بخشی از مقاله
چغندر قند
مقدمه
قبل از پيدايش چغندر قند معمولي مردم قند مورد نياز خود را از نيشكر تامين مي كردند يك دانشمند آلماني در سال 1747 موفق شد كه از چغندر قند (ريشه) قند تهيه كند.
از نظر اقتصادي چغندر قند يكي از محصولات مهم كشوري محسوب مي شود زيرا ماده اين گياه بسيار قوي و پر نيرو است تاريخچه كشف آن از سال 1273 شمسي شروع شده كه اولين كارخانه آن كرج بوده است اما امروزه تعداد اين كارخانه بسيار بيشتر شده و حتي از 30 كارخانه بيشتر شده ولي تعداد كارخانه نيشكر زياد نيست و به 2 يا 3 كارخانه مي رسد. ريشه چغندر قند شكل مخروطي دارد تعداد كروموزمها در حالت ديپلونيد 18 عدد است همان طور كه ذكر شد علاوه بر قند مواد ديگري از چغندر بدست مي آيد كه در حدود 90% ريشه حقيقي و 10% طوقه گياه وجود دارد.
N ازت:
ازت مهمترين عنصري است كه در زراعت چغندر قند به صورت كود مصرف مي شود، زيرا خاكهاي محدودي داراي مقدار كافي ازت به فرم قابل دسترس براي بدست آمدن حداكثر رشد اين گياه هستند وقتي كه اين عنصر محدود باشد عملكرد به نحو چشم گيري كاهش مي يابد و ممكن است در برخي خاكها به نصف كاهش يابد. ازت اثر بارزي روي ظاهر گياه دارد كه قابل توجه ترين آنها، بهبود رنگ گياه و افزايش قدرت سطح سبز گياه (كانوپي) است.
زيادي ازت باعث كاهش غلظت قند در ريشه گياهي (قند ريشه) مي شود. ازت زياد باعث كاهش كيفيت ريشه مي شود.
ازت نمو برگها را افزايش داده و در نتيجه جذب به سرعت انجام مي گيرد. و رشد سريع برگها در ابتداي دوره اي كه قند توليد مي شود، اين دوره را طولاني كرده و مقدار محصول را افزايش مي يابد. يك زراعت خوب چغندر قند براي آنكه قند و ريشه كافي توليد كند به 200-150 كيلوگرم ازت در هكتار نياز دارد. اضافه كردن اين مقدار ازت به خاك بستگي به حاصل خيزي زمين دارد. در خاكهاي اسيدي بعلت اينكه نيترينيكاسيون خوب انجام نمي گيرد احتياج به چغندر قند به ازت بيش از خاكهاي خنثي و يا قليايي است. جذب و مصرف ازت توسط چغندر در 80-70 روز اول زندگي كم و حدود اوايل خرداد ماه زيادتر است در اواخر زندگي گياه نيز بايستي به گياه ازت نداد زيرا تجمع قند كاهش مي يابد. بيشتري مقدار ازت را بايستي هنگام كاشت اضافه نمود و حدود 6-5 سانتي متر زير خاك كرد و در مرحله تنك كردن ازت را اضافه مي كند.
كود سرك:
چون چغندر داراي ريشه عميق و بزرگ است بخصوص ريشه هاي فرعي در عمق زياد خاك قرار دارد. هر گاه در مصرف كود ازته تاخير شود و يا كود در سطح خاك قرار گيرد ريشه به موقع و به طور كامل نمي تواند از آن استفاده كند و در نتيجه آثار كمبود ماده ازته در گياه ظاهر مي شود و اين مسئله در مناطق خشك خيلي مهمتر از مناطق مرطوب است زيرا بعلت كمبود رطوبت و باران و آب كود ازته در سطح خاك باقي مانده و در نتيجه وزن ريشه كمتر خواهد بود و از طرفي ديگر چون علفهاي هرز يكساله داراي ريشه كوچك و سطحي هستند بهتر مي توانند از كود استفاده كنند،
بدين جهت بهتر است كود را با شخم سطحي و يا با كود پاشهاي مخصوص در عمق كافي قرار گيرد كود در سطج خاك باشد بايستي بوسيله هرس در اثر كمبود ازت برگهاي چغندر قند كوچك و باريك و نازك باقيمانده و رنگ آنها سبز روشن است و اين برگها حالت ايستاده قرار مي گيرند، در گلبرگ برگهاي كناري كه سن آنها زيادتر است پريدگي رنگ ايجاد شده و حاشيسه برگها بتدريج كم رنگ تر شده و در نهايت نكروزه مي شود.
