بخشی از مقاله
آفتاب و مردمانى ميهمان نوازخاطراتى است كه تا ابد در ذهن گردشگران استان گيلان جاودانه مى شوند. جغرافياى دلپذير گيلان باران هاى مه پاش شمال ، نم دريا، پوشش مخملين سبز جنگل ها وخزه هاى سبز آرميده بر تنه خيس قهو ه اى درختان، شاليزار هاى سبز زير لعاب زرگون مجموعه اى است بى بديل از شاهكارها و مواهب خدادادى حاصل درياى هميشه آبى خزر، تجلى يافته در آيينه امواج آرام كرانه هاى دل انگيز،
جلگه ها، كوهپايه هاى جنگلى با گستره سبز شاليزار هاى برنج، عطر خوش مخمل سبز بوته هاى چاى ، ييلاقات مصفا و رودخانه هايى زلال و پر پيچ و خم كه شايد در خارج از اين استان تنها بتوان همه اين بهشت چشم را يكجا تنها در رؤيا تصور كرد. وجود تالاب هاى زيباى اميركلايه لاهيجان ، خطيب گوران و كهنه گوراب فومن ، بندر كياشهر، استيل آستارا و تالاب بين المللى انزلى به عنوان توقفگاه و پناهگاه هزاران پرنده زيباو رنگارنگ دريايى و قو هاى سپيد ، مانند طاووسى زيبا پر هاى افسونگر خود را براى پذيرايى از مسافران گسترده است.
تمامى اين جاذبه ها و ديگر جاذبه هاى گيلان ، اين استان را در رديف چهار استان اول گردشگرى كشور مطرح كرده است. «ماسوله»، شهرى است تاريخى با بنا هاى زنجيروار ، پلكانى و كاهگلى كه از دره اى سبز با رودى خروشان آغاز و در افقى از ابر و مه امتداد مى يابد.
در ماسوله همه پنجره ها روبه آفتاب باز مى شود، نور خورشيد در قلب همه خانه ها نفوذ مى كند و گلدان هاى شمعدانى پر از گل به پنجره هاى چوبين و سنتى منازل زيبايى خاصى بخشيده است.
در ماسوله هربنايى متكى به بناى پايين دست است و مجموعه اين بناها از طريق راهرو هاى باريك طولى و دهليز هاى پرپيچ و تاب سنگ فرش شده به سازه هاى هم سطح و فوقانى راه مى يابد.
نسيم خنك و مرطوب از راهروى تو در توى ماسوله به آرامى مى خزد و در آنسوى پنجره هاى چوبى و خوش نماى خانه ها،همه براى ورود ميهمانان وگردشگران انتظار مى كشند.
«قلعه رودخان»، برفراز قله اى رفيع و درفاصله ۲۵ كيلومترى جنوب شرقى شهر فومن ،آنجا كه انبوه درختان جنگلى قد برافراشته اند، نظاره گر گذشت هزاره هاست. گرچه قرن هاست كه اين دژ ميزبان باد و باران و برگ هاى زرد فرو افتاده از انبوه درختان جنگلى است، اما باگذشت اين همه سال مى توان همهمه ستوران و پژواك صداى پاى قراولان ساسانى را برسنگ فرش هاى آن شنيد ، حتى شمايل نگهبانان و سربازان را تجسم و خستگى را در عمق نگاهشان ديد. كوره راهى صعب و نفس گير در گذر از دالانى سبز و پوشيده از انبوه درختان جنگلى سربه فلك كشيده، در مسير جويبارى زلال به دروازه قلعه رودخان و عمق تاريخ آن منتهى مى شود.
اين بار به سمت شرق و ميان ابرها «ديلمان» گيلان ، شهرها و آبادى ها را يكى پس از ديگرى پشت سر مى گذاريم ، كوچصفهان، لولمان ، آستانه اشرفيه، سياهكل و آغاز جاده ييلاقى ديلمان.
دو طرف جاده تاچشم كار مى كند بخشش طبيعت است و گاه دست ساز هاى انسانى. كلبه هاى چوبى با ديوار هاى گلين و سقف هاى «كلش به سر» و دود گرم دودكش هاى آن حكايت از مرز بندى مالكيت شاليزارها دارد. در دو طرف جاده درختان صنوبر سر به بلندا گذاشته،جاده را به سمت كوهستان در مى نورديم ، صداى آبشار از سمت راست، رودخانه مواج از سمت چپ جاده با صداى پرندگان در هم آميخته، حالت بى نظيرى است، واقعاً كدام موزيسين مى تواند اين نت ها را بازسازى كند؟
نگاهي به بافت شهري ماسوله و معماري بافتي
ماسوله ، در ضلع شرقی یكی از رشته كوههای تالش قرار دارد. این محل كه به سبب نوع معماری خانه هایش شهرتی جهانی یافته است ، در شیب كوه واقع شده و نمای خانه های پله ای آن در دامنه سرسبز و سر برافراشته كوه ها و رودخانه ی خروشان "ماسوله رودخان" كه از خط القعر دره می گذرد ، از دل انگیزترین و دیدنی ترین مناظر گیلان و ایران است.
ماسوله جدید پس از ترك مردم از كهنه ماسوله ( احتمالاً به واسطه شیوع طاعون در سال 943 هـ . ق) ، توسط ساكنان آن در 6 كیلومتری شهر متروكه احداث شد. ماسوله در 26 كیلومتری جنوب غربی فومن و در 65 كیلومