بخشی از مقاله
• تعاریف واژه ها و اصطلاحات
مقدّمه :
دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی (پیش دبستانی، دبستانی، راهنمایی، متوسطه، پیش دانشگاهی) اعم از پسران و دختران علاقه وافری به زنگ های ورزش و تربیت بدنی دارند. این موضوع آن چنان روشن و بدیهی است که هر خانواده ای در منزل از اینکه فرزندشان امروز درس ورزش دارد، خوشحالی او را در چهره و حرکات می بیند و ساکنان و اهالی نزدیک مدرسه معمولاً در زنگهای ورزش بچه ها هیاهو و سروصدای بیش از حد دانش آموزان را در هر شهر و دیار و در هر مقطع می شنوند.
گویی حرکات ورزش، بازی با توپ، طناب کشی، تقسیم بچه ها به گروه های رقیب در بازی، وسط بازی در دبستان ها بخصوص به همراه معلمان و دبیران ورزش از حلاوت و شیرینی بالایی برخوردار است.
شکل ورزش در دوره های مختلف متفاوت می شود، اگر در دورۀ پیش دبستانی با بازیهای سبک زنجیره باختی رنگ می گیرد، در دورۀ ابتدایی با گُرگَم به هوا، دنبال بازی، فوتبال گل کوچک، در دورۀ راهنمایی با فوتبال و شنا و والیبال و ژیمناستیک و حتی کشتی ادامه و در دورۀ متوسطه با بازیها و ورزش های قدرتی مثل پرورش اندام و وزنه برداری، دو میدانی و فوتبال و والیبال و شنا و کوهنوردی و ... تکمیل می گردد.
متأسفانه در همۀ مدارس همه6 امکانات ذکر شده وجود ندارد و اغلب این ورزشها در خارج از مدرسه و در باشگاه ها و مراکز تربیت بدنی تکمیل و ادامه می یابد.
شاید دلیل عمده علاقه و میل شدید دانش آموزان به ورزش و تربیت بدنی فرهنگ شهرنشینی و آپارتمان نشینی باشد و دلیل دیگر ارزش ها و جایگاهی که ورزش حرفه ای در سطح جهانی به عنوان یک صنعت و سازمان اثرگذار در مسائل عمومی و سیاسی و فردی و اقتصادی است.
چنانچه در قرن شانزدهم میلادی طبقه ای به نام شجاعان وجود داشته است. اما آیا می توان با اطمینان گفت که همه دانش آموزان علاقه شدیدی به ورزش و تربیت بدنی دارند؟ (حجتّی، 1370)
بدیهی است که علیرغم علاقه و اهمیت ذکر شده دانش آموزانی هم هستند که علاقه چندان به ورزش و تربیت بدنی ندارند و ترجیح می دهند که به جای ورزش در کتابخانه مطالعه کنند یا در کلاس با یک یا دو نفر از بچه های هم فکر مسئله حل کنند. و یا به همراه مربی پرورشی فعالیتهای فرهنگی را ادامه دهند.
بر این اساس و به جهت علاقه شدید دانش آموزان به ورزش های مختلف و نیز بی علا
قگی برخی از آنها به ورزش باید گفت که این میل و علاقه و عدم رغبت و گریز از ورزش در میان دانش آموزان خاستگاه شخصیتی و درونی دارد.
یعنی عده ای دارای صفات و ویژگی هایی هستند که به ورزش شدیداً علاقه دارند. و عده ای هم که علاقه چندانی به ورزش ندارند، ویژگی های خاصی شخصیتی و جسمانی را دارند که در این تحقیق قصد بررسی این ویژگی ها در دو گروه از دانش آموزان متوسطه را داریم و امیدواریم نتایج و یافته های تحقیق قابل استفاده مربیان و مدیران و خانواده ها و حتی دانش آموزان قرار گیرد.
بیان مسئله :
ابعاد وجودی انسان ها (جسمانی، روانی عاطفی، روحانی، اجتماعی و ... ) ایجاب می کند. انسانها در زمینه های ذکر شده تعامل و تفافل و تقابل داشته باشند. یعنی چون دارای بعد عاطفی هستند، به همنوعان مهر و محبّت نمایند. و یا خدای ناکرده با اختلال در این بُعد به همنوعان کینه و حسد و غضب نمایند .
و در بعد اجتماعی به همنوعان در تشکل های گروهی مدد برسانند و خود را نیز جزئی از عناصر اجتماعی قرار دهند و در صورت عدم مشارکت و همکاری به انزوا و گوشه گیری پناه ببرند ودر بعد روانی دارای بهداشت و سلامت عمومی و تعادل و نشاط و بروز استعدادهای درونی باشند و در غیر این صورت دچار مشکلات اختلالی و افسردگی و اضطراب و ... گردند.
در بُعد جسمانی نیز که موضوع تحقیق حاضر است. فطرت و ذات انسانی تمایل به جنب و جوش و تلاش و فعالیتهای مختلف جسمانی دارد، که در عصر حاضر نمود مهم و برجسته آن پرداختن به فعالیتها و انواع ورزشهاست. و طبیعی است، این تمایل و علاقه به ورزش دارای نشانه ها وعلائمی در رفتار و شخصیت افراد است ، بی میلی و بی علاقگی به ورزش هم در افراد دارای ویژگی ها و نشانه ها و برجستگی هایی است که در این تحقیق قصد بررسی این ویژگی ها در سطح دانش آموزان متوسطه هستیم.
دانش آموزانی که علاقه به ورزش دارند، ویژگی های برجسته ای دارند از جمله :
1 ) پرجنب و جوش و دارای انرژی جسمانی بالایی هستند.
2 ) معمولاً نقش رهبری را برعهده دارند.
3 ) از معلمان و دبیرانی که ورزشکار هستند، به شدّت الگو می گیرد.
4 ) به مجلات و روزنامه های ورزشی بیشتر علاقه نشان می دهند.
5 ) در کیف مدرسه ای معمولاً عکس هایی از ورزشکاری یا ورزشکاران را همراه دارند.
6 ) در زنگ های تفریح معمولاً از قهرمانی ها و قهرمانان و مسابقات و اسطوره ها حرف می زنند.
7 ) در مواقعی که در مدرسه ایجاب کند که کمک و همکاری باشد، برای نشان دادن زور و قدرت پیشقدم می شوند.
8 ) در موبایل و نوارهای خود عکس ها و صداهایی را نگهداری می کنند که با ورزش تناسب دارد.
9 ) به تیم ها و افراد خاّص تعّصب دارد و همیشه و همواره از آنها حمایت می کند.
10 ) سعی دارد پیراهن و لباس و کفش خود را طوری انتخاب کند که بیان کننده اخلاق ورزش وی باشد.
11 ) در ساعات ورزش در تدارک و تقسیم بچه ها برای مسابقه و تمرین پیشقدم است.
12 ) در مناسبت ها و روزهای خاصی که برنامه هایی در مدرسه تدارک دیده شده، موارد ورزش و امور جسمانی و قدرتی را به عهده می گیرد.
13 ) لحن و صدای خود و حرکات اندام و بدن را به صورت افراد ورزشکار تقلید می کند. و در مقابل دانش آموزانی که علاقه و میل به ورزش ندارند. فاقد چنین صفات و ویژگی ها هستند و یا حداقل فقط بخش ضعیفی از این صفات را دارند.
فلذا الگوها و صفات و ویژگی های ذکر شده هرچقدر در افراد بالا باشد. میل و علاقه ورزشکاری بالایی دارند و برعکس دانش آموزی که فاقد این صفات و ویژگی ها باشد. از توانائیهایی و خوی ورزشکارانه پائینی برخوردار است. براین اساس در طرح تحقیق قصد بررسی و تحقیق در همین تفاوت و اختلاف ویژگی ها را داریم. یعنی با انتخاب دو گروه دانش آموزان دورۀ متوسطه گروهی که ورزشکار هستند و همواره در سطح آموزشگاه و خارج از آموزشگاه به امور و فعالیتهای ورزشی می پردازند و در تیم ها و باشگاه ها عضو بوده و حتی مقام و مدال هایی هم در مسابقات مختلف کسب کرده اند.