در خاكهايي كه داراي كمبود ازت هستند علايم كمبود ابتدا روي دو برگ نخستين و دو برگ تحقيقي و برگهاي جلوي ديده مي شود، كمبود ازت ميزان كلروفيل و سرعت فتوسنتز برگهاي مسن را كاهش مي دهند وجود ازت ازدياد ماده خشك ريشه و طوقه مي شود. كود ازته تا حدودي مقدار نور دريافت شده را افزايش مي دهد.
فسفر (5P2o):
فسفر روي تركيبات مواد ذخيره ريشه چغندر قند اثر خيلي زياد ندارد و در صورتي كه در تناوب به گياه قبلي كود فسفره كافي داده شده باشد زمان كشت چغندر بايد در مصرف آن به مقدار زياد صرفه جويي نمود. بطور كلي زراعت چغندر قند در هكتار حدود 80-60 كيلوگرم اسيد فسفريك از زمين خارج مي نمايد. بنابراين با در نظر گرفتن جنس زمين، مقدار و نوع مواد غذايي در زمين افزودن 200-160 واحد از اين ماده (فسفر) به زمين براي تغذيه چغندر كافي است زمان مصرف اين كودها قبل از كاشت مي باشد. هرگاه در زميني كه اين گياه كاشته مي شود مقدار فسفر كم باشد در اثر كمبود اين ماده برگها به رنگ سبز تيره در مي آيند. معمولاً در خاكهاي زراعي لازم است فسفر به صورت كود شيميايي، كود آلي و بقاياي گياهي به خاك اضافه شود تا فسفر خارج شده توسط گياه جاي گزين شود.
در چغندر نيمي از فسفر در ريشه ها و نيمي ديگر در تاج وجود دارد. غلظت فسفر در تمام اندامهاي گياه بلافاصله بعد از سبز شدن تا زمان برداشت كاهش مي يابد.
علايم كمبود فسفر به ندرت روي گياهان بالغ مشاهده مي شود علايم كمبود بيشتر در گياهچه ها قابل رويت است بويژه زماني كه خاك اسيديته باشد و يا خاك و آفات و بيماريها و علف كشها به سيستم ريشه آسيب رسانده باشد كمبود فسفر موجب توقف رشد گياه است رشد ريشه در اثر كمبود فسفر است و ريشه هاي اليفاي ثانويه ايجاد مي شود.
پتاس (K2o)
در رابطه با نيازهاي غذايي چغندر قند به پتاسيم و سديم را معمولاً با هم منظور مي كنند چون اين عنصر مي تواند تا حدي جايگزين يك ديگر شوند مصرف يكي از اين عناصر در صورت وجود عنصر ديگر به عملكرد بالاتري منجر مي شود.
پتاس اثر سود مندي روي محتويات قند داشته و در تشكيل و تبديل مواد در گياه و عمل كرين گيري و ذخيره قند بسيار موثر است در نواحي خشك و نيمه خشك وجود پتاس جذب ازت را محدود ساخته و ذخيره فسفر را بهبود مي بخشد و رشد ريشه را تحريك مي نمايد.
هرگاه پتاسيم بيش از اندازه مصرف گردد مواد محلول در عصاره گياه را افزايش داده و در متبلور شدن قند در كارخانه اختلال ايجاد خواهد كرد.
اغلب زمين هايي در مناطق خشك قرار دارند از نظر پتاس غني بوده و كمتر به اضافه كردن اين ماده نياز دارند. بطور كلي مقدار ماده پتاسي كه توسط يك هكتار چغندر قند از زمين خارج مي شود نسبتاً زياد است بنابراين مقدار كود پتاسه لازم حدود 200-100 و گاهي اوقات 250 كيلوگرم ميباشد كه بهتر است قبل از كاشت به زمين اضافه شود.
