بخشی از مقاله
ورزش و فعالیت جسمانی
اهداف مقاله
• 1- آشنايي فراگيران به اثرات مثبت جسمي و روحي رواني ورزش.
• 2- جدي گرفتن امر ورزش و تحرك به گونه‌اي كه افراد ورزش را جزئي از كارهاي روزانه خود بدانند.
• 3- تاثير به نگرش و عملكرد فراگيران و كمك به كاهش ميزان بيماري‌ها با اجراي تمرينات ورزشي.
خلاصه
ورزش و فعاليت جسماني ، روشي براي ارتقاء سلامت و پيشگيري از بيماريهاي جسمي و رواني است . افرادي كه از آمادگي و توان جسمي خوبي برخوردار هستند ، در فعاليت‌هاي اجتماعي و فردي موفق‌ترند. زيرا اين افراد از شادابي ، انرژي و سلامت بيشتري برخوردارند. در اين مقاله به اختصار به اثرات ورزش در سلامت جسم و سلامت رواني اجتماعي اشاره شده است؛ توجه به نتايج مفيد ورزش در نيروهاي مسلح از اهميت خاصي برخوردار است؛ زيرا علاوه بر كاهش هزينه‌هاي درماني نيروهاي مسلح ، آمادگي جسمي و رزمي نتيجه اصلي و مفيد ورزش خواهد بود.
مقدمه
وَرزش به فعالیتها یا مهارتهای عادی جسمانی‌ای گفته می‌شود که بر پایه یک رشته
قوانین مورد توافق همگانی و با اهداف تفریحی، یا برای مسابقه، نشاط شخصی،
دستیابی به ورزیدگی، مهارت جویی یا آمیزه‌ای از این اهداف انجام می‌گیرد. تعریف
ورزش به هدف و منظور از انجام آن بستگی دارد. برای نمونه پیکارهای شنا که در
برابر هزاران نفر در یک استخر سرپوشیده مسابقاتی انجام می‌گیرد یک گونه از
ورزش بشمار می‌رود در حالیکه شنا در یک استخر معمولی یا در دریا یک تفریح
شمرده می‌شود. رشته‌های فراوانی در ورزش وجود دارند و مردم زمان و هزینه
زیادی را چه به عنوان شرکت کننده و چه به عنوان تماشاگر صرف ورزش می‌کنند.
ورزش و ورزش کردن طی سالیان طولانی از قالب یک تفریح و سرگرمی به قالب
یک حرفه و فعالیت درآمده است و تعداد بیشماری از ورزشکاران حرفه‌ای در سراسر
جهان از طریق ورزش به ثروت و زندگی رسیده اند. این یکی دیگر از خصوصیات
ورزش به شمار می‌آید.
امروزه ورزش زنان نيز جايگاه خاصي در مجامع بين المللي پيدا کرده است.
واژه ورزش که از دیرباز معنای تمرین و ممارست داشت به هنگام تصويب «قانون
ورزش اجباري در مدارس» در 16 شهريور ماه 1306 خ به طور رسمی به معنای
امروزی وارد قاموس واژگان دولتي ايران شده است
علم پزشكي علاوه بر معاينات و تجويز داروها و اعمال جراحي كه در مورد بيماريهاي مختلف انجام مي‌دهد، از ورزش نيز به عنوان وسيله‌اي در جهت بهب ود و سلامتي بيماران بهره مي‌برد. بعضي از پزشكان در مواردي مثل كم‌خوابي ، كم كردن وزن و ضعف‌هاي عضلاني مثــــــل كمردرد، كسب هماهنگي‌هاي عصبي و عضلاني در بعضي از انواع فلج ، توان‌بخشي ، نداشتن اشتها ، داشتن اضطراب يا هيجانات روحي ، بي‌قراري‌ها ، افسردگي‌ها ، احساس پوچي و بسياري ديگر از موارد ، بيمار خود را به ورزش كردن تشويق مي‌نمايند (1). در اسلام نيز به ورزش شنا ، تيراندازي ، سواركاري و حتي پياده‌روي سفارش شده است. پيامبر اكرم (صلي‌اله عليه و آله وسلم) پياده‌روي را بهترين درمان براي بسياري از بيماري‌ها معرفي مي‌كنند (2). انواع ورزش را مي‌توان بر حسب ميزان فعاليت جسماني و انرژي مصرفي در واحد زمان به ورزشهاي سبك، نيمه سنگين و سنگين تقسيم كرد. به طور كلي ورزشهاي سبك اثرات مفيد0ي بر جسم و روان انسان دارد كه در ذيل به شرح آن مي‌پردازيم.
تاثير ورزش بر قلب و عروق
قلب يكي از اعضاء حساس و مهم بدن حيوانات و انسان است. در انسان ، هر گونه اختلالي در عملكرد قلب ، موجب اختلال در فعاليت‌هاي روزانه خواهد شد. يكي از راههاي مراقبت از قلب ، انجام فعاليت‌هاي جسماني و ورزشهاي مناسب - به تناسب وزن و سن است. تأثيرات مثبت ورزش بر سيستم قلبي عروقي عبارتند از:
• 1- تقويت عضله قلب و ساير عضلات بدن.
• 2- تسريع در جريان خون و انتقال بهتر اكسيژن به قسمت‌هاي مختلف بدن.
• 3- پيشگيري از بروز بيماري فشار خون به دليل كاهش كلسترول و باز شدن عروق
• 4- به دليل تقويت عضله قلب و افزايش قدرت انقباضي آن، تعداد ضربان قلب در حالت استراحت در هر دقيقه كمتر شده و در مقابل ، خون با نيروي بيشتري به جريان مي‌افتد.
• 5- با انقباض عضلات پا در حين ورزش ، خون راحت‌تر به قلب باز مي‌گردد و از بروز واريس در پاها جلوگيري مي‌شــود
تاثير ورزش بر دستگاه تنفس
علاوه بر اثرات مثبت ورزش بر سيستم قلب و عروق و افزايش توانمندي عضلات بدن ، دستگاه تنفس نيز توانايي بيشتري پيدا مي‌كند. در زمان انجام فعاليت جسماني و ورزش ، مقدار مصرف اكسيژن اعضاء مختلف بدن افزايش پيدا مي‌كند و حجم و سرعت جريان خون براي رساندن مواد مغذي و اكسيژن به اعضاء و بافتهاي مختلف افزايش مي‌يابد. در جدول «1» مقايسه مقدار جريان خون در حالت استراحت و تمرينات سنگين ورزشي را مشاهده مي‌كنيم كه بيانگر مقدار اكسيژن مصرفي و مورد نياز اندامهاي بدن است
مهمترين اثرات ورزش بر دستگاه تنفس عبارتند از :
• 1- با ورزش كيسه‌هاي هوايي شش‌ها بيشتر باز شده و بازدهي آنها افزايش مي‌يابد.
• 2- افزايش حجم تنفسي در طول شبانه‌روز ، موجب دريافت اكسيژن بيشتر و رساندن آن به اندامهاي بدن مي‌شود.
• 3- قابليت دريافت و مصرف اكسيژن بيشتر ، موجب مي‌گردد كارآيي جسماني افزايش يافته و ديرتر خسته شويم
تاثير ورزش بر دستگاه گوارش
كاركرد صحيح دستگاه گوارش تا حدود زيادي بيانگر صحت و سلامت انسان است به گونه‌اي كه بسياري از متخصصين داخلي معتقدند اكثر بيماريهاي انسان مربوط به اختلال در دستگاه گوارش مي‌باشد.
اثرات مثبت ورزش بر دستگاه گوارش عبارتند از :
• 1- تمرينات بدني موجب تحريك اشتها و ميل به غذا مي‌شود. مخصوصاً در افرادي كه دچار بي اشتهايي عصبي هستند ، اين اثر بسيار مشهود است.
• 2- ورزش با تحريك دستگاه گوارش مانع ايجاد يبوست مي‌شود
تاثير ورزش بر دستگاه حركتي
اثرات مفيد ورزش بر سلامت و كاركرد بسيار خوب دستگاه عضلاني اسكلتي بر كسي پوشيده نيست و اولين عضوي كه با ورزش كردن ، تغييرات مطلوبي را در آن احساس مي‌كنيم ، عضلات اندامهاي حركتي است.
مهمترين اثرات مفيد ورزش بر دستگاه حركتي عبارتند از :
• 1- عضلات بدن با انجام ورزش مناسب تقويت مي‌شوند و قدرت كارآيي جسمي افزايش مي‌يابد.
• ورزش صحيح از آرتروز جلوگيري كرده موجب سلامت و استحكام مفاصل مي‌شود و مقاومت مفاصل را در مقابل صدمات افزايش مي‌دهد (8).
• 3- موجب كشش عضلات و انعطاف پذيري بيشتر بدن مي‌شود.
• 4- ورزش موجب استحكام استخوان‌ها شده و از پوكي آن جلوگيري مي‌كند (9).
• 5- با تقويت عضلات ستون مهره‌ها از بروز كمر درد پيشگيري شود (8 و (10.
• 6- همچنين ورزش از شل شدن عضلات جلوگيري كرده و ذخيره انرژي عضلات را افزايش مي‌دهد (7).
تأثير ورزش بر غدد داخلي
با تمرين‌هاي مناسب ورزشي ، ترشحات غدد داخلي تنظيم شده و در شرايط مختلف به مقدار لازم در بدن هورمون مورد نياز ترشح مي‌شود. در نتيجه ، ورزش تاثيرات مطلوبي بر جسم و روان انسان خواهد گذاشت (7). در بيماران ديابتي و افرادي كه مستعد به ديابت هستند قند خون به شكل قابل توجهي كاهش مي‌يابد.
تاثير ورزش بر دستگاه عصبي
تمرينات مرتب ورزش موجب بهبود كار سيستم عصبي و هماهنگي لازم بين اعصاب و عضلات خواهد شد.
مهمترين اثرات مثبت ورزش بر دستگاه عصبي عبارتند از :
• 1- ورزش از فشارهاي رواني و ناراحتي‌هاي روحي مي‌كاهد و راهي مناسب براي مقابله با افسردگي است.
• 2- با بهبود كار سيستم عصبي - عضلاني ، موجب چالاكي و افزايش كارآيي بدن مي‌شود.
• 3- ورزش مؤثرترين راه براي درمان بي‌خوابي است (7و11(.
اثرات ورزش بر سلامت رواني و اجتماعي
نتايج تحقيقات مختلف نشان داده است كه انجام انواع مختلف نرمش‌ها ، علاوه بر فوايد جسمي فراوان ، بر مقابله با مشكلات عصبي و رواني نيز آثار مفيدي دارد. از ميان اين تحقيقات مي‌توان از كار يك ساله محققان دانشگاه استانفورد نام برد كه كار تحقيق خود را روي 57 زن و مرد 50 تا 65 ساله ، با چهار نوع نرمش مختلف انجام داده‌اند.
گروه اول هفته‌اي سه روز و روزي 60 دقيقه نرمش‌هايي را در يك مركز ورزشي انجام مي‌دادند كه 40 دقيقه آن شامل تمريناتي از قبيل دو و پياده روي سريع بود كه ميزان تنفس ، ضربان قلب و در نتيجه مصرف اكسيژن را افزايش مي‌داد.
دسته دوم وضعيتي كاملاَ مشابه با دسته اول داشتند با اين تفاوت كه اين كار را در منزل خويش انجام دادند.
سومين گروه ، هفته‌اي پنج بار به مدت 30 دقيقه به تمريناتي پرداختند كه در مجموع ميزان انرژي مصرف شده آنها با دو دسته اول يكسان بود.
به گروه چهارم توصيه شد كه در نرمش‌هاي معمول خود هيچ تغييري ايجاد نكنند ، فعاليت‌هاي سه گروه آخر كه در مراكز مخصوص انجام نمي‌شد و توسط مشاوران ويژه پي‌گيري مي‌شد. نتيجه تحقيق نشان داد كه با وجود تفاوت نرمش ، ميزان فشارهاي عصبي ، هيجان و افسردگي در تمام گروه‌ها تقريباً 30 درصد كاهش يافته است.
مطلب ديگر اينكه با تحقيق در افراد سيگاري نشان داده شد كه اين تمرين‌ها يكي از بهترين راههاي ترك سيگار است. انجام نرمش‌ها در منزل و تداوم آن بهترين نتيجه را در بردارد (11(.
بارزترين اثرات مثبت ورزش در سلامت روح و روان و سلامت اجتماعي فرد:
• 1- ورزش ، طراوت و شادابي را به ارمغان آورده و افسردگي را از بين مي‌برد.
• 2- ورزش ، موجب احساس اعتماد به نفس ، احساس قدرت و تقويت اراده مي‌شود.
• 3- ورزش ، باعث تقويت تمركز فكر و افزايش دقت عمل مي‌گردد.
• 4- ورزشِ متعادل ، موجب داشتن احساس خوب و افزايش قدرت خلاقيت مي‌گردد.
• 5- ورزش ، احساس آرامش و راحتي روح را افزايش داده و انسان را در مقابل فشارهاي رواني و اضطراب مقاوم مي‌كند.
• 6- ورزش ، موجب تقويت قواي ذهني و حافظه مي‌شود.
• 7- با توجه به محاسن فوق‌الذكر افرادي كه ورزش متعادلي دارند ، هميشه سالم هستند و در مقابل بيماريهاي مختلف، مقاومند ؛ در نتيجه غالباً در فعاليت‌هاي اجتماعي ، افرادي موفق هستند.
• 8- ورزش ، موجب پيشگيري از خستگي زودرس شده و كارمندان ورزشكار هيچگاه با كسالت به ارباب رجوع پاسخ نمي‌دهند.
• 9- افراد فعال ، توانايي خود را مي‌شناسند و از آن حداكثر استفاده را مي‌كنند.
• احتياجات اوليه خود را برطرف مي‌كنند و با شناخت واقعيات ، واقع بنيانه‌تر با مشكلات زندگي ، مقابله مي‌نمايند.
• افراد فعال به دليل اعتماد به خويش ، مسئوليت پذيرند ، از كسب تجربه لذت مي‌برند و هميشه براي بهترين نتيجه تلاش مي‌كنند.
• تربيت روح و روان در كنار تربيت بدني موجب تقويت اراده شده و چنين شخصي هرگز به طرف اعتياد نخواهد رفت (7 و 11(
اثرات ورزش بر طول عمر
به طور كلي طول عمر افرادي كه تمرينات ورزشي مناسبي دارند ، بيشتر از افراد غير ورزشكار است. سن بيولوژيكي افراد ورزشكار (در ورزشهاي سبك) كمتر از افراد غير ورزشكار است. بنابراين اين‌گونه افراد از نظر ظاهري نيز افرادي شاداب و جوانند. يك علت طول عمر ورزشكاران ، مقاومت بدني آنان در مقابل بيماريهاي عفوني است.
تاثير ورزش در وضعيت جسمي زنان
علاوه بر اثرات مفيد ذكر شده كه به طور مشترك در زنان و مردان ورزشكار وجود دارد ، اثرات اختصاصي براي زنان ورزشكار به شرح ذيل است:
• 1- زنان ورزشكار در مقايسه با زنان غير ورزشكار كمتر دچار دردهاي دوره قاعدگي مي‌شوند.
• 2- سرطان سينه در زنان فعال كمتر از زنان غير فعال است.
• 3- زنان فعال (با ورزشهاي مناسب) به دليل فعاليت جسماني و آمادگي اسكلتي عضلاني كمتر دچار كمردرد مي‌شوند.
• 4- زنان ورزشكار دچار نرمي و پوكي استخوان نمي‌شوند (7 و 11(
چه افرادي نبايد ورزش كنند؟
• 1- بيماراني كه نارسايي قلبي درمان نشده دارند.
• 2- بيماراني كه آريتمي (بي نظمي ضربان قلب) كنترل نشده دارند.
• 3- بيماراني كه درد قفسه سينه (آنژين) شديد و ناپايداري دارند.
همه بيماران قلبي براي شروع ورزش بايد با پزشك خود مشورت نموده و در صورت تجويز پزشك به طور مستقل يا با مانيتورينگ قلبي ورزش كنند (6).
نتيجه‌گيري و پيشنهاد
با توجه به اثرات مثبت ورزش بر سلامت و تندرستي انسان فرهنگ ورزشي بيشتر پرداخته شود. از طرف ديگر براي رسيدن به توسعه پايدار در هر جامعه‌اي علاوه بر برنامه‌ريزي ، مديريت صحيح و استفاده از فن آوري مناسب ، استفاده از منابع انساني كارآمد اهميت بسياري دارد. جامعه‌اي كه نيروي انساني سالم و شادابي داشته باشد ، اين امكان را خواهد داشت كه در جهت توسعه واقعي ، سريع‌تر گام بردارد. همچنين جامعه‌اي كه داراي افرادي توانمند و قدرتمند باشد، دشمنانش هوس تجاوز به آن جامعه را نخواهد داشت.