و گروهی که هیچ موفقیت ورزشی نداشته و حتی میل و علاقه ای هم به ورزش ندارند و فقط در امتحان درسی تربیت بدنی با مشکلات نمره قبولی دریافت می کنند. و با این توضیحات، ویژگی ها و صفات این دو گروه را بررسی کرده ایم.
اهمیت و ضرورت مسئله :
اللهم قوّ خدمتک جوارحی
خدایا اندام و جسم مرا برای خدمت قوی و تواناگردان (دعای کمیل)
این دعا و استغاثه دائمی پدران و مادران و وعاظ و حکیمان و علماء سرلوحه اشعار و آثار شاعران و مغز کلام و هسته مرکزی آثار نویسندگان و علمای مختلف اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی بهداشتی و آموزشی و حکمتی و فلسفی در جهان است که تا صحت و سلامتی حاصل نیاید هیچ خدمت و حکمی را انتظار نتوان داشت.
و این دعا ورد زبان همیشگی و روزمره ماست که خداوند صحت و سلامت دارد (محمدعلی ضمیری، 1374). در تعلیم و تربیت ایران باستان پرورش جسمانی از ارکان و بدیهات آموزش بوده است.
تیراندازی، اسب سواری، شنا، کشتی، لازمه یک جوان برومند بوده که وارد اجتماع و قبول مسئولیتهای اجتماعی می گردد.
در گات های آموزشی زرتشت در آموزش اخلاق و تربیت به کودکان آموزش ورزش های متداول روز تأکید شده است. (همان منبع، ص 21).
در گذشته ورزشهای ذکر شده اسب سواری، تیراندازی، کشتی باعث پرورش جوانان برومند در دفاع از مرزهای ایرانی و تولید و ایجاد نسلی فرهیخته و قوی می شده است. امروزه متأسفانه زندگی شهری و آپارتمانی و عدم تحرک و جنبش جسمانی خیلی عظیمی از جوانان که از رختخواب با اتومبیل در سر کلاس حاضر می شوند. و از فعالیتها و حرکات و جنب و جوش گذشته که در باغ و صحرا و مرزعه و مغازه در حد بزرگان کار می کردند، خبری نیست را به شدت به امرورزش نیازمند محتاج کرده است.
این وضع در مورد بزرگترها نیز چنین است و شکل گیری هسته های اولیه ورزش های همگانی در شهرها و پارک شهرها حتی در میان بازنشستگان مرد و زن نیز حاکی از این مطلب است.
فطرت قدرت جویی و حس قوی بودن سالم و سلامت بودن همواره در انسانها موج می زند. حتی فروید معتقد است که زندگی و حیات انسانها دو قطب دارد. قطب مرگ و قطب زندگی. و انسانها همواره برای گریز از مرگ زندگی می کنند و گریز از مرگ مستلزم قوی بودن، سالم بودن، تناسل و بقا و داشتن ثروت و قدرت و غیره است که در زندگی انسانها گاهی با صفات منفی احتکار و استبداد و ... شکل می گیرد. (شجاع شفتی، 1377 )
در آموزشگاه های متوسطه مشاهده می شود که دانش آموزان آن نشاط و شادابی و تحرک و جنب و جوش دانش آموزان 20 تا 30 و 40 سال گذشته را ندارند. که به علل آنها اشاره گردید.
ولی حداقل ورزش هفتگی و ورزش های رسمی در آموزشگاه ها افراد را به سوی ورزش کردن در خارج از آموزشگاه که خوشبختانه به صورت غیرانتفاعی در همه جا وجود دارد می کشاند.
موضوع دیگری که شاید به اطمینان بتوان در اینجا مطرح کرده این است که تفریح و انواع تفریحات شکل ورزش مدارانه دارند. پارک ها و اماکن تفریحی با قراردادن سرسره های بزرگ و کوچک و قایق سواری و چرخ فلک و میزهای شطرنج و بازیهای تنیس روی میز و تنیس توری و حتی اماکن معین گل کوچک مکانی برای تخلیه بار انرژی و انجام تفریح و ورزش است.
فلذا امروزه بخشی از ورزش های عمومی نه ورزش های حرفه ای بسیار به امور تفریحی نزدیک شده است.