در اثر كمبود ماده پتاسه در روي برگها كنه هاي سفيد مايل به زرد و يا زرد روشن ايجاد شده در كنار برگها و روي گلبرگها نقاط قهوه اي رنگ بوجود ميآيد در صورتي كه كمبود ادامه يابد برگها به رنگ قهوه اي مايل به قرمز شده و قبل از رشد كامل از بين ميروند.
پتاسيم از ماههاي خرداد تا مرداد به سرعت توسط گياه جذب مي شود. مقدار پتاسيم در ريشه در زمان برداشت به حداكثر ميرسد مقدار پتاسيم در تاج گياه در اوايل ماه مهر به حداكثر رسيده و پس از آن در اثر از بين رفتن برگها كاهش مي يابد.
پتاسيم در بافت هاي گياهي بسيار متحرك بوده و در سرتاسر گياه ديده مي شود اين عنصر براي فتوسنتز مهم بوده و براي حركت قند به ريشه به پتاسيم نياز است. گياهاني كه پتاسيم و سديم دريافت كرده اند و درصد فاقد آنها به طور قابل توجهي بيشتر از ساير گياهاني است كه پتاسيم دريافت نكرده اند.
نمودار زير اين وضعيت را نشان داده است.
جذب پتاسيم توسط محصول كه 50 تن در هكتار ريشه توليد كرده است.
پتاسيم سطح برگ چغندر قند را در ماههاي ارديبهشت تا مرداد را افزايش ميدهد اين امر موجب مي شود كه گياه انرژي نوراني بيشتري دريافت كرده (بخصوص هنگامي كه در بهار بخش بزرگي از انرژي نوراني به خاك لخت برخورد مي كند) و عملكرد قند افزايش مي يابد.
پتاسيم را معمولاً در دوفرم به خاك اضافه مي كنند 1- بصورت k2o و بصورت kcl.
امروزه پتاسيم را در طي ماههاي پائيز يا زمستان و قبل از كشت به گياه اضافه مي كنند اين مصرف زود هنگام پتاسيم چند مزيت دارد:
1- عدم اثر منحني بر جوانه زدن بذر
2- كاهش تراكم كاري در بهار
3-اختلاط بهتر پتاسيم با خاك
4-كاهش تردد ماشينهاي كشاورزي در بهار در مزرعه
علاوه بر كمبودهايي كه در صفحه قبل ذكر گرديده در هنگام كمبود پتاسيم در خاك روي دمبرگهاي گياه معمولاً لكه هاي نوراني قهوه اي ظاهر مي گردد، ابتدا حاشيه برگها ظاهري سبز زيتوني تيره شده و سبب كلرز مي شوند.
آهك (cao):
وجود آهك در خاكهاي تحت كشت چغندر قند سبب اصلاح خواص فيزيكي و شيميايي و بيولوژيكي شده اسيدهاي آزاد را به حالت تركيب درآورده و باكتريهاي مفيد را به فعاليت مي كشاند و خاك را پوك و قابل نفوذ مي كند مقدار آهك مورد نياز در خاكهاي مختلف متفاوت است. در اراضي سنگين مقدار آهك مورد نياز حدود 1000 تا 2000 كيلوگرم در هكتار به صورت پودر آهك و در خاكهاي سبك 1500 تا 3000 كيلوگرم مي باشد كه معمولاً در پائيز و همراه با شخم در زمين پخش مي كنند.
براي استفاده از آهك در زمين بهترين روش تعين PH خاك مزرعه است. هر قدر PH خاك پائين باشد مقدار مصرف آهك براي عمق 20 سانتي متري خاك بيشتر است و برعكس. مثال در خاكي كه سبك بوده و PH آن 4 است مقدار مصرف آهك 9 تن در هكتار و در خاكهاي متوسط 15 تن در هكتار و در همين خاكها با PH 6 مقدار مصرف به ترتيب 3 و 4 تن در هكتار است.
