارند و با داشتن زندگی سالمتر، یک جامعه سالم و دور از تنش را ایجاد و حفظ میکنند؛ بنابراین، با برنامه ریزی دقیق و استفاده از مشارکت خانواده در فعالیتهای ورزشی و حمایت از دانشآموزان و تشویق آنها برای مشارکت، میتوان کاهش جرم در سطح مدرسه و در نهایت، در سطح جامعه را افزایش داد.
با توجه به موارد ذکرشده و نیز با توجه به مدرسه محورکردن فعالیتهای تربیتبدنی و ورزش دانشآموزی و مشارکتمحورکردن فعالیتها، میتوان گفت که ظرفیتشناسی و بهرهمندی حداکثری از ظرفیتهای درونی و بیرونی آموزش وپرورش، فضای جذاب، بانشاط و سالمی را برای برگزاری المپیاد ورزشی درون مدرسه ای بهوجود میآورد؛ بنابراین، این پژوهش بر آن است تا مهمترین عوامل مؤثر در اجرای موفق این طرح المپیاد ورزشی درونمدرسه را از دیدگاه صاحبنظران روشن کند و به این سؤال پاسخ دهد که چه عواملی در موفقیت المپیادهای ورزشی درون مدرسه ای مؤثر هستند؟
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر، برحسب هدف از نوع پژوهشهای کاربردی است که برای جمعآوری دادهها از روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی استفاده شده است. شایان ذکر است که پژوهش پیمایشی بهدنبال کشف دادهها و اطلاعاتی است که از طریق آنها بتوان روابط بین متغیرها را مورد بحث و بررسی قرار داد. بهدلیل ماهیت پژوهش و استقبال بینظیر مدارس استان خراسان شمالی برای پاسخگویی به پرسشنامه (ضمن انجام هماهنگی با آموزش وپرورش استان خراسان شمالی)، اولیای دانشآموزان مدارس شهرستان مانهوسملقان، مدیران مدارس و دبیران تربیتبدنی این شهرستان، بهعنوان جامعه آماری انتخاب شدند؛ بنابراین، پژوهشگر همه دبیران تربیتبدنی، مدیران مدارس و والدین دانشآموزان شهرستان مانهوسملقان را بهعنوان جامعه آماری مدنظر قرارداد. با توجه به نامشخصبودن تعداد دقیق مدیران و اولیای دانشآموزان، طبق نوع روششناسی مطالعه حاضر و بنا به انتخاب نمونه برمبنای 5 تا 10 نفر برای هر سؤال (آذر و غلامزاده، 1394، (37، پژوهشگر به توزیع 265 پرسشنامه در بین نمونه های موردبررسی اقدام کرد. این انتخاب بهصورت تصادفی ساده انجام شد. همچنین، با استناد به درصد تناسب نسبی بین دبیران، مدیران و اولیای دانشآموزان، 150 نفر در نمونه های دبیران، 50 نفر برای اولیای دانشآموزان (در مدارسی که المپیاد در آنجا اجرا شده است و اولیا عضو انجمن اولیا و مربیان بودهاند و نیز اطلاع کافی از برگزاری المپیاد داشتند) و همچنین، 50 نفر در بخش مدیران مدارس بهعنوان نمونه های نهایی پژوهش انتخاب شدند.
برای جمعآوری دادههای پژوهش از پرسشنامه پژوهشگرساخته استفاده شد که این پرسشنامه شامل 25 سؤال و دربرگیرنده هفت مؤلفه منابع انسانی، منابع مدیریتی، منابع مالی، منابع فناوری، منابع مادی و تسهیلاتی و منابع فرهنگی بود، بهره گرفته شد. این پرسشنامه برمبنای مطالعات حامدی و حسینی (1393)، جعفری کوپایی، حمیدی و نظری ( 1394) و سلیمانی و قرهخانی (1395) و بر اساس مقیاس پنجارزشی لیکرت (کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفمو کاملاً مخالفم) تنظیم شد. شایان ذکر است که پرسشنامه یادشده که در این مطالعه برای اولین بار توسط پژوهشگر طراحی شده است، برای تعیین روایی (صوری و محتوایی) توسط پنج نفر از اساتید دانشگاهی ارزیابی شد و بعد از انجام اصلاحات موردنیاز و بازبینی مجدد گروه پژوهش، برای توزیع آماده شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برابر با 0/88 بهدست آمد. همچنین، برای تأیید روایی محتوایی پرسشنامه از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. درنهایت، برای تجزیهوتحلیل دادههای پژوهش از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. از آمار توصیفی برای طبقهبندی نمرات خام، محاسبه فراوانیها و محاسبه شاخصهای پراکندگی نظیر میانگین و انحراف معیار استفاده شد. در بخش آمار استنباطی، ابتدا از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف1 و با توجه به غیرطبیعیبودن توزیع دادهها از آزمونهای دوجملهای، آزمون اولویتبندی فریدمن و در انتها، از روش تحلیل مسیر و از آزمونهای معادلات ساختاری برای برازش مدل آماری پژوهش در دو حالت استاندارد و معناداری بهره گرفته شد. در پژوهش حاضر، از برنامه های نرمافزاری اس. پی. اس. اس.2 نسخه 22 و لیزرل3 نسخه 8/80 برای تجزیهوتحلیل دادهها استفاده شد.
نتایج
براساس نتایج بهدستآمده از پژوهش مشخص شد که 45/6 درصد از افراد جامعه را آقایان و 54/4 درصد را بانوان تشکیل دادند. همچنین، براساس وضعیت سنی، بیشترین فراوانی مربوط به گروه 31 تا 35 سال با 32 درصد و کمترین فراوانی مربوط به گروه 20 تا 25 سال با 5/2 درصد بود. براساس وضعیت تحصیلی نیز بیشترین فراوانی با 56/8 درصد مربوط به کارشناسی ارشد و کمترین فراوانی با شش درصد مربوط به سطح دیپلم بود (جدول شماره یک).
در ابتدا، با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، عوامل مؤثر شناسایی و بررسی شدند. در این تحلیل، با استفاده از روش تحلیل مؤلفه های اصلی و مقادیر ویژه بیشتر از یک، شش عامل انسانی، مالی، فناوری، مادی و تسهیلاتی، مدیریتی و فرهنگی، تعیین و تأیید شدند. جدول شماره چهار نشان میدهد که بارهای عاملی تمام سؤالها بیش از مقدار مبنا (0/40) شدند. همچنین، با توجه به جدول شماره دو، مقدار آماره خی دوی استفاده شده برای این مدل برابر با 4334/712 بود که برایناساس، ابعاد مدل تأیید میشوند و ابزار عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درونمدرسه ای، سازهای چندبعدی است. برای تعیین اینکه پرسشنامه عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درون مدرسه ای از چند عامل معنادار اشباع شده است، دو شاخص عمده -1 مقادیر ویژه و -2 نسبت واریانس تبیینشده بهوسیله هر عامل نیز موردتوجه قرار گرفتند که عوامل ششگانه، درکل 72/42 درصد از واریانس عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درون مدرسه ای را تبیین نموده و بدین شکل بر چندبعدیبودن ابزار در ورزش تأکید داشتند.
نتایج جدول شماره دو نشان میدهد که تمامی پیشفرضهای موردنیاز و مربوط به استفاده از روش تحلیل عاملی رعایت شدهاند. آزمون کیسر- مییر و اوکلین شاخصی برای کفایت نمونه است . براساس آزمون کیسر- مییر و اوکلین میتوان میزان تعلق متغیرها به یکدیگر (علیت عاملی) و درنتیجه، مناسببودن آنها را برای تحلیل عاملی تشخیص داد و همچنین، مناسببودن هر متغیر را بهتنهایی مشخص کرد. با توجه به اینکه مقدار آماره کیسر- مییر و اوکلین برابر با 0/946 است، قضاوت در مورد آن در حد عالی گزارش میشود. در آزمون کرویت بارتلت، فرض همبستگی بین سؤالها بررسی میشود. با توجه به مقدار مجذور کای و سطح معناداری P < 0/001)، (X2 = 4334/712، نتیجه گرفته میشود که بین سؤالها همبستگی وجود دارد؛ ازاینرو، ادامه و استفاده از سایر مراحل تحلیل عاملی جایز است. در ادامه، به بیان تحلیل سؤالها و مؤلفه های هریک از عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد درون مدرسه ای پرداخته میشود که سهم واریانس هر عامل و درصد واریانس تجمعی آن بررسی شدهاند (جدول شماره سه).
ننتایج تحلیل عاملی ارائهشده در جدول شماره سه نشان میدهد که گویههای عوامل مؤثر بر موفقیت المپیاد ورزشی درونمدرسه ای، درکل شامل 72/42 درصد از کل میشوند. درصدهای واریانس برای عامل یک برابر با 19/63، برای عامل دو برابر با 13/55، برای عامل ســـه برابر با 12/49، برای عامل چهار برابر با 10/45، برای عامل پنج
