بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی کانونهای فرهنگی تربیتی در بر طرف کردن نیازهای دانشآموزان دوره اول متوسطه شهرستان تبریز بود. طرح پژوهش نیمه آزمایشی و به روش پیشآزمون- پسآزمون و گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشآموزان عضو کانونهای فرهنگی و تربیتی دوره اول ناحیه 5 شهرستان تبریز در سال تحصیلی 1395-96 بودند. از جامعه مورد مطالعه تعداد 50 نفر انتخاب شده و از بین آنها در گروه آزمایشی و گروه کنترل - هر گروه 25 آزمودنی - جایگزین شدند. برای انتخاب نمونهها از روش نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای استفاده شد. به نحوی که آزمودنیهای گروه آزمایش تحت فعالیت کانونهای فرهنگی و تربیتی قرار گرفتند و در مقابل گروه کنترل تحت فعالیت کانونها قرار نگرفت. به این صورت که ابتدا پرسشنامه نیازهای دانشآموزان به عنوان پیشآزمون استفاده شد و بعد برای گروه آزمایشی فعالیت کانونهای فرهنگی و تربیتی ارائه شد و گروه کنترل هیچ مداخلهای دریافت نکرد. بعد از اجرای فعالیتهای کانون دوباره پرسشنامه نیازهای دانشآموزان مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از روش آماری تحلیل کواریانس انجام گرفت. نتایج نشان داد که فعالیت کانونهای فرهنگی تربیتی در بر طرف کردن نیازهای جسمانی، عاطفی و اجتماعی دانشآموزان تأثیر دارد. بنابراین اهمیّت کانونهای فرهنگی تربیتی در رفع نیازهای دانشآموزان نقش بسزایی دارد.
واژگان کلیدی: نیازهای جسمانی، عاطفی و اجتماعی، کانونهای فرهنگی تربیتی
مقدمه
اجتماعی کردن صحیح کودکان و نوجوانان و آموزش مهارتهای اجتماعی لازم به آنها همواره به عنوان یکی از اهداف عالیه نظام رسمی تعلیم و تربیت مورد توجه مربیان نیز بوده است و پر کردن اوقات فراغت دانشآموزان و برنامهریزی برای هدایت رفتاری آنها از مهمترین وظایف معاونت پرورشی است. مدرسه هر چند از امکانات پرورشی برخوردار باشد، به تنهایی نمیتواند پاسخگوی نیازهای روانی کودکان و نوجوانان باشد. از جمله اجرای برنامهها و فعالیتهای کانونهای فرهنگی تربیتی که در راستای فعالیتهای فوق برنامه در رشد اجتماعی و کاهش انواع ناهنجاریهای دانشآموزان میتواند اثری مطلوب داشته باشد و بهبود و ارتقاء هر چه بیشتر و بهتر سطح رشد دانشآموزان از جمله اهداف این کانونها میباشد که بر این اساس میتوان نیازهای جسمانی، عاطفی و عقلانی آنها را بهبود بخشید. به عبارت دیگر کانونهای فرهنگی- تربیتی با برنامهریزی و اجرای فعالیتهای متنوع فرهنگی، هنری، علمی، ادبی، ورزشی، فنی، مهارتی و... در این خصوص نقش بسزایی دارند - پیرخائفی، . - 1381
تعلیم و تربیت انسانها و به تبع آن برنامههای درسی برای ایجاد تغییر و تحول در افراد به کار گرفته میشوند. هیچ نظام تربیتی را نمیتوان یافت که برای تربیت انسانها کوشش کند، ولی جهتگیری مشخص در این کار نداشته باشد؛ به همین دلیل کار تعلیم و تربیت در بین همهیامور زندگی حساسیت و اهمیّت خاص مییابد و پرداختن به آن یک اقدام زیربنایی و مهم تلقی میشود - ملکی، . - 1387 کانون فرهنگی تربیتی مرکزی دانشآموزی است که تلاش دارد از طریقفعّالیّتهای گروهی و اجرای برنامههای کاربردی، پویا و روز آمد در» راستای تحقّق اهداف وزارت آموزش و پرورش در دورههای مختلف تحصیلی« به ویژه با استفاده از فرصت مناسب اوقات فراغت دانش-آموزان، در محیطی سالم و امن،ضمن تقویت هویّت فرهنگی دینی» و ملّی« و آشنایی عموم دانشآموزان با ارزشهای فرهنگی، زمینهی ارتباط صمیمی و معاشرت سازندهی اجتماعی دانشآموزان عضورا فراهم سازد؛ تا وجدان جمعی، خود اتّکایی و قدرت تصمیمگیری آنان را تقویت کند و برای زندگی اجتماعی و ایفایقشن مؤثّر در تلاش همسو برای رسیدن به اهداف مشترک، مهارت لازم را به دست آورند - امیری، . - 1393
