بخشی از مقاله
معماری سیک رومان
آشنایی با معماری ساختمانهای گونیک سبک سیک رومان
معماري رومانسك ( رومي وار )
كليساي سن دني
سبك گوتيك را يك رئيس دير پايه گذاري كرد كه ضمن پذيرفتن نصايح برنار براي اصلاح ديرش كليساي جديدش را به سبكي ساخت كه از لحاظ شكوهمندي سبك رومانسك را پشت سر ميگذاشت او كه سوژر نام داشت در غياب لوئي هفتم در دومین جنگ صلیبی نائب السلطنه فرانسه شد. نیت سوژر اعتقاد بخشیدن
به ادعاهاي شاهان فرانسه نسبت به سرزميني بود كه امروزه فرانسه ميناميم بدينترتيب نقش سياسي سوژر با نقش معماريش يكي بود : پي ريزي يك سرزمين پادشاهي و تجسم بخشيدن به آن از طريق معماري وي در سال 1122 به رياست ديرسن دني منصوب شد و در طي پانزده سال دست اندر كار
بازسازي اين دير قديمي بودكه تقريباً 300 سال از عمرش ميگذشت كليساي ديرسن دني يكي از آخرين كليساهاي بزرگ است الهام بخش ساختمان كليساهاي شهرها شد و به عنوان گاهواره هنر گوتيك معروف گرديد در سال 1144 ميلادي لوئي ششم پادشاه فرانسه و اعضاي دربار شاهي و پنج اسقف اعظم همراه با انبوه عظيمي از مردم در شمال پاريس گرد آمدند تا جايگاه خوانندگان آن را وقف كنند اين جايگاه خوانندگان با نمازخانههاي شعاعي و شيشه بندي منقوش اش سرمشق نمونهاي شد كه معماران منطقه حومه پاريس يعني ايل دوفرانس تا پنجاه سال بعد از آن پيروي كردند.
سوژر درباره اين دير مي گويد ابعاد اصلي اين ساختمان تابع كليساي قديمي بودند ولي آنچه اين سبك جديد را اعلام كرد افزوده ظريف و در خور ستايش درحلقه نمازخانه ها با پنجرههاي تابان بودند.
جايگاه خوانندگان آن داراي طاقهاي جناغیاند اين طاق با توجه به وجود قوسهاي متقاطع یا اریب در زير گهوارههاي طاق خيلي آسان شناخته مي شود اين قوسها نقش آرماتور يا ميله مسلح كنندهاي را دارند كه به عنوان چهارچوبي براي استخوانبندي گوتيك ساختمان مورد استفاده قرار ميگيرد وجود شبكه ها با طاق نماهاي نازك بين قوسها و با توجه به اين نكته مي توان از ديگر طاقهاي جناغی يا قوسي باز شناخت كه قطع نظر از فضايي كه بايد طاق زده شود ستيغ
تمام قوسها تقريباً دريك سطح قرار ميگيرند و اين همان چيزي است كه معماران دوره رومانسك با آن قوسهاي نيم دايره شان نميتوانستند بدان دست يابند.
بدين ترتيب انعطاف پذيري امتياز بزرگ طاق گوتيك است و زدن طاق برروي واحدهاي مختلف الشكل را همچنان كه با سادگي مي توان درچنين نقشه ساختماني ديگر جايگاه خوانندگان به شيوه گوتيك مشاهده كرد ميسر مي گرداند كليساهاي گوتيك حاصل كاربست توامان نظريه و دانش فني بودهاند.
كليساهاي لائون
اين ساختمان درحدود 1160 آغاز گرديد و تقريبا 40 سال بعد ازآن تكميل شد بسياري از ويژگيهاي رومانسك را در خود حفظ كرده است ولي همين ويژگيها را با تدبيرهاي ساختماني جديد گوتيك طاق جناغی و قوس نوكدار درآميخته است جايگاه خوانندگان كمي پس از تكميل كليسا توسعه يافت و نقشه كنوني كه نسبتاً دراز و كمي پس از تكميل كليسا توسعه يافت انتهاي شرقیش چهار گوش است از جمله ويژگيهاي رومانسك آن مربع تقاطع علامت گذاري شده و شبكه بندي هاي آن است كه از يك واحد بزرگ درقسمت صحن بادو مربع كوچك درهر راهروي جانبي تشكيل مي شود.
يكي از ويژگيهاي جديد فضاي داخلي وجود سه دهانه يابار يكه قوسهاي زير رديف پنجره و زير گنبدي است كه فضايي مشابه باريكه بيروني ديوار پوشيده با سقف شيبدار چوبي بالاي بالكانه ها را اشغال مي كند سه دهانه مبين اشتياقي فزاينده به از هم گسيختن و حذف كردن تمام سطوح پيوسته ديواري است نماي چهار بخشي ديوار صحنهاي مختص گوتيك آغازين : قوس بندي صحن بالکانه سه دهانه و رديف پنجره هاي زير گنبد
تغييرات مهم در طراحي نماي كليسا نيز بخشي از تجربه اندوزيهاي معماري گوتيك آغازين بودند درگاههاي ورودي نيز زير هشتيهاي نگهدارنده قرارگرفته اند و برجها به عنوان اجراي لاينفك حجم كلي ساختمان به شمار رفتهاند.
اين كليسا دوبرج دردوسوي هريك از بازويي ها( فقط دوتا از برجهايش تكميل شدند)
كليساي نوتردام ( پاريس )
اين بنا متعلق به گوتيك آغازين است ولي نيم نگاهي به گوتيك پيشرفته دارد كه درآن فقط كلاهك باريك و ظريف روي مربعي تقاطع خط دراز واقعي سقف را كه از پشت برجهاي حسيم نماي آن روبه رو غرب كشيده شده است قطع مي كند در نقشه اين كليسا ساختماني با مقياس بلند پروازانه و پنج راهرويي مي بينيم كه درآن شيوه بلوك بندي رومانسك با شيوه طاق زني شش بخشي صحن در دوره گوتيك آغازين تركيب شده است بازويي اصلي كوتاه بود و از حد راهروهاي
جانبي بيروني فراتر نمي رفت صحن اصلي به شيوه گوتيك آغازين بود و يك سه دهانه به شكل يك رشته نقشهاي گل سرخي داشت اين ساختمان پيش از آنكه تكميل شود دستخوش تغييرات وسيع شد نمازخانه ها را درفضاهاي بين ديوارهاي پشت بند ساختند در سال 1250 برطول بالهاي بازويي افزودند دراين زمان ساختمان صحن كليساي شارتر تكميل شده و بالكانه ها و نماي چهاربخشي ديوارهاي مختص معماري دوره گوتيك آغازين را به عناصري منسوخ تبديل كرده بود.
رديف پنجرههاي زير گنبدي با پايين آوردن نقشهاي گل سرخي سه دهانه تا حد بالاي بالكانه پايين آورده شدند اين كار به نوبه خود مستلزم پايين تر آوردن
سقف بالكانه و از نو طراحي كردن آن بود نماي كليسا نيز همچون فضاي داخليش به نظر ميرسد كه درنقطهاي بين كهنه و نونوسان دارد نماي مزبور كه پس از تكميل نماي لائون آغاز شد به نظر مي رسد كه محافظ كارانه تر و از لحاظ حفظ حضور ديوارش به نماي رومانسك نزديكتر است تا به نماهاي گوتيك پيشرفته. نماي كليساي نوتردام كه كم روزنهتر و منظمتر از نماي كليساي لائون است چنان احساسي از قدرت و پايداری به بيننده القا ميكند كه بيشتر طرحهاي آن روز يا طرحهاي بعدي قادر به القايش نبودند و نيستند ايجاد تعادل سنجيده ميان عناصر عمودي دربرابر عناصر افقي به حالت ثبات آرامش بخشي رسيده است كه اين نما را به يكي از متقاعد كننده ترين و به يادماندني ترين نماهاي معماري گوتيك مبدل ميكند.
گوتيك پيشرفته
معماري گوتيك در مرحله مترقی باپشت سر گذاشتن تجربههاي بسيار بطور بسيار چشمگيري از معماري شيوه رومانسك و حتي گوتيك آغزين متمايز گرديد درميانه سده سيزدهم معماري گوتيك به اوج اعتلاي خود رسيد كليساها مشخص به بلندي و سبكي كم سابقه و باريكي جزرها و نازكي و نوارها كشيدگي برجها و منارهها و تيزي سر منارهها تكرار و تاكيد قائمهاي ساختماني بودند بدان ميزان كه حالت خيزي رو به آسمان يا فضايي محصور آميخته برپيكر كليسا بخشيد و هم علاوه براين سطح ديوارها يشان سراسر شيشه بندي منقوش پوشيده شده بود تا نور بيشتري به فضاي گسترده شبستان بتاباند و نقش
برجسته كاري از رديف هياكل كوچك اندام قديسان برقوسهاي مكرر در درگاههاي ورودي و مشبك كاري برسنگ و تزئينات سطحي افزايش يافت و اين همان تحولي بود كه گوتيك شعاع سان نام گرفت.
