چگونه آغاز کنیم ( اموزش کار های تحقیقی )

بخشی از مقاله

فصل دوم

چگونه آغاز كنيم

 مقدمه
هدف اين فصل كمك به شما به منظور گذار از مرحلة تصميم‌گيري براي انجام يك كار تحقيقي به مرحلة اجراي يك كار تحقيقي خوب است. محتواي فصل نگاهي به شش مسئلة اصلي در ارتباط با فرايند تحقيق دارد:
• انتخاب موضوع. اولين مشغلة ذهني براي شما اين است كه دربارة چه مي‌خواهيد تحقيق كنيد.
• اگر نتوانيد موضوعي براي تحقيق پيدا كنيد، چه كار بايد بكنيد؟ برخي اشارات و سرنخهايي را در اين مورد به شما ارائه خواهيم كرد.

• تمركز كردن. چگونه از يك ايدة اوليه به سمت يك موضوع مشخص و عملي در ارتباط با همان ايده برسيد.
• يافتن و انتخاب استاد راهنما. چگونه مهمترين انتخاب را در ارتباط با تحقيق انجام بدهيد.
• تحقيق فردي و گروهي. عوامل متفاوتي كه بايد در انجام تحقيق گروهي مورد توجه قرار گيرد.
• تهيه دفتر يادداشت روزانه. خودتان را آماده كنيد تا از اين پس احساسات، تجارب، تصميمات و ايده‌هاي خود را در زمينه‌هاي مربوط به موضوع تحقيق (حتي اگر جزئي باشند) در يك دفتر يادداشت كنيد.

يادآوري: از همان دقيقه‌اي كه شما تصميم به انجام تحقيق گرفتيد، كار تحقيق آغاز شده است. بنابراين، با خواندن اين مطالب شما كار را آغاز كرده‌ايد.

 انتخاب موضوع
خودخواه بودن چيزي است كه تعداد كمي از بزرگسالان مي‌توانند با سعة صدر وجود آن را در خود بپذيرند. با اين همه، اين موضوع براي سلامت فكري محققان سخت‌كوش از اهميت زيادي برخوردار است. در آغاز پروژة تحقيق خود بايد متوجه باشيد كه تعهد مهم و بزرگي را مي‌پذيريد. اين تعهد احتمالاً به وظايف و مسئوليتهاي قبلي شما اضافه مي‌شود. بنابراين، بخشي از اوقات خود را بايد به آن اختصاص دهيد. پس بينديشيد كه منافع شما در چيست؟ ارتقاي شغلي در آينده، سوابق كاري و تحصيلي و تأثيري كه اين تجربه در كار شما خواهد داشت و ... آنگاه با اعتماد به نفس كامل قدم در پيش بگذاريد (ادواردز و تالبوت 1994 : 5 ـ 4).

انتخاب موضوع تحقيق شايد مهمترين تصميمي است كه در جريان تحقيق مي‌گيرد. در اين بخش ما 12 نكتة مهم را مورد بحث قرار مي‌دهيم كه در اين تصميم‌گيري بايد همواره به خاطر داشته باشيد (نگاه كنيد به خانه 9).

خانة 9 : دوازده موضوع مهم براي به خاطر سپردن پس از انتخاب موضوع تحقيق
1. انتخابهايي كه داريد
2. انگيزة شما
3. قواعد و انتظارات
4. موضوع و رشتة مورد مطالعة شما
5. نمونه‌هاي قبلي پروژه‌هاي تحقيقي
6. گسترة موضوع تحقيق و اندازة عنوان
7. ميزان وقتي كه داريد

8. هزينه‌هاي تحقيق
9. منابعي كه در دسترس شما قرار دارد
10. نياز شما به پشتيباني و حمايت
11. مسائل دسترسي به امكانات
12. روشهاي تحقيق

چند انتخاب پيش روي شماست؟
البته ممكن است در كاري كه مي‌خواهيد انجام دهيد انتخاب زيادي نداشته باشيد. زمينة عمومي تحقيق شما و جزئيات خاصي كه بايد مورد توجه قرار گيرند از مواردي هستند كه ممكن است از سوي كارفرما يا استاد درس تعيين شوند. اما حتي در اين قبيل موارد هم نكاتي وجود دارد كه شما مي‌توانيد با اعمال آنها موضوع را براي خود جالب و برانگيزنده سازيد. براي مثال، اگر شما مجبور به انجام تحقيقي هستيد كه به طور خاص برايتان جالب نيست، مي‌توانيد با افزودن بخش جديد به آن يا متمركز شدن در بخش خاصي از موضوع، يا با نگاه از زاويه‌اي كه مورد علاقة شما باشد، آن را براي خودتان جالب كنيد.

دانشجويان مأمور به تحصيل از سوي يك مؤسسه (دولتي يا خصوصي) به طور معمول بايد گزارش پيشرفت خود را مرتباً به مؤسسة مربوط ارائه كنند. حتي از آنها انتظار مي‌رود كه نتايج تحقيق منتهي به حل مشكل يا بهبود كار مؤسسه شود.
در اين قبيل موارد، پژوهشگر بايد مراقب انتظارات گوناگون مؤسسة تأمين كنندة هزينه و مؤسسة محل تحصيل خود باشد و برنامه تحقيقي خود را با آنها هماهنگ كند.

راهنمايي بيشتر در اين مورد در فصل هشتم بخش «براي كه مي‌نويسيم» داده شده است. همچنين نگاه كنيد به تمرين شماره 4 در فصل اول.

انگيزة شما
در اين مورد حتماً قبلاً بخش «چرا تحقيق؟» را در فصل اول به دقت خوانده‌ايد.

اگر در مورد داشتن انگيزة لازم براي انجام پروژة تحقيق خود ترديد داريد از خودتان بپرسيد:
آيا اين كار مرا صبح زود يك روز باراني از رختخواب بيرون خواهد كشيد؟ يا اگر شما اصولاً فرد سحرخيزي هستيد بپرسيد: آيا حاضرم عصر روز جمعه روي اين پروژه كار كنم؟

اگر پاسخ شما منفي است، بدانيد كه در انجام اين كار با مشكل روبرو خواهيد شد. لذا بهتر است موضوع تحقيق خود را عوض كنيد يا تغييراتي در آن بدهيد تا علاقه و اشتياق شما را زياد و انگيزة‌تان را قوي كند.
قواعد و انتظارات
همان‌طور كه در فصل اول اشاره كرديم، دانستن تمام قواعد مكتوب و انتظارات نانوشته‌اي كه درخصوص تحقيق شما صدق مي‌كند، از اهميت بالايي برخوردار است.

اگر تحقيق براي دريافت يك درجة دانشگاهي است، بايد كليه قوانين و آيين‌نامه‌هاي مربوط را مطالعه كنيد و آنچه برايتان مبهم است بپرسيد و آنها را به كار ببريد. زيرا اگر شما پايان‌نامة خود را كوتاهتر يا طولانيتر و با نگارش و تنظيماتي غير از آنچه مقررات دانشگاه مي‌گويد تهيه كنيد، دچار مشكل خواهيد شد.

راهنماييهاي بيشتر در اين مورد در فصلهاي 8 و 9 داده شده است.

علاوه بر آنچه در كتابچه‌‌هاي راهنماي دانشجويان و آ‌يين‌نامه‌ها به صورت مكتوب آمده‌اند، برخي انتظارات و قواعد نانوشته هم وجود دارند كه رعايت آنها هم الزامي است. آنها را مي‌توانيد با پرسشهاي مداوم از استاد راهنما، مدير تحقيقات، همكاران و يا همكلاسان خود به دست آوريد.

اگر تحقيق شما براي دريافت درجه دانشگاهي نيست و شما آن را براي كسي، مؤسسه‌اي يا حتي براي خودتان انجام مي‌دهيد، باز هم بايد متوجه قوانين، مقررات، معيارهاي علمي و ... نوشته يا نانوشته باشيد و آنها را رعايت كنيد. تأمين‌كنندگان هزينه‌هاي تحقيق معمولاً اهداف و ويژگيهاي كاملاً روشني را تعيين و اعلام مي‌كنند. آنها ممكن است مسائل را خيلي هم روشن بيان نكنند، اما انتظاراتي خواهند داشت كه، چنانچه بخواهيد طرح به نتيجه برسد، بايد آنها را برآورده سازيد. اگر بخواهيد نتايج تحقيق خود را چاپ كنيد، مؤسسة انتشاراتي نيز اعمال مقررات و انتظارات خود را خواستار خواهد شد.

موضوع تحقيق يا رشتة تحصيلي شما
خيلي از مقررات و انتظارات نانوشتة مربوط به تحقيق شما بايد بر موضوع يا حوزة مورد تحقيق منطبق شوند. هر علمي روشها و سنتهاي تحقيقي خاص خود را دارد و نوشتن گزارش نهايي تحقيق در هر يك از آنها متفاوت است. در اين مورد قطعاً سنتهاي پايداري وجود دارد كه از سوي «متفكران عمدة» هر رشته به كار مي‌روند. شما نياز داريد كه از آنها آگاهي پيدا كنيد و شايد هم به آنها مراجعه كنيد. استاد راهنما و گروه آموزشي شما هم ممكن است معيارها و ترجيحات خاص خود را داشته باشد. بايد آنها را از اين طريق بازبيني كنيد:

• مذاكره با استادان راهنما، همكاران آنها و يا ساير پژوهشگراني كه در همان زمينه تحقيق مي‌كنند.
• بررسي طرحهاي تحقيقاتي كه اخيراً در زمينة مورد تحقيق شما انجام شده‌اند.
• بررسي ادبيات تحقيق (مراجعه به كتابها، مجلات تخصصي و گزارشهاي مرتبط).

نمونه‌هايي از طرحهاي تحقيقاتي
در هر زمينه و موضوعي كه بخواهيد تحقيق كنيد، به احتمال زياد نمونه‌هايي وجود دارد كه در دسترس شماست. اگر در كتابخانه نتوانيد پيدا كنيد، از كتابدار، پژوهشگران ديگر، همكاران و استاد راهنماي خود كمك بخواهيد.
اگر يك نمونه خوب به دست آورديد، به دقت آن را مطالعه كنيد. مطمئن باشيد خيلي چيزها ياد خواهيد گرفت. البته چيزهايي كه ياد مي‌گيريد ممكن است

مستقيماً مربوط به موضوعي نباشد كه شما مي‌خواهيد درباره‌اش تحقيق كنيد؛ بلكه خواهيد ديد كه يك كار تحقيقي كامل چگونه است؛ مطالب آن چگونه تنظيم شده و نقاط قوت و محدوديتهاي آن چيست. وقتي شما يك گزارش تحقيق كامل، پايان‌نامه يا رسالة دفاع شده را براي اولين بار مي‌بينيد، ممكن است احساس كنيد انجام چنين كاري سخت است و احتمالاً شما نمي‌توانيد از عهدة چنين كاري برآييد. اما هر چه با كارهاي تحقيقي ديگران بيشتر آشنا مي‌شويد، در مي‌يابيد كه شما هم مي‌توانيد كاري حداقل به خوبي آنها انجام دهيد.

اگر به اين نتيجه رسيديد، از استاد راهنماي خودتان يا هر كس ديگري كه فكر مي‌كنيد قبلاً يك كار تحقيقي خوب انجام داده‌است مشورت بگيريد و دليل كامل و خوب بودن تحقيق وي را جويا شويد. اما خودتان نيز قضاوت كنيد.

گسترة عنوان تحقيق
يكي از مهارتهاي كليدي يك پژوهشگر انتخاب عنوان مناسب براي موضوع تحقيق است. عنوان بايد طوري انتخاب شود كه نه خيلي كوتاه و نه خيلي طولاني باشد. همچنين عنوان بايد مبين گسترة تحقيق و متناسب با زمان و امكاناتي باشد كه در دسترس است.

يادآوري: انتخاب عنوان تحقيق خود را به لحاظ راهبردي يك «كليد طلايي» بدانيد. شما مي‌خواهيد عنواني انتخاب كنيد كه نه طولاني باشد نه كوتاه بلكه درست به اندازه‌اي كه لازم است (به اندازه‌اي كه نتوان حتي يك كلمه آن را حذف كرد).
اگر شما در تحقيق تازه كار هستيد، احتمالاً اين مهارت را نداريد. در واقع اين مسئله براي هر تازه كاري امر عادي است و لزوماً نقص جدي محسوب نمي‌شود. اما انتخاب عناوين طولاني كار تحقيق را براي محققان تازه كار دشوارتر مي‌كند. به همين دليل مضمون اصلي بخش ديگري از اين فصل به همين موضوع اختصاص دارد.
براي شروع، ببينيد مي‌توانيد پاسخ سؤالات تمرين 5 را تهيه كنيد؟

تمرين 5 : زمان و فضا
به سؤالات زير پاسخ دهيد:
1. گزارش نهايي تحقيق، پايان‌نامه يا رسالة شما چند صفحه بايد باشد؟
2. چه مدت (سال، ماه، هفته و روز) وقت داريد تا تحقيق خود را اجرا كنيد و گزارش نهايي آن را بنويسيد؟
اگر براي دريافت يك درجة دانشگاهي تحقيق مي‌كنيد، به طور يقين محدوديتهايي از نظر تعداد كلمات (حداقل و حداكثر كلمات مورد استفاده بدون در نظر گرفتن پيوستها و فهرست منابع) و نحوة سازماندهي مطالب پايان‌نامه يا رسالة خود خواهيد داشت. در اغلب موارد هم انتظار مي‌رود‌ كه آن را به صورت منظم و تايپ شده تحويل دهيد.

اين محدوديتها حتماً بايد از قبل مورد شناسايي و توجه قرار گيرند. شايد فكر كنيد كيفيت آنچه مي‌نويسيد مهمتر از كميت آن است ولي بايد به فكر خوانندگان هم بود. نكتة مهم ديگر در انجام دادن يك تحقيق ارائة يك گزارش خوب در اندازه و زمان تعيين شده است. هر محققي بايد قادر باشد گزارش تحقيقي خود را با تعداد كلمات معقول بنويسد. درازنويسي فقط ممكن است نويسنده را راضي كند. به خاطر داشته باشيد حذف مطالب اضافي بسيار مشكلتر از افزودن مطالب جديد است.

راهنمايي بيشتر در اين زمينه در بخش «نگارش و باز نگارش» فصل هشتم آمده است.
محدوديتهايي كه اشاره كرديم براي كساني هم كه تحقيق خود را براي يك مؤسسه، يا به عنوان يك وظيفة شغلي، انجام مي‌دهند وجود دارد. مثلاً در پژوهشهاي بازرگاني، به دليل پرمشغله بودن كساني كه بايد گزارش را مطالعه كنند، ايجاز و كوتاه‌نويسي اهميت زيادي دارد. گزارشهاي طولاني و ملال‌انگيز، حتي توسط آنهايي كه اشتياق دارند، خوانده نخواهد شد. لذا اين قبيل گزارشها بايد حاوي نكات اصلي، مهم و جالب باشند.

زماني كه در اختيار داريد
زمان تحقيق نيز همانند اندازة گزارش تحقيق اهميت دارد. معمولاً براي اجراي پروژه‌هاي كوچك بيش از چند صد ساعت زمان در نظر نمي‌گيرند. بنابراين شما بايد به بهترين وجه از اين وقت استفاده كنيد. احتمال دارد مجبور باشيد كارهاي تجربي (آزمايشگاهي) و ميداني تحقيق خود را بسيار دورتر از محل زندگي، كار يا دانشگاه خود انجام دهيد و به همين دليل مجبور شويد دورة جمع‌آوري داده‌ها را كوتاه سازيد. به طور مثال، انجام دادن مصاحبه‌ها، پر كردن پرسشنامه‌ها، تحليل داده‌ها و نوشتن گزارش از جمله كارهاي وقت‌گير در تحقيق هستند كه شما بايد در زمان داده شده به همة آنها بپردازيد.

البته نبايد فراموش كرد كه موضوع وقت براي گروههاي متفاوت و بر حسب روشهاي تحقيقي گوناگون فرق مي‌كند. مثلاً، اگر شما يك حرفه‌اي پرمشغله باشيد كه در حال تحقيق دربارة كارخودتان هستيد، ممكن است به شدت وسوسه شويد كه مصاحبه‌ها يا پرسشنامه‌ها را انجام دهيد و سپس به سرعت به كار تحليل و نوشتن بپردازيد. درست است كه كسي انتظار ارائة گزارش آني ندارد ولي با صداي چندان بلند هم نمي‌توان گفت كه زمان و فضاي در نظر گرفته شده اجباراً صرف روش تحقيق و جمع‌آوري داده‌ها شده است.
كساني كه به فكر استفاده از رويكردهاي تحقيق در عمليات هستند بايد توجه داشه باشند كه نياز به وقت كافي براي پيشرفت كار در مراحل مختلف اين رويكرد دارند. محدوديت وقت نشان‌دهندة اهميت بسيار بالاي برنامه‌ريزي، زمان‌بندي و مديريت وقت در كارشماست.

در اين مورد نگاه كنيد به فصل پنجم بخش «مديريت وقت» و «فراهم آوردن مقدمات كار»

هزينه‌هاي تحقيق
اگر هزينة تحقيق شما را كسي نمي‌پردازد، تأمين آن مسئله مهمي است. لازم است در مورد انواع هزينه‌ها در انواع مختلف تحقيق اطلاعات و آگاهيهاي لازم را كسب كنيد. در خانة 10 فهرست هزينه‌هاي معمول در تحقيقات علوم اجتماعي آمده است. براي يك پروژة تحقيقاتي متوسط (از نظر گستره و زمان) ممكن است دهها هزار تومان هزينه لازم باشد. بنابراين بودجة كار تحقيقي خود را از قبل تعيين و محل تأ‌مين آن را پيش‌بيني كنيد. تمرين 6 را انجام دهيد.
خانة 10 : هزينه‌هاي تحقيق

• هزينه ثبت نام يا امتحان.
• هزينه‌هاي رفت و آمد و سفرهاي ضروري
• هزينه‌هاي مواد مصرفي مانند كاغذ، نوارهاي ديداري و شنيداري، باطري و ...
• هزينه‌هاي مربوط به وروديه‌هاي موزه‌ها، مؤسسات، كتابخانه‌ها و ...
• هزينه‌هاي خريد تجهيزات و نرم‌افزارهاي مورد نياز (ضبط صوت، خريد يا كرايه دوربين و ...)
• هزينه‌هاي خريد كتابها و مجلات مورد نياز

• هزينه‌هاي تهية كپي، تكثير و صحافي پايان‌نامه
• هزينه‌هاي پست، تلفن و اجارة كامپيوتر

تمرين 6 : هزينة تحقيق
• فهرستي از كلية كارهاي پروژة تحقيقاتي خود را كه احتمال مي‌دهيد هزينه‌هايي دربرداشته باشد تهيه كنيد. براي اين كار مي‌توانيد از فهرستي كه در خانة 10 ارائه شده كمك بگيريد.
• هزينة هر يك از ‌آن كارها را به صورت تخميني برآورد كنيد. هزينه‌هايي را كه مؤسسة محل كار يا كارفرماي شما خواهد پرداخت مشخص و زمان پرداخت احتمالي هر يك از آنها را معين كنيد. رقمي هم براي هزينه‌هاي پيش‌بيني نشده در نظر بگيريد (پنج تا ده درصد كل هزينه). خوب حالا ببينيد از عهدة آن برمي‌آييد؟