یکی از مسائلی که در دوره متوسطه مطرح است، توجه به نیازهای دانشآموزان است. تعلیم و تربیت انسانها و به تبع آن برنامههای درسی برای ایجاد تغییر و تحول در افراد به کار گرفته میشوند. هیچ نظام تربیتی را نمیتوان یافت که برای تربیت انسانها کوشش کند، ولی جهتگیری مشخص در این کار نداشته باشد؛ به همین دلیل کار تعلیم و تربیت در بین همهیامور زندگی حساسیت و اهمیّت خاص مییابد و پرداختن به آن یک اقدام زیربنایی و مهم تلقی میشود - ملکی، . - 1387 در این میان یکی از مسائلی که در دوره متوسطه مطرح است، توجه به نیازهای دانشآموزان است. فتحی، رضاپور و یاقوتیآذر - 1390 - خاطر نشان میسازند که توجه به نیازهای دانشآموزان نه تنها موضوعی جهت کاهش رفتارهای منفی دانشآموزان است، بلکه اگر هدف، پرورش اعضای موفق و سهیم در جامعه است؛ امری حیاتی است. نیازها سازهای ساکن و ایستا نیستند؛ بنابراین بیشتر تعریفهایی که از نیازها وجود دارند تا حد زیادی تحت تأثیر چارچوب نظری و فکری محققانی که به مطالعه آن میپردازند، قرار دارند، پس طبیعی است که از نیازها طبقهبندیهای زیادی وجود داشته باشد - نصیری و سامانی، . - 1387 مدرسه محل ارضای نیازهای مختلف جسمانی، عقلانی و عاطفی است و داشتن آگاهی از نیازهای زیستی، روانی و شناخت چگونگی ارضای آنها و تجهیز شدن به تکنیکها، شناخت تعاملات زیستی و روانی ضرورتی انکارناپذیر است - عدالتی و ردزوان1، . - 2010 همچنین در پژوهشی لیت، گلیمور، هاسرکرام، هیر و مککومیک - 2015 - 2 با عنوان اثربخشی فعالیتهای کانون پرورش فکری کودکان نشان دادند که استفاده از برنامههای فرهنگی و هنری آموزش و پرورش نقش مهمی در افزایش خلاقیت نوجوانان در مدرسه دارد.
اولیور و کوین - 2010 - 3 در پژوهشی با عنوان نیازسنجی دانشآموزان دوره متوسطه انجام دادند، به بررسی نیازهای دانشآموزان دوره متوسطه پرداخته و نشان دادند که نیازهای اجتماعی بالاترین اهمیّت را از دیدگاه دانشآموزان داشتند و فقدان کمک از جانب بزرگسالان یکی از مهمترین خلاءهای مربوط به نیازهای اجتماعی بود. نتایج پژوهش نشان داد که در دوره متوسطه نیازهای نوجوانان به طور مناسب و کافی سنجیده نمیشود و در این خصوص باید اقدامات اساسی جهت اجرای نیازسنجی و اولویتبندی نیازها صورت پذیرد. رمضانینژاد، پناهی، میریوسفی و نیازی - 1391 - در پژوهش با عنوان مقایسه نیازهای جسمانی، مهارتی، شناختی و عاطفی دانشآموزان دختر مدارس ایران در درس تربیت بدنی و ورزش انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که در میان نیازهای جسمانی، نیاز به وضعیت بدنی هنجار، انواع حرکات، تمرینات و بازیهای ساده برای هر سه دوره تحصیلی در اولویت بالاتر و نیاز به تمرینات آمادگی جسمانی - به جز دوره
متوسطه - در اولویت پایینتر قرار داشت. هر گروه از آزمودنیهای تحقیق، اولویتهای متغیر و متنوعی برای مهارتهای ورزشی در دورههای تحصیلی در نظر گرفته بودند. در مورد اولویت نیازهای شناختی و عاطفی-اجتماعی توافق نظر بیشتری وجود داشت و آشنایی با مبانی علوم زیستی تربیت بدنی، حفظ لذت، سرگرمی و وضعیت ظاهری مناسب در اولویت بالاتر بودند.