از نمونه هاي بارز اين معماري كليساهاي جامع آمين و سنت شاپل در پاريس است كه دو عنصر مهم معماري گوتيك به شيوهاي بارز در آنها به كار گرفته شده. نخست : عنصر ساختماني كه عبارت است از جزرهاي پشت بند توام با پشت بندهاي معلق (شمعهاي شمشيري) برپا شده در هر دو جانب بيروني پيكر اصلي كليسا براي پايداري دربرابر رانش سقف بسيار بلند و استحكام بخشيدن به بدنه نازك و سبك ديوارها دومين حالت : عنصر تزئيني كه عبارت است از گستردگي شيشه بند منقوش درونخانه است
كليساي شارتر
در روز 10 ژوئن 1194 آتش سوزي بزرگي شهر شارتر را ويران كرد كليساي اين شهر به جز سرداب برجهاي غربي سردرشاهي بين آنها يكبار ديگر ويران شد كليساي جديد بلافاصله آغاز شد اين كليساي جديد شارتر را معمولا نخستين نمونه ساختمانهاي گوتيك پيشرفته و نخستين كليسايي مي دانند كه استفاده از پشت بندهاي معلق يا بازويي در آن پيش بيني شده بود.
پشت بند معلق اين تدبير ساختمانهاي بي نهايت مفيد و مشخص كننده گوتيك بنظر مي رسد كه در سال 1180 براي حائل بندي ديوارهاي صحن كليساي نوتردام پاريس و كمي پس از آن براي كليساي لائون مورد استفاده قرار گرفته باشد .
برش عرضي كليساي مزبور نشان مي دهدكه پشت بند معلق چگونه به طاقهاي پاييني راهروي جانبي و بالكانههاي ميرسد و مستقيما نقاطي به ديوارهاي صحن متصل ميشود كه طاقها بيشترين نيروي پيشرانه خود را وارد مي آورند از روشهاي مشابه اين براي تقويت ديوارهاي صحنهاي طاقدار در معماري رومانسك استفاده شده بود ولي در آنجا پشت بندها در زير سقف راهروي جانبي از نظر پنهان مي ماندند اما دراين جا به گونهاي در معرض ديد قرار داده شدهاند كه يا به عنوان ناشيگري در معماري محكوم شدهاند يا بعنوان صداقت در ساختمان سازي مورد ستايش واقع شدهاند.
طاق جديد گوتيك پيشرفته كه در مقايسه با اسلاف گوتيك آغاز بينش محوطه نسبتا كوچكتري را اشغال مي كرد وحائل بندیش آسانتر بود فقط چهار قاب دارد.
پيوستگي و جريان ارگانيك فضاي داخل در شيوه گوتيك پيشرفته با طرح تازهاي كه به ديوار جديد صحن داده شد و درنتيجه نور بيشتري از طريق رديف پنجره هاي بزرگتر شده زير طاق به درون صحن راه مي يافت با تاكيد بيشتري در معرض ديد بينندگان قرار گرفت استفاده از پشت بندهاي بازويي حذف بالكانه خطابه را از بالاي راهروي جانبي ميسر ساخت اين بالكانه در سبكهاي رومانسك و گوتيك آغازين تاحدودي نقش حايل نگهدارنده صحن را ايفا ميكرد در ديوار سه بخشي و جديد گوتيك پيشرفته مركب از يك رديف قوس سه دهانه و رديف پنجره هاي زير طاقي برپنجره هاي بزرگ زير طاقي تاكيد مي شود ارتفاع پنجره هاي كليساي شارتر درست به اندازه ارتفاع قوسهاي اصلي است.
فضاهاي دروني برخي از كليساهاي دوره گوتيك پيشرفته عليرغم افزايش چشمگير ابعاد پنجرههاي زير طاقي شان نسبتا تاريكند و اين بيشتر معلول رنگي بودن شيشههاي پنجرههاي مزبور است كه جلوي نور را مي گيرد در كليساي شارتر تقريبا تمامي شيشههاي رنگي اوليه آن حفظ شده است و رنگي بودن اين شيشهها گرچه باعث تاريكتر شدن فضاي داخلي ميشود نور رنگين زيباييها به درون ميتاباند كه اين كليسارا به كليساي محبوب عاشقان معماري گوتيك مبدل كرده است .