بخشی از مقاله
چکیده
معماری همواره به عنوان بستر فرهنگ جهانی مطرح بوده است، این هنر والای انسانی با ترکیب مناسب خود با علم هندسه، ریاضیات، نجوم و ...از دیرباز خالق آثار زیبا و ماندگاری در اقصی نقاط گیتی شده است. بررسی سیر تحول آثار معماری و بناهای برجسته در هزاره گذشته در نقاط گوناگون جهان بیانگر توان توسعه فراوان و امیدوارکننده معماری اسلامی و ایرانی در دنیاست. از این رو در این مطالعه به بررسی معماری اسلامی برج قابوس بن وشمگیر در ایران و تاثیر آن در ساخت برج های دوقلوی پترناس مالزی و تاثیر معماری ایرانی گنبد سلطانیه در ساختمان گنبد سانتاماریادیفوره ی ایتالیا پرداخته شده است.
بررسی تاریخی نشان می دهد که طراحی بدنه برج های دوقلوی پترناس تحت تأثیر کلی طراحی پلان و جزئیات بدنه منار قطب هندوستان بوده و این در حالی است که منار قطب خود تحت تأثیر منار جام و برج قابوس بن وشمگیر بنا شده است. بنابراین با توجه به اینکه منار قطب و دو بنای تأثیرگذار بر فرم ساختاری آن زاییده معماری مسلمانان است، برج های دوقلوی پترناس مالزی را نیز می توان به معماری اسلامی ایران متعلق دانست.
از طرف دیگر از دلایل مهم که معماری ایرانی گنبد سلطانیه بر ساختمان گنبد سانتاماریادیفوره ی ایتالیا تاثیر داشته می توان به پایه و طوقه 8 وجهی گنبد سانتاماریادیفوره ی اشاره نمود که متاثر از معماری فرم 8 وجهی گنبد سلطانیه می باشد و نکته مهم دیگری که این دو بنای عظیم را خیلی به هم نزدیک می کند این است که هر دو دارای یک نقشه مرکزی بوده و هر دو بنا دارای گنبد 2 جداره می باشند. این موارد بیان کننده این امر است که در صورت انجام مطالعات کافی از سیر تحول معماری اسلامی و ایرانی، ابداعات و ابتکارات در معماری معاصر گسترش خواهند یافت.
واژه های کلیدی: معماری ایرانی- اسلامی، گنبد قابوس، گنبد سلطانیه.
مقدمه
معماری همواره به عنوان بستر فرهنگ جهانی مطرح بوده است. نمی توان به معماری به عنوان علمی جدا از مقوله های فرهنگ، جامعه شناسی، سیاست، اقتصاد و روانشناسی نگریست. در کشور ما ایران که لقب اولین تمدن و امپراطوری عظیم جهان را یدک می کشد معماری به عنوان عالی ترین جلوه آثار بشری، الگو و سمبلی از تلفیق هنر و استعداد و ذوق معماران ایرانی با فرهنگ و سنت و علوم زمان خود بوده است.
مذهب و آئین های کهن نیز دستاویز و پایه ای سمبلیک برای بسیاری از تحولات معماری و شهرسازی جهان بوده است. تاثیرات آئین های کهن ایرانی را در پیدایش بناها می توان با قرن های اخیر ردیابی و دنبال نمود کیش مهرپرستی، زرتشت، اسلام و غیره هر کدام به نوبه خود تحولاتی در معماری ایران ایجاد کرده اند. به عنوان مثال با طلوع خورشید اسلام در کشورمان بسیاری از هنرها با تفکرات اسلامی هماهنگ شده و راستایی جدید یافت. معماری پیچیده ترین هنر انسانی نیز به گونه ای زیبا با تحولات بزرگ آئینی ایران بعد از اسلام خود را هماهنگ ساخت.
بنابرین می توان معماری اسلامی ایران را آینه ای دانست که آموزه های اصیل معنوی و الهی حکمت اسلامی را در خود به ودیعه نهاده است. بی شک این معماری ایرانی- اسلامی بر معماری جهانی تاثیر به سزایی داشته است. نمونه های این معماری بی نظیر برج گنبد قابوس و گنبد سلطانیه می باشند. گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است - پیرنیا، . - 1383 این بنا که بلندترین برج تمام آجری جهان به شمار می آید بر فراز تپه ای خاکی که قریب پانزده متر از سطح زمین بلندتر است قرار دارد. این بنا در سال 397 - هجری قمری برابر با 375 هجری خورشیدی - ، بنا گردیده است.
گنبد عظیم و باشکوه سلطانیه نیز در زمان سلطان محمد خدابنده بین سالهای 713-703 هجری قمری بنیان نهاده شد. بی شک این گنبد یکاثرِ منحصر بهفرد و شاهکار هنرِ معماری است و در مقایسه با آثار مشابه، نقطه اوج موفقیت معماری را نشان می دهد. از نظر معماری ، این مقبره تقلید از هیچ بنایی نیست بلکه اختراعی است برای ساختن بنایی به این بزرگی مرکب از برج هشت گوش و گنبد مکعب - حاتم، - 1392 لذا در این مقاله به بررسی معماری برج گنبد قابوس و اثر آن در ساخت برج های دوقلوی پتروناس در کشور مالزی و گنبد سلطانیه و تاثیر آن بر ساختمان گنبد سانتاماریادیفوره ی ایتالیا پرداخته شده است.