یکی از دلایل پویایی و کارآمدی نظامهای آموزشی پیشرفته در کشورهای توسعهیافته این است که در آن نظامها مدام روشهای یاددهی و فعالیت را مورد مطالعه و بررسی قرار دادهاند و همواره از بهترین روشها و اثربخشترین آنها استفاده نمودهاند و تئوری و تحقیق و عمل همواره از بهترین روشها و اثربخشترین آنها استفاده نمودهاند. تئوری و تحقیق و عمل همواره سرمایههای بهبود و پیشرفت در این کشورها بوده و نظامهای آموزشی در این کشورها برای رشد و اعتلای نیروی انسانی بهترین ابزارها و وسیلهها را به خدمت گرفته است. در این کشورها تدوین روشهای یاددهی و فعالیت اساسی و بررسی و ارزیابی آنها جزء وظایف اصلی مربیان و متخصصان تربیتی بوده است و لذا توجه به فعالیتهای کانونهای فرهنگی و تربیتی در امر نیازهای دانشآموزان از اهمیّت اساسی برخوردار است - ثابتی، . - 1393 همچنین از آنجا که کانون در نوع خود نهادی منحصر بفرد محسوب میشود و نوع و شیوه فعالیتهای آن شباهتهای بسیار اندکی با فعالیت سایر نهادهای فرهنگی دارد کمتر مورد مطالعه محققان قرار گرفته و لذا در خصوص فعالیتهای کانون و نقش این فعالیتها در تربیت نسل متعهد، متخصص و صاحبفکر و اندیشهی فردای ایران، تاکنون کمتر رساله یا کتابی به صورت مستقل در ایران یا خارج ار کشور تألیف گردیده و تنها مقالات و نیز مصاحبههای هنرمندان، اهالی فرهنگ کشورمان را میتوان به عنوان منبعی برای مطالعه محسوب کرد؛ بنابراین این موضوع بر اهمیَت پژوهش میافزاید. بنابراین با توجه به اهداف ذکر شده برای فعالیت کانونهای فرهنگی و تربیتی و نقش این فعالیتها در ایجاد انگیزه در برطرف کردن نیازهای دانشآموزان، پژوهشگر را برآن داشت تا به مطالعه اثربخشی فعالیت کانون-های فرهنگی و تربیتی در رفع نیازهای دانشآموزان بپردازد و از سوی دیگر توجه به فعالیتهای کانون نقش بسزایی در بلوغ فکری و کاشتن بذر انگیزه و علاقه به مخاطبان دارد. لذا بر این اساس، هدف اساسی پژوهش حاضر تأثیر فعالیت کانونهای فرهنگی تربیتی پرورش
فکری کودکان و نوجوانان بر نیازهای جسمانی، عاطفی و اجتماعی دانشآموزان است. همچنین با توجه به این اهداف، فرضیههای پژوهشی زیر مطرح میشوند.
-1 فعالیت کانونهای فرهنگی تربیتی پرورش فکری کودکان و نوجوانان بر نیازهای جسمانی دانشآموزان تأثیر دارد. -2 فعالیت کانونهای فرهنگی تربیتی پرورش فکری کودکان و نوجوانان بر نیازهای عاطفی دانشآموزان تأثیر دارد. -3 فعالیت کانونهای فرهنگی تربیتی پرورش فکری کودکان و نوجوانان بر نیازهای اجتماعی دانشآموزان تأثیر دارد.
روش تحقیق
این پژوهش به شیوه نیمهآزمایشی است که از طرح پیشآزمون- پسآزمون و گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشآموزان عضو کانونهای فرهنگی و تربیتی دوره اول ناحیه 5 شهرستان تبریز در سال تحصیلی 1395-96 بودند. از جامعه مورد مطالعه تعداد 50 نفر انتخاب شده و از بین آنها در گروه آزمایشی و گروه کنترل - هر گروه 25 آزمودنی - جایگزین شدند. برای انتخاب نمونهها از روش نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای استفاده شد. به این ترتیب که ابتدا از بین نواحی شهر تبریز، ناحیه 5 آموزشی به تصادف انتخاب شد. سپس از این ناحیه تعداد 2مدرسه دوره اول به تصادف انتخاب شده و نهایتاً از مدارس انتخاب شده یک کلاس به طور تصادفی انتخاب شده و کلاسهای انتخاب شده به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفتند. به نحوی که آزمودنیهای گروه آزمایش تحت فعالیت کانونهای فرهنگی و تربیتی قرار گرفتند و در مقابل گروه کنترل هیچ تحت فعالیت کانونها قرار نگرفت. به این صورت که ابتدا پرسشنامه نیازهای دانشآموزان به عنوان پیشآزمون استفاده شد و بعد برای گروه آزمایشی فعالیت کانونهای فرهنگی و تربیتی ارائه شد و گروه کنترل هیچ مداخلهای دریافت نکرد. بعد از اجرای فعالیتهای کانون دوباره پرسشنامه نیازهای دانشآموزان مورد بررسی قرار گرفت.
ابزارهای سنجش: برای جمعآوری دادهها از ابزارهای زیر استفاده شد:
الف: پرسشنامه نیازهای دانشآموزان: در این پژوهش از پرسشنامه نیازهای دانشآموزان - عصاره و نصری، - 1384 استفاده شد که شامل 54 سؤال که به صورت 5 درجهای لیکرت نمرهگذاری میشود. در این پرسشنامه نیازهای جسمانی، عاطفی و اجتماعی مورد استفاده قرار گرفت که شامل 24 سؤال بود. برای تعیین روایی از نظر متخصصان - حداقل 6 متخصص و کارشناس علوم تربیتی - استفاده شد و با اعمال نظرات آنان و انجام اصلاحات به این ترتیب روایی پرسشنامه تعیین گردید. همچنین برای تعیین پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ
