بخشی از مقاله
چکیده
امروزه برنامهریزی و طراحی ساختمانهای آموزشی در محیط دانشگاه به خوبی میتواند بخشی از برنامه درسی را در آموزش معماری به خود اختصاص دهد. دانشکده ها به صورت غیر مستقیم، می توانند از طریق محیط خود نقش موثری را در شکل دادن به سبک و زندگی بهره برداران ایفا نمایند. با در نظر گرفتن اهمیت این مطلب که افراد از محیط تاثیر می پذیرند نحوه به کارگیری عناصر کالبدی و منظر محیط آموزشی در جهت ارتقاء خلاقیت دانشجویان رشته معماری مد نظر قرار گرفته است. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی اسنادی است. یافته تحقیق با تاکید بر فائق آمدن بر نیازهای نگرش خلاق - آمادگی، رسیدگی و تحقیق، نهفتگی، ایستادگی، بصیرت - ، و ایجاد بستر مناسب برای پرورش آن به عنوان یک هدف بنیادین، معیار های:
-1 وحدت و کثرت
-2 انتظام سلسله مراتبی بین اجزاء و کل.
-3 مقیاس ،تناسب و تداوم طبیعی
-4 پیوستگی وتوالی در فضاها و عملکرد ها.
-5 وضوح و خوانایی.
- 6 هویت بومی و محلی.
-7 جهت یابی و احساس مکان.
-8 تعادل و تقارن و توازن
-9 تباین کالبدی
-10 قابلیت انطباق ،
-11تداوم تاریخی،
-12 تکنولوژی، را برای طراحی محیط های آموزشی ومناظر بیرونی آن مطرح می سازد. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که برانگیزش حس آفرینشگری در دانشجویان از مهمترین عوامل شکلدهنده نحوه تفکر و به دنبال آن نحوه خلق فضا میباشد. حصول این نتیجه با طراحی مناسب فضاها و جایگذاری سنجیده عملکرد ها امکان پذیر است و موجب برانگیزش و تقویت حس خلاقیت دانشجویان در مقاطع ابتدایی آموزش عالی تا سطوح بالاتر می شود. نتایج به دست آمده در قالب معیار هایی در حوزه راهبردی و فنی و اجرایی مورد اشاره قرار گرفته است.
مقدمه
معماری در هر کشوری با توجه به فرهنگ آن محیط و بر اساس پیشرفت های تکنولوژیکی که دارد، رنگهای متفاوتی به خود میگیرد. بر همین اساس برنامهریزی و آموزش تکنیک به دانشجویان دارای تنوع خاصی است هرچند که در اصول پایه یکسان است. در این مقاله تمرکز اصلی بر شناخت و مقایسه ویژگیهای مورد نیاز در طراحی فضای آموزشی دانشجویان معماری میباشد. در مرحله اول شناخت تجارب و الگوهای رفتاری بهره برداران مد نظر است، به این دلیل که: "تجارب ،عادت ها و الگوهای رفتاری موجود در فضاهای آموزشی معماری روی هم فرهنگ این محیط را شکل می دهند."
- Abdullaha et al, 2012, 2 - با پذیرفتن این نکته که انسانها بیش از آنکه بر فضا تأثیر بگذارند، از آن تأثیر میپذیرند، این مهم مد نظر قرار میگیرد که نحوه طراحی فضاهای آموزشی به گونهای باشد که عناصر کالبدی تاثیر خود در افزایش خلاقیت را بر مخاطب اعمال نماید؛ زیرا امرزه یکی از اساسیترین ضوابط تعلیم و تربیت تلاش برای اعتماد به نیروی عقل و استعداد تحلیلگر درونی جوان است که این امر دارای قواعدی نظیر چون آزاد اندیشی و خلاقیت، عقلانیت، پیشرفت، مشارکت وکنشگرایی، کیفیگرایی، استعدادها و تفاوتهای فردی ونیز فرهنگ اجتماعی است. از اینرو "در آموزش هنر لازم است تا پویایی ذهنی دانشجو را تحریک کرده و او را در به کارگیری استعدادهای نهفته خود راهنمایی نمود".
- محمودی ، - 13: 1388 مشارکت مستقیم دانشجویان در خلق و بهره برداری از فضاهای جمعی و چند عملکردی علاوه بر تعامل فعال در محیط، امکان رشد اجتماعی و پرورش خلاقیت های محیطی آنان را تقویت می نماید". در طراحی فضاهای آموزش معماری بررسی شیوه های آموزش نوین و آشنایی با تجربیات به دست آمده در این خصوص اجتناب ناپذیر است و به دنبال آن گامهای عملی برای واقعیت بخشیدن به این مفاهیم در جهت ارتقا میزان خلاقیت برداشته میشود. هدف تحقیق حاضر ارائه اصول و معیارهایی برای پرورش خلاقیت محیطی دانشجویان رشته معماری به کمک طراحی محیط و منظر دانشکده معماری است. انگاره اصلی تحقیق آن است که در برنامههای آموزشی نوین، نقش محیط در پرورش استعداد و خلاقیت افراد پذیرفته شده است. بر این اساس سوالات پژوهشی تحقیق به شرح زیر مطرح میشوند:
· چه ویژگیها و قابلیتهای محیطی ، امکان بروز خلاقیت دانشجویان را تسهیل میکند؟
· چه ویژگیها و قابلیتهای فردی را در زمینه خلاقیت میتوان با تاثیر محیط پرورش داد ؟ برای پاسخ به سوالات مطرح شده از بین تعاریف متعددی که برای خلاقیت مطرح شده است،1 به بررسی تعاریف محیطی و شخصیتی پرداخته میشود و در انتها ارتباط بین کیفیت محیطی دانشکده - دلپذیری محیط ، امنیت ،حس تعلق و نشانه شناسی - با تقویت شاخصهای خلاقیت مانند - شناسایی، تفکر، تخیل، تصور وتجسم پذیری دانشجویان - مطرح میشود.
-1 روش تحقیق
پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی اسنادی است که به تحلیل اسناد و مدارک مرتبط و بنیانهای فکری صاحب نظران در امر آموزش معماری و خلاقیت پرداخته است. در این راستا با استناد به منابع مکتوب، رجوع به اسناد و مدارک مرتبط و بنیانهای فکری صاحب نظران در امر آموزش معماری، سعی شده است به ارائه برخی معیارها در طراحی این فضاها پرداخته شود. در ادامه چرایی انتخاب و درستی معیارها از جنبه تحلیلی در قالب روش استدلال منطقی بیان شده و با ارائه دیدگاهها و نظراتی سعی شده است تا به بهبود و ساماندهی رویه حاکم در طراحی فضاهای آموزش معماری پرداخته شود.
-2 روانشناسی جوان
بررسی محیط آموزشی از دیدگاه روانشناسی جوان میتواند نگرش تازهای را در ارتباط با نقش کالبد محیط آموزشی در برنامه درسی مطرح کند. روان شناسی اجتماعی دارای نقش موثر تری در میان دیدگاه های مطرح شده در باب خلاقیت است. در این دیدگاه نقش همزمان فرآیند خلاق، افراد خلاق و محیط خلاق توجه میشود. به نقل از پیرخائفی به منظور بررسی روانشناسی اجتماعی ابتدا به بررسی تعریف های شخصیتی خلاقیت که در بر گیرنده برخی از ویژگی های اخلاقی است، پرداخته می شود.2 ویژگی های اخلاقی دوران جوانی با شناخت فعالیت ها و تفکرات این دوره مشخص میگردد.
جوانی آغاز تامل و تفکر در هویت خویش است3 هنگامی که انسان برای اولین بار با سخت کوشی به دنبال شناخت جهان و یافتن جایگاه خود در آن میرود. دانشگاه محیط امنی است که جوان دوست دارد به آن جا برود. جایی که از او در هر مرحلهای که هست حمایت و مراقبت شده و او را مهم میشمارند. برخی از ویژگیهای بارز دوران جوانی که در درک افراد از محیط پیرامون نقش موثری ایفا میکند، شامل: تخیلگرایی، میل به آزادی، نیاز به معنویت و مذهب، الگوپذیری ،گروه گرایی، نقش پذیری و تجدد و نوطلبی میباشد.
-1-3 تخیل گرایی
کرسی موریسن 4می گوید: " گاهی یک تخیل عمیق بر اثر تربیت و تجربه و یا به واسطه تاثیرات محیط به صورت یک شاهکار هنری یا تابلوی نقاشی و یا اختراع مکانیکی در می آید. افکار و عقاید زاییده همین قوه تخیل است و نبوغ نیز مولود همان می باشد."
-2-3 میل به آزادی
ویل دورانت5 می گوید: " جوانی که پس از سالها نازپروردگی از خانواده به اجتماع قدم بر میدارد، خود را آزاد می-یابد. می رود تا دنیا را بگیرد و از نو بسازد". آمابیلی - 1987 - 6 اعتقاد دارد در فرآیند خلاقیت، انگیزه دارای اهمیت اساسی است و بر همین مبنا اصل انگیزه درونی خلاقیت را مطرح میکند. به عقیده خانم آمابیلی، این انگیزه درونی است که عامل به وجود آورنده خلاقیت است نه انگیزه بیرونی.
-3-3 نیاز به معنویت و مذهب
برجسته ترین روان شناسان همانند گالانژ - - 1986، فیز - - 1991، و برگین - 7 - 1991 اظهار میدارند که مذهب با سلامت روانی همبستگی مثبتی دارد. هم چنین ویلیام جیمز میگوید:" موثرترین داروی شفابخش انسان، همان ایمان و اعتقاد انسان به خداست." باید اول از همه آموخت چگونه از نو دید و مشاهده کرد و فهمید که آن چه مقدس است، متعلق به قلمرو ثابتی است که تغییر در آن راه ندارد.
-4-3 الگوپذیری
پس از دوران ارتباط با جهان غرب عمده رویکردها نسبت به مواضع غربی در قالب، رد کردن بی واسطه، اطاعت بی چون و چرا خلاصه شده است. با این وجود در نگرش دیگر، که به بررسی دقیق و استفاده از راهکارهای مفید با حفظ اصالت میپردازد، پیشروی کمی داشتهایم. به همین دلیل است که با توجه به رشد اقتصادی و تکنولوژیک کشورهای خارجی، معماری این کشورها نیز با القای معماری برتر در اذهان شکل گرفته است .
-5-3 گروه گرایی
این خصوصیت در نهاد جوانان قرار گرفته است. طبق نظریات دکتر احمد برجعلی8 گروه همسالان جایی است که جوان می تواند توانایی ها و استعداد های خود را در حد اعلا نشان دهد.
-6-3 نقش پذیری
این خصوصیت در دوره جوانی بیش از هر دوره دیگری وجود دارد.جرج مید می گوید: "هر فرد بیشتر بر اثر همکاری و تماس با افراد پیرامونش خود را میشناسد. "استرنبرگ و لویارت - 1991 - معتقدند محیط می تواند تحریک فیزیکی یا اجتماعی را در فرد ایجاد کن. به نحوی که باعث شود ایده های نوینی در ذهن شخص به وجود آید .به اعتقاد آنان اولین نقش محیط برانگیختن ایدههای نوین و سپس ارزیابی عملکرد خلاقه فرد اس. بنابر این محیط به عنوان یک مجموعه مرکب از - انتظارات و توقعات - نقش اصلی را در ایجاد ایده های خلاقانه را ایفا میکند.
-7-3 تجدد و نوطلبی
جوانان، شیفته سبکهای نوین هستند، اما با این وجود میبایست حساسیت به این نکته را ایجاد کرد که حس نوگرایی را نباید در اصول ثابت زندگی دخالت داد و به بهانه نوگرایی از اصول و انسانیت دست برداشت، بلکه در امور متغیر می-توان از آن بهره جست.