اثر آهك بر PH خاك فقط پس از دو تا سه سال ظاهر مي شود بنابراين در اين حالت آهك حداقل 18 ماه قبل از كاشت مصرف شده و دوباره شخم زده مي شود اگر شش ماه قبل از كاشت به آهك براي زمين نياز باشد بايد از مقدار بيشتري آهك استفاده كرد به اين ترتيب PH لايه شخم خورده خاك در زمان كاشت چغندر قند به حالت خنثي مي رسد.
سديم (Na):
هرگاه سديم در اختيار چغندر قند باشد آنرا به مقدار زياد جذب نموده و عملكرد را افزايش مي دهد. چون جد چغندر از نوع وحشي بوده و در كرانه هاي مديترانه رشد مي كرده است لذا طبيعي است كه بايد به سديم (كلريد سديم) (Nacl) نياز داشته باشد. براي توليد عملكرد 10 تن قند در هكتار به حدود 100 كيلوگرم سديم در هكتار نياز است و در زمان برداشت حدود 12 كيلوگرم در هكتار در ريشه و 85 كيلوگرم در هكتار در تاج سديم وجود دارد. كود سديم به رشد و عملكرد چغندر اثري مشابه پتاسيم دارد. سديم گسترش برگ را در اوايل رشد افزايش داده، نسبت توليد ماده خشك ريشه به تاج را بالا برده و غلظت قند را بهبود مي بخشد. سديم سطح ضخامت و آبداري برگها را افزايش داده و ظرفيت آب كامل در گياه را بالا مي برد و افزايش رطوبت در گياه آن را در برابر شرايط تنش آبي حفظ مي كند. كاربرد كود سديم بر مبناي غلظت آن در خاك است.
كود سديم را اگر بلافاصله از كاشت به خاك داده شود مي تواند باعث كند شدن رشد اوليه گياهچه ها شود بدين ترتيب بايستي هميشه قبل از كاشت مصرف كود تا غلظت صديم خاك توسط بارندگي يا آبياري كم شده و رقيق شود.
اگر چه برگهاي گياه چغندر قند داراي مقدار زيادي سديم هستند اما علايم ظهور كمبود اين ماده در روي گياه كاهش مي يابد به طوري كه به جاي سوختگي شددي بين رگبرگها علايم معمولاً به قهوه اي شدن حاشيه برگ محدود مي شود.
كلسيم و منيزيم:
در توليد موفقيت آميز چغندر قند كلسيم دو نقش را ايفا مي كند. اول اينكه يكي از عناصر اصلي و مهم براي گياه بوده و بيشتر از فسفر يا منيزيم اما كمتر از ازت يا پتاسيم جذب مي شود. دوم وجود مقادير زياد آن در خاك ضروري است زيرا تنظيم كننده اصلي PH خاك مي باشد. بايستي به اين نكته نيز توجه داشت كه كشت موفقيت آميز چغندر قند وقتي است كه PH خاك آن 7 باشد. نخستين كمبود منيزيم ظهور لكه هاي زرد رنگ پريده با قطر 1-2 ميلي متر است كه در حاشيه برگهايي با سن متوسط ديده مي شود اين عمل معمولاً در ماه تير يا مرداد و به دنبال يك دوره خشك اتفاق مي افتد كناره برگ راه راه مي شود لكه هاي زرد در بين رگبرگها پيشرفت كرده و ظرف چند هفته نكروزه مي شوند و اين بافت خشك و شكننده است. گاهي قسمتهاي كناري برگ شكسته شده و برگ ظاهري شاخه اي به خود مي گيرد.
خاكهايي كه داراي كمبود منيزيم هستند عمدتاً شني يا لومي شني يا شني لومي هستند. منيزيم در خاك بصورت محلول خاك يا فرم هاي قابل تبادل در مي آيند.
منيزيم عنصر اصلي است كه در مولكول كلورفيل وجود دارد و كمبود آن در ابتدا در سطح برگ سبز آسيب مي رساند و در نتيجه فتوسنتز كم بوده و عملكرد كاهش مي يابد.