بررسی تاثیر پذیری برج های دوقلوی پتروناس از برج قابوس
برج قابوس یکی از بی نظیرترین یادمان های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی، بلندترین و باشکو هترین بنای آجری جهان از دید یونسکو در شمال شهر و درون بافت آن قرار دارد. برج قابوس در قرن چهارم هجری به دستور سلطان قابوس بن وشمگیر و با هنرمندی معماران توانای ایرانی بنا گردید که با کم ترین امکانات موجود و نبودن تکنولوژی پیشرفته درآن زمان استوار گشت، این برج دربافت شهرگنبد وضلع شمالی آن بصورت میدانی بزرگ دیده می شود.
پروفسور آرتور اوفام پوپ نیز در مورد این بنا چنین نوشته است:زیر سمت شرق کوه های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگ ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر می باشد و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست .جنگندهای با نیروی ایمان در نبرد رودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدر وجود دارد.
بلندی برج از سطح زمین تا زیر قاعده تاج مخروطی 37 متر، و ارتفاع تاج مخروطی آن از کف قاعده تا رأس آن18 متر است که روی هم رفته ارتفاع برج را به 55 متر می رساند - قزلجه و متین، . - 1387گنبد این برج به صورت تک پوششی است. بناهای این منطقه آب و هوایی و از جمله برج قابوس، دارای سقف شیب دار هستند، تا ریزش های جوی بر روی سقف آنها باقی نماند . به علاوه، شیب تند این گنبد مخروطی باعث می شود تا پرندگان نتوانند بر روی آن بنشینند و به آن آسیب برسانند.
برج قابوس دارای بدنه مدوری است که دارای 10 ترک - پشتبند - پیرامون بدنه است و با ایجاد برش افقی در بدنه استوانه ای آن، ستاره ده پر به وجود می آید. بنا بر گفته یکی از متخصصان - مهندس سلیمی - ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمی دارد، یعنی هر چه برج رو به بالا می رود از قطر بدنه آن کاسته می شود. بنابراین بدنه برج استوانه ای کامل نیست. قطر داخلی گنبد 9/70 متر و قطر آن از قاعده ترک ها 14/66 متر است و طول قطر آن از رأس ترک ها 17/60 متر است. ترک ها علاوه بر آنکه دلیل ساختمانی دارند و به صورت شمع و پشتیبان های قوی عمل می کنند، توده وزین برج را در میان می گیرند و از لحاظ شکل نیز درخور تعمق اند؛ به این معنی که حالت کشیده ای به بدنه می دهند که چشم نوازتر است و بدین ترتیب حالتنسبتاً زیبایی بین بدنه و مخروط گنبد برقرار می گردد.
منار جام
منار جام درواقع ساختمانی آجری است که بر پایه ای هشت ضلعی با ارتفاع 18 متر و قاعده ای به قطر 8 متر قرار گرفته و به 3 طبقه تقسیم شده است .بالکن ها تا روی قلاب ها پیشروی دارند و منار با یک کلاه فرنگی فانوسی - بالاترین قسمت منار - تزئین و پوشانده شده است. اختلاف نظر اندکی در نوشته های پژوهشگران مختلف در مورد ارتفاع منارجام وجود دارد، اما 63/30 متر مورد توافق کارشناسانی است که بنا را از نزدیک مورد بررسی قرار داده اند.
در ارتفاعتقریباً دومتری از سطح زمین، دروازه کوچک ورودی به داخل منار دیده می شود. سازنده منار معماری بوده است به نام علی بن ابراهیم از نیشابور که نام او در دو جای منار دیده می شود. به روایت مردم، این معمار دست کم طی هفت سال چنین یادگار بزرگی را برپا کرده است. در مورد ساختمان درونی و نمای بیرونی منار جام چنین تصویری ارائه شده است سر منار، زینه پیچاپیچی در دو کناره داخلی آن بالا می رود و به دالان بالایی می رسد. نمای بیرونی منار با خشت های برجسته فیروزه ای رنگ درخشان بر زمینه گلابی و نوار به نوشته سوره نوزدهم قرآن مجید آراسته شده است.
منار قطب
منار قطب در قرن 13 میلادی به دستور قطب الدین ابیک، شاه توران ی نژاد هندوستان، در دهلی به تقلید از مناره جام افغانستان برپا شد .طبقه اول این بنا در زمان حیات قطب الدین، و طبقات بعدیاحتمالاً به دستور التوتمیش بنا گردید. منار قطب به پنج طبقه تقسیم شده است و در فاصله هر دو طبقه ایوان مدوری به صورت کمربند آن را در بر گرفته و در هر طبقه کتیبه هایی از آیات قرآن و اسامی قطب الدین ایبک، محمدبن سام و جز اینها منقوش است. این بنا 72/5 متر ارتفاع دارد و دارای 379 پله است و قطر قاعده آن در پایه14/32متر و قطر آن در بالاترین نقطه 2/75 متر است. منار قطباصلاً دارای 4 طبقه است که روکار این طبقات از سنگ ماسه ای سرخ و کرم رنگ است. طبقه اصلی زیرین، منار دارا ی 3 طرح مقطعی متفاوت است.