يادآوري: راههاي زيادي براي كاهش هزينه‌ها وجود دارد. مثلاً استفادة مجدد از نوارهاي مصرف شده براي ضبط مصاحبه‌ها، كوتاه كردن مصاحبه در موارد غيرضروري، خريد لوازم دست دوم، تهيه كپي دورو، خريد كتابهاي كليدي از محققهاي قبلي، استفاده نكردن از پست پيشتاز و سفارشي، انجام كارهاي تايپي به وسيلة خودتان و بالاخره استفاده از كاغذهايي كه يك روي آن قبلاً استفاده شده براي نسخه‌هاي اوليه‌اي كه جنبة چركنويس دارند.
منابعي كه در دسترس شماست

اگر شما دوست يا همكاري داشته باشيد كه در كار تحقيق كمك‌تان كند، مي‌توانيد بيش از يك طرح را همزمان در دست بگيريد. دربارة تحقيق گروهي نيز در همين فصل بحث خواهيم كرد.
اغلب افراد پروژه‌هاي كوچك تحقيقاتي را انجام مي‌دهند. بنابراين كار را به تنهايي پيش مي‌برند. اما اين بدان معني نيست كه هيچ كمكي ندارند. رايانه و كلمه‌پرداز، در اختيار داشتن يك ماشين‌نويس، شايد مهمتر از همة اينها يك كتابخانة غني و دسترسي به اينترنت از جمله بهترين منابع كمكي هستند. علي‌رغم اين كمكها شما نيازمند فراهم آوردن منابع ديگري هستيد كه احتمالاً براي اجراي موفقيت‌ آميز پروژة خود احتياج داريد. انجام دادن تمرين 7 به شما در اين خصوص كمك خواهد كرد.

تمرين 7 منابع براي تحقيق
منابعي را كه به آن دسترسي داريد و منابعي را كه فكر مي‌كنيد براي اجراي پروژة خود به آنها نياز داريد در جدول زير فهرست كنيد. ايدة منابع را تا آنجا كه مي‌توانيد به طور گسترده تعبير و تفسير كنيد. يعني نه تنها منابع مالي، مادي و تجهيزاتي بلكه منابع انساني، تخصصها و مهارتهاي مورد نياز را هم در نظر بگيريد.

منابع موجود منابع مورد نياز

به محض اينكه اين فهرست را آماده كرديد، به تفاوت موجود بين منابع دو ستون توجه كنيد. اگر تفاوت خيلي فاحش بود، بهترين توصيه اين است كه به فكر يك تحقيق ديگر يا استفاده از يك روش كم هزينه‌تر باشيد. اگر اين تفاوت قابل توجه نبود آنگاه بهتر است به فكر چگونگي تأمين نيازها و حتي پيدا كردن منابع تأمين‌كنندة ديگر هم باشيد.

نياز به پشتيباني
يكي از منابع كليدي كه احتمالاً در تمرين 7 به آن پي برده‌ايد، نياز شما به پشتيباني است. منظور ما اينجا بيشتر از پشتيباني علمي، پشتيباني شخصي و عاطفي است. تمرين 8 به شما كمك خواهد كرد تا بدانيد چه نوع پشتيباني و حمايتي لازم داريد.
هشدار بهداشتي: قبول تعهد انجام دادن تحقيق يا هر نوع آموزشي ممكن است زندگي شخصي، خانوادگي، شغلي و اجتماعي شما را تحت تأثير قرار دهد. بنابراين، بهتر است قبلاً از آثار و عواقب به دست گرفتن يك پروژة تحقيقاتي آگاهي داشته باشيد. در اين مورد به فصل نهم، بحث «افزودن اضافات لازم» نيز مراجعه كنيد.

اگر كساني را براي برطرف كرد نيازهايي كه در تمرين 8 مشخص شده نداشته باشيد، خودتان بايد آنها را پيدا كنيد، مگر اينكه فردي بسيار منظم، خودآگاه و داراي اعتماد به نفس غيرعادي باشيد. ممكن است گمان كنيد كه اين پروژة كوچك تحقيقاتي چيزي نيست كه نتوانيد به تنهايي انجام دهيد. اما حتي اگر شما يك فرد بسيار فعال هم باشيد، بايد بدانيد كه ممكن است در ارزشيابي از تواناييهاي خود اشتباه كنيد. بنابراين، بينديشيد اگر چنين بود چه كار خواهيد كرد؟

تمرين 8 : در جستجوي حمايت
به پرسشهاي زير پاسخ دهيد:
1. در مواقع لزوم درخصوص تحقيق خود به چه كسي بايد مراجعه كنيد؟
2. چه كسي جريان پيشرفت تحقيق شما را پي‌گيري خواهد كرد؟
3. در مواقع خستگي چه كسي به شما كمك خواهد كرد؟ (مثلاً يك فنجان چاي به دست شما خواهد داد؟)
4. چه كسي مجوزهاي مورد نياز شما را صادر خواهد كرد؟

مسائل دسترسي
در اجراي هر پروژة تحقيقاتي با اين پرسش روبرو مي‌شويد كه چگونه به منابع اطلاعاتي و اشخاص مطلع دسترسي پيدا خواهيد كرد؟ اين موضوع با جزئيات نسبتاً بيشتر بعداً در اين كتاب مورد بحث قرار خواهد گرفت.

در اين مورد به فصل ششم بخش «دسترسي و مسائل اخلاقي» مراجعه كنيد.

در اينجا بحث بيشتر دربارة تأثير مسائل دسترسي بر انتخاب موضوع تحقيق متمركز است. اين مسائل ممكن است شامل دسترسي به منابع علمي مورد نياز، مانند كتابخانة خوب و غني و منابع مالي، تجهيزاتي و ... باشد.
بديهي است از اين ديدگاه، شما بايد موضوعي را انتخاب كنيد كه دسترسي به موارد فوق با كمترين مشكل امكان‌پذير باشد.

بنابراين، ممكن است ترجيح دهيد كه پروژة شما در دانشگاه يا مؤسسة خودتان انجام گيرد. گو اينكه اينجا هم تضميني براي همكاري كامل وجود ندارد. مثلاً ممكن است در انتخاب راهبردهاي تحقيق شما دخالت كنند، يا از انتشار نتايج تحقيق شما جلوگيري كنند. تجربه نشان مي‌دهد كه اگر محقق و كساني كه در مورد آنها تحقيق مي‌شود همديگر را نشناسند، دسترسي به منابع اطلاعاتي و اشخاص مورد نظر آسانتر خواهد بود.

يادآوري: بسياري از كساني كه پروژه‌هاي كوچك تحقيقاتي انجام مي‌دهند، به ويژه آنهايي كه براي دريافت درجة دانشگاهي تحقيق مي‌كنند، احساس مي‌كنند كه تحقيق در مورد مسائل مؤسسة محل كار خود يا يك موضوع جالب براي دانشگاه ساده‌تر از موضوعات ديگر است. اين ايدة خوبي است، چون دسترسي به منابع آسانتر است و برخي از كارها را مي‌توانيد در همان ساعات كار يا تحصيل خود انجام دهيد.

اما معايبي هم دارد. ممكن است از سوي رئيس يا همكاران خود تحت فشار قرار بگيريد. مسائل اخلاقي و رودربايستيهايي ممكن است پيش بيايد و زيردستان شما برايتان مشكل‌ساز بشوند. به علاوه، اگر تحقيق شما دربارة موضوعي باشد كه اطلاعات مورد نيازتان بايد از خارج از مؤسسه محل كار يا دانشگاه محل تحصيل جمع‌آوري شوند، مطالب بيشتري ياد خواهيد گرفت. فكر كنيد اگر وسط كار تصميم به تفويض شغل‌تان بگيريد تكليف چيست؟ بهتر است قبل از انتخاب موضوع به اين مسائل فكر كنيد.

به طور كلي، قبل از اين كه اجراي پروژه تحقيقي خاصي را تعهد كنيد، بهتر است موضوع دسترسي به منابع و اطلاعات مورد نياز را از طريق مراجعة قبلي به اشخاص، كتابخانه‌ها و ... بررسي كنيد.

روشهاي تحقيق
وقتي موضوع تحقيق انتخاب شد، طبيعي است كه هرچه زودتر در مورد انتخاب روش تحقيق، جمع‌آوري و تحليل داده‌ها بينديشيد. اگر انتخاب روش قبلاً انجام گرفته باشد، بررسي كنيد كه كدام شيوه‌هاي اجرايي را مي‌پسنديد. مثلاً، اگر شما صحبت كردن با مردم را دوست داشته باشيد، بهتر است از تكنيك مصاحبه استفاده كنيد. از سوي ديگر، اگر ارتباط با مردم برايتان سخت است، بهتر است موضوعي انتخاب كنيد كه با روشهاي كتابخانه‌اي يا استفاده از آرشيو اسناد و مدارك قابل اجرا باشد. و بالاخره، اگر شما علاقه به استفاده از روشهاي آماري و تجزيه و تحليلهاي متنوع داريد، بايد به موضوعاتي بپردازيد كه با روشهاي مقداري (quantitative) مورد تحقيق قرار مي‌گيرند.

انتخاب روش، يك كار كليدي در فرايند تحقيق به حساب مي‌آيد. بنابراين، نياز داريد تا با كاربردهاي هر يك از روشها و نقاط قوت و ضعف آنها براي موضوعات متفاوت تحقيق آشنا شويد.
براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد روشها نگاه كنيد به فصل سوم، «تفكر دربارة روشها».

اگر شما از قدرت تشخيص خوبي در اين مورد برخوردار باشيد، انجام دادن پروژه تحقيق برايتان جالب خواهد بود و به شما كمك خواهد كرد تا با انگيزة قويتري تحقيق خود را پيش ببريد. اگر اينطور نبود، مجبور هستيد در مورد روشهاي تحقيق مطالعه كنيد، با تكنيكهاي مختلف تحقيق (مانند مصاحبه، مشاهده، تهيه و اجراي پرسشنامه و ...) آشنا شويد و مهارتهاي خود را در اجراي يك پروژة تحقيقاتي توسعه دهيد.

 اگر عنوان خوبي براي تحقيق پيدا نكنيد، چه مي‌توانيد بكنيد؟
ناتواني در يافتن يك موضوع مناسب با عنواني گويا و روشن براي تحقيق يك مشكل طبيعي و عمومي است كه ممكن است ناشي از كم اطلاعي، نداشتن اعتماد به نفس يا ضعفهاي ديگر باشد. مطالعة اين بخش در حل اين مشكل به شما كمك خواهد كرد. حتي اگر قبلاً درمورد انتخاب موضوع فكر كرده باشيد، باز هم در بررسي مجدد آن به منظور ايجاد تغييرات و در نظر گرفتن موضوعات ديگر مفيد خواهد بود.

يا اگر ايده‌هاي زيادي در ذهن داريد و نمي‌دانيد كدام را انتخاب كنيد، باز هم اين قسمت به شما كمك خواهد كرد. درخانة 11 ده پيشنهاد ارائه شده‌است تا ايده‌هاي تحقيق از طريق بارش مغزي (brainstorm) به ذهنتان خطور كند. در چنين شرايطي مي‌توانيد موضوع مناسب و قابل اجرا براي تحقيق انتخاب كنيد.
خانة 11 : ده پيشنهاد براي يافتن يك موضوع مناسب براي تحقيق

1. از استاد راهنما، دوستان، مدير مؤسسه‌تان، همكاران، مراجعان يا افراد خانوادة خودتان بپرسيد.
2. به كارهاي تحقيقي قبلي نگاه كنيد.
3. به ادامه كار تحقيقي قبلي يا تجارب قبلي خود در زمينه‌هاي مورد علاقه‌تان فكر كنيد.
4. آنها را با علايق و انگيزه‌هاي ديگر خود ارتباط دهيد.
5. دربارة يك عنوان فكر كنيد (گاهي عناوين به موضوعات رهنمون مي‌شوند).

6. با گفته‌ها، واگويه‌ها (quote) يا كلمات قصاري كه در ذهن داريد، آغاز كنيد.
7. حدس و گمانهاي (hunches) خود را پي‌جويي كنيد.
8. شكل، نمودار يا انگاره‌اي از آنچه در ذهن داريد ترسيم كنيد.
9. از هر كجا و در هر جايي كه دوست داريد شروع كنيد.
10. آمادة تغيير جهت باشيد.

پرسيدن از استاد راهنما، دوستان، مدير مؤسسه، همكاران، مراجعان يا افراد خانواده
محقق مي‌تواند از همه كس بدون در نظر گرفتن معلومات و تخصص آنها دربارة موضوع تحقيق سؤال كند. استاد راهنماي شما معمولاً موضوعات زيادي براي پيشنهاد دارد و خوشحال خواهد شد اگر موضوع انتخابي شما از ميان موضوعات مورد علاقه او باشد.

استاد راهنما حتي مي‌تواند شما را به يكي از همكاران خود معرفي كند تا از او كمك بگيريد. مديران مربوط و همكاران شما هم ممكن است ايده‌هايي براي تحقيق داشته باشند كه براي سازمان ارزشمند باشد. حتي گاهي همسايگان و اهالي محل براي حل مشكلات جامعة محلي نياز به انجام دادن پروژه‌هاي تحقيقاتي دارند. بنابراين، مي‌توانند پيشنهادي براي شما داشته باشند. گفتگو دربارة ايده‌هاي خود با مردمي كه سروكاري با تحقيق ندارند، ممكن است در روشن شدن بيشتر اين ايده‌ها مؤثر باشد.

نگاهي به كارهاي تحقيقي قبلي
نگاهي به كارهاي ديگران و حتي كارهاي قبلي خودتان نيز كاملاً بديهي است.
من به شدت نيازمند يك ايده بودم. هر ايده‌اي. لذا شروع كردم به پرسيدن از اطرافيان. مطمئن بودم هستند كساني كه سؤالات جالبي دارند كه مي‌خواهند پاسخ آن را بدانند ولي دانش يا منابع لازم را در اختيار ندارند. وقتي برايم معلوم شد كه كسي موضوع تحقيق جالبي را دو دستي تقديم من نخواهد كرد، جستجوي جدي را شروع كردم.

منابع زيادي را مطالعه كردم، رفتم سراغ مطبوعات مربوط به رشته‌ام، مجلة پرستاري پيشرفته و مجلة بين‌المللي مطالعات پرستاري را كه اولي داراي محتواي عمومي و دومي داراي ماهيت آكادميكي است، مطالعه كردم. پژوهشگران نتايج كار خود را در اين مجلات ارائه مي‌دهند و معمولاً در پايان مقالات خود پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بعدي دارند. بعد از ورق زدن شماره‌هاي زيادي از اين مجلات، به يك مقاله برخوردم دربارة خلاقيت و پرستاري (مايلز 1994 : 19 ـ 18).

به احتمال قريب به يقين نمونه‌هاي زيادي از اين قبيل در مقالات چاپ شده، گزارشهاي تحقيق و يا پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي ديگران خواهيد يافت. ممكن است به نظرتان برسد كه شما هم شبيه همان تحقيق را در زمينه‌اي ديگر يا در مؤسسة ديگر انجام دهيد. چنين كاري ممكن است خيلي مفيد و روشنگر باشد، زيرا احتمال دارد يافته‌هاي شما يافته‌هاي قبلي را تأييد و تقويت و يا از آنها ابهام زدايي كند.

اگر نگران هستيد كه مبادا تحقيق شما به اندازة كافي اصيل نباشد يا تقليدي جلوه كند، نگاه كنيد به فصل اول «اصيل و بديع بودن تحقيق يعني چه؟».

ادامة كار تحقيقي قبلي و يا استفاده از تجارب كاري
ممكن است قبلاً يك پروژة كوچك تحقيقي براي نوشتن يك مقاله يا گزارش كوتاه و يا هر منظور ديگر انجام داده باشيد. بررسي كنيد آيا اين كار قابل گسترش است؟ اين خط فكري قابل پي‌گيري است؟ يا بهتر است به موضوعي كه در محيط كار فكر شما را به خود مشغول كرده است بپردازيد. كنجكاوي و علاقة خودتان به يادگيري موضوع خاصي ممكن است عاليترين نقطه براي شروع باشد.

ارتباط دادن موضوع با علايق و انگيزه‌هاي ديگر
ممكن است خارج از محيط تحصيل يا كار علايق و انگيزه‌هايي داشته باشيد. مانند علايق خانوادگي، اجتماعي، كارهاي داوطلبانه، عضويت در انجمنها يا فعاليتهاي ورزشي. اينكه موضوع پروژة خود را با يكي از اين علايق ارتباط دهيد، كاملاً امكان‌پذير است. بنابراين، مثلاً اگر دربارة مديريت تحقيق مي‌كنيد، مي‌توانيد كل يا بخشي از پروژة خود را به مسائل كاري خود، يا انجمنهايي كه در آن عضو هستيد و يا جايي كه داوطلبانه كار مي‌كنيد اختصاص دهيد.

انديشيدن دربارة يك عنوان
تفكر دربارة عناوين ممكن براي تحقيق، بيشتر به علايق و انگيزه‌هاي شما مربوط مي‌شود. عناوين زيادي ممكن است در كتابها، برنامه‌هاي تلويزيوني يا يك فيلم موجب پيدايش انگيزة اوليه در شما بشوند، كه يك سؤال كليدي يا موضوعي جديد براي تحقيق را دربرداشته باشند. مثلاً موضوع كارورزي و آموزش ضمن خدمت، روشهاي يادگيري زنان، طراحي سازمان و...

عنوان تحقيق بايد تا حد ممكن كوتاه باشد. سعي كنيد عنواني بيابيد كه برانگيزاننده باشد. عنوان خوب كمك مي‌كند تا روي نتايج كار تمركز كنيد. با اين حال، تصور نكنيد كه وقتي يك عنوان انتخاب شد مجبوريد تا پايان آن را حفظ كنيد. عنوان تحقيق ممكن است در جريان كار تغيير كند.

آغاز با گفته‌ها يا كلمات قصار
رويكرد ديگر براي انتخاب موضوعي با عنوان جالب استفاده از گفته‌ها و نقل قولهايي است كه در بررسي ادبيات توجه شما را جلب مي‌كند. منظور توجه به عبارات يا جملاتي است كه موجب ايجاد واكنش قوي (مثبت يا منفي) در شما مي‌شود. اين گفته‌ها ممكن است حاوي يك اظهار نظر يا ارائة يك تفسير از داده‌ها، طرح سؤال يا ادعايي باشد كه نياز به تحقيق بيشتر دارد.

پي‌جويي حدس و گمانها
گاهي ناخودآگاه به شدت احساس مي‌كنيد كه موضع يا مسئلة خاصي سؤال برانگيز و نيازمند تحقيق است. اين احساس ممكن است از بررسي انتقادي يك موضوع سرچشمه گرفته باشد؛ يا ناشي از نادرست بودن يا معما گونه و عجيب بودن موضوع براي شما باشد. از پي‌جويي چنين احساسي هراس نداشته باشيد. برويد و ببينيد شما را به كجا هدايت مي‌كند. اما اگر ديديد كه شما را به جايي نمي‌رساند، وقت و انرژي زيادي روي آن صرف نكنيد.

ترسيم شكل، نمودار يا انگاره
يكي از فنون استاندارد بارش مغزي ترسيم نمودار شبكه‌اي از مسائل، موضوعات مورد علاقه، سؤالات و ارتباطات احتمالي آنها با يكديگر است. اين كار را مي‌توان به صورت انفرادي يا گروهي انجام داد. اين كار به شما كمك خواهد كرد كه موضوعاتي را شناسايي كنيد و برخي زمينه‌ها را كه با رشتة تحصيلي و يا كاري شما ارتباط دارند جدا سازيد. سپس آنها را با ديگران در ميان بگذاريد تا نظرات و پيشنهادات آنان را كسب كنيد. نمونة اين نمودار در خانة 12 ارائه شده است.