به هر حال با شرح و توضیح این موارد به اهمیت ورزش در بُعد اجتماعی و تحصیلی و بیولوژیکی و فردی و ... اشاره گردید که متأسفانه دیابت، چاقی، اوره، چربی و تنبلی چشم و یبوست و ده ها بیماری که از بی تحرّکی گریبانگیر خانواده ها و دانش آموزان متوسطه می گردد.
(( در بروشورهای مختلف هفته بهداشت در سراسر کشور اوایل اردیبهشت سال 1388 ))
اهداف تحقیق :
هدف اصلی تحقیق حاضر عبارت است از :
تبیین و شناخت ویژگی های دانش آموزان علاقمند به ورزش و بی علاقه به ورزش.
ولی چنانچه کاملاً روشن است هدف ذکر شده کلی و مبهم است و برای تبیین دقیق به طرح اهداف فرعی تر و کوچک تر مبادرت کرده ایم.
اهداف فرعی :
• دانش آموزان ورزشکار و علاقه مند پرجنب و جوش ترند.
• دانش آموزان علاقه مند به ورزش انرژی زیادتری دارند.
• دانش آموزان بی علاقه به ورزش کتابخانه و سکوت را ترجیح می دهند.
• دانش آموزان علاقه مند به ورزش از هر فرصت کوچک برای انجام فعالیت ورزش استفاده می کنند.
• دانش آموزان علاقمند به ورزش اغلب نقش رهبری و اداره کننده را دارند.
• دانش آموزان علاقه مند به ورزش در آموزشگاه، دبیران علاقه مند به ورزش و ورزشکاران حرفه ای را به عنوان الگو برای همه ستایش و دفاع می کنند.
دانش آموزان بی علاقه ممکن است برای اخذ نمره ورزشی فقط یک نوع ورزش را پیگیری کنند.
متغیرهای تحقیق :
متغیّر تحقیق ورزش و علاقه به ورزش در میان دانش آموزان دورۀ متوسطه است. در این تحقیق متغیر مستقل و متغیر وابسته سرکار نیست و قصد بررسی یک متغیر بر روی متغیر دیگر یا متغیرهای دیگر را نداریم. بلکه میزان و دامنه متغیر علاقه به ورزش را در دو گروه دانش آموزان علاقه مند به ورزش و بی علاقه به ورزش را ارزیابی کرده ایم. براین اساس در این پژوهش ویژگی های دانش آموزان علاقه مند به ورزش را از لحاظ حالات جسمانی، ویژگی های روانی، جنبه های عاطفی، اشکال شناختی و عقلانی و حتی راه های اجتماعی بررسی و شناسایی کرده ایم.
و این پرواضح است ضلع و جنبه روبروی این ویژگی ها و خصوصیات دانش آموزان بی علاقه به ورزش قرار دارند. باید خاطر نشان ساخت که معمولاً در بین دانش آموزان بی علاقه مطلق در ورزش کم تر وجود دارند و این علاقه و بی علاقگی جنبه نسبی دارد.
و کسی که صبح در ورود به مدرسه با تکه توپ پلاستیکی گل کوچک را طراحی می کند در کلاس درس انشای خود را در معرفی یک ورزشکار می خواند و در زنگ های تفریح والیبال بازی می کند و در زنگ ورزش بچه ها را گروه بندی و انواع مسابقات را انجام می دهد. با دانش آموزانی که فقط در ایام امتحان بارفیکس و شنا رفته تا نمره ای دریافت کند؛ بسیار متفاوت است.
تعاریف واژه ها و اصطلاحات :
ورزش : هر نوع فعالیت و حرکات جسمانی که بتوان آنرا حرکات ورزش خواند.
علاقه مند : شرایطی که فرد در انتخاب موقعیتهای مختلف ورزشی را انتخاب کند.
بی علاقه : عدم توجه و اهتمام به انجام و حتی تماشای حرکات و رفتارهای ورزشی
ورزش های همگانی : ورزشهایی که در شهرهای بزرگ گروه های مختلف اقشار مردم برای حفظ سلامتی و کاهش فشار خون، قند، چربی و افزایش تحرک به صورت دو آهسته و نرمش و حرکات ساده دست و پا انجام می دهند.
ورزش حرفه ای : ورزش هایی که افراد برای پیروزی بر حریفان و کسب مدال های قهرمانی و عبور از رکوردهای ثبت شده انجام می دهند.
تفریحی : ورزشهایی که با نوعی تفریح و سرگرمی همراه است تا کودکان و خانواده ها با توجه به شمول سرگرم کننده و لذت بخش آنها زمینه های ورزشی را در افراد فراهم آورند.
دانش آموزان متوسطه : دانش آموزانی که در حدود سنی14 سال و بیشتر قرار دارند و در حدود شناختی منطقی و عقلانی واقع شده اند و با علاقه به ورزش و کمک و اهتمام به آنها می توان آینده ورزش و قهرمانی و سلامتی آنان را تضمین کرد.
فصل دوّم
• ادبیات و پیشینه تحقیق
ورزش و تفریح :
هدف ورزش ایجاد راندمان بهتر در انجام کار عضلانی و تأمین سلامتی هرچه بیشتر بدن می باشد. در اثر ورزش حرکات بدن منظم و هماهنگ شده، خستگی دیرتر ظاهر گشته، عضلات و اندام خوش حالت و ورزیده و همراه با افزایش نیروی عضلانیف مقاومت بدن زیادتر می شود. ورزش های شادی آور علاوه بر فعالیت بدنی، خستگی های روحی و فشارخای عصبی را از بین می برد. هیجانات را کنترل و یک آرام کننده طبیعی و بدون ضرر می باشد. ورزش مرتب باعث طولانی شدن عمر می شود و به افراد کمک می کند که از زندگی لذت بیشتری ببرند و احساس ذوق و بهبودی عمومی بنمایند. مزیت بسیار با ارزش دیگر ورزش این که ورزش بهترین وسیله پیشگیری در برابر بیماری های مقاربتی و اعتیاد شناخته شده است.
اثرات فیزیولوژیکی ورزش و تمرینات بدنی :
اثر روی گردش خون :
در اثر ورزش و حرکات عضلات، ضربان قلب بیشتر و قویتر می گردد. در نتیجه اکسیژن و غذای بیشتری به بافت های بدن می رسد و سبب تقویت آنها می شود. به عقیده متخصصین قلب، ورزشی که به طور مرتب و صحیح انجام شود، باعث جلوگیری از سکته های قلبی می شود. به طوری که اشخاص فعال کمتر از اشخاص تنبل سکته می کنند و در صورت بروز سکته زودتر خوب می شوند.
اثر روی دستگاه تنفس :
دستگاه تنفس که مأمور رسانیدن اکسیژن به بافت هاست، در حالت معمولی بدون این که شخص توجه داشته باشد، در هر تنفس نیم لیتر هوا داخل ریه او می کند. یعنی در واقع از ظرفیت کلی ریه ها فقط حدود آن به کار می افتد و همین امر سبب می شود که بسیاری از مواد زائد بدن که باید به وسیله ترکیب شدن با اکسیژن خارج شوند در بدن باقی بماند. در هنگام ورزش احتیاج فراوان به اکسیژن افزایش فوق العاده تبادلات ریوی را ایجاب می کند و این کیفیت به صورت زیاد شدن تعداد حرکات تنفسی و افزایش ظرفیت قفسه صدری ظاهر می شود. به عبارت دیگر در اثر ورزش تنفس عمیق تر گشته، گاز کربنیک و سایر سموم بدن سریعتر دفع می گردند.
اثر روی دستگاه حرکتی :
واضح ترین تأثیر ورزش، زیاد شدن قدرت عضلانی است. هیچ عضوی به اندازۀ عضلات در نتیجه بی حرکتی و عدم فعالیت ناتوان نمی شود. کند بودن جریان خون در بافت های عضلانی اشخاصی که ورزش نمی کنند و تحرک کمتری دارند باعث می گردد که از وزن عضلات بدن نسبت به وزن طبیعی به مقدار زیاد کاسته شود. بدین ترتیب 50 درصد وزن عضلانی بدن به 30 تا 35 درصد تنزل می کند. در این هنگام یک عدم تعادل در متابلیسم بافت های بدن پیدا می شود بدین معنی که جای عضلات از دست رفته را چربی و سلول های ناتوان پر می کنند و منجر به چاقی مرضی و نرمی عضلات می گردد. بعضی از اشخاص پس از این که وزن عضلات آن ها کاسته شد آن عضلات به همان حال باقی می ماند و شخص لاغر و استخوانی می گردد و در هر دو صورت یعنی چاقی و یا لاغری زیاد هر دو هم از نظر زیبائی و هم از نظر سلامت جسمانی عواقب نامطلوبی دارند.
افزایش نیروی عضلانی سبب تکمیل و طبیعی شدن وضعیت بدن می گردد و به همین سبب بهترین وسیله برای جلوگیری از خمیدگی ستون مهره ها به شمار می رود. تقویت عضلانی شکم به وسیلۀ ورزش برای اشخاص مبتلا به افتادگی شکم و سوء هاضمه مفید و بهتر از بستن شکم بند می باشد و حرکت مفاصل تسهیل می گردد.
اثر روی سیستم عصبی :
ورزش عملی است ارادی و در عین حال که سبب تنظیم و درستی حرکات می گردد، خونسردی، مهارت، نرمش و سرعت در کار را نیز باعث می شود.
اثر روی تغذیه و دستگاه گوارش :
انرژی لازم برای انجام ورزش از اکسیده شدن مواد غذائی که قسمت عمده آن از سوختن مواد قندی و چربی ها به دست می آید حاصل می گردد که نتیجه آن زیاد شدن اشتها و خوردن غذای بیشتر و بالاخره زیادتر شدن دفع مواد زائد بدن خواهد بود و در نتیجه آن فعالیت های غددی توسعه یافته، اشتها تحریک شده و عمل هضم تسریع می شود. برای اشخاص خانه نشین و بی حرکت و افرادی که در اثر پرخوری خسته می شوند، ورزش دارای اثر نیکوست و نزد این افراد عمل دفع فضولات سرعت می یابد.
نزد افراد در سنین مختلف پس از چند هفته تمرین ورزشی، کاهش مقدار کلسترول، اسید اوریک و اوره خون مشاهده شده است. هم چنین ادرار که عمل دفع اساسی فضولات را تامین می کند غلیظ تر گردیده و موارد دفعی آن بیشتر شده است.
ورزش مانع جمع شدن مواد زائد در بدن می گردد. معده و کبد و روده ها چون باید پیوسته غذای لازم را به عضلات برسانند و برای این کار فعالیت می کنند،
سلول های تشکیل دهنده آن ها همیشه شاداب و سالم باقی می ماند. بالعکس در اشخاصی که بی حرکت هستند و حتی از راه رفتن هم دریغ می ورزند، فضولات مواد غذایی به زحمت خارج می شود و علاوه بر آن که سموم این فضولات گاه از راه روده جذب بدن می شود و در واقع یک نوع مسمومیت مختصر و دائم ایجاد می کند، پس از مدتی سبب گشاد شدن معده و روده ها نیز می گردد و کبد و سایر غدد مترشحه هاضمه نیز به مناسبت کار زیاد خسته و فرسوده می شود و همه این عوامل دست به دست هم داده، اختلال شدیدی در دستگاه گوارش به وجود می آورند. لازم به یاد آوری است که معده و روده و سایر قسمت
های داخلی شکم به وسیله یک جدار عضلاتی سفت و محکم که از عضلات مورب ساخته شده و از استخوان جناغ سینه تا بالای زهار کشیده شده و روی شکم را پوشانیده است، با کمک یک عضله مدور داخلی به طور افقی اعضای دستگاه گوارش را در وضع خود نگاه می دارد. این عضلات که به محکمی چوب و قدرت ارتجاعی شبیه فنر هستند مانع می شوند که محتویات شکم جای خودشان را تغییر دهند و به واسطه وزنی که دارند در حالت ایستادگی به طرف پائین متمایل شوند ولی گاه اتفاق می افتد که این عضلات ضیف و نازک می شوند و سلول های چربی جای کمبود آن را پر می کند و به این ترتیب استحکام عضلات کم می شود به طوری که دیگر نمی توانند مثل سابق جلو افتادگی احشاء را بگیرند و عوارض مختلفی مثل پائین افتادن معده و گاه بیرون آمدن روده از محل تقاطع عضلات پیدا می شود.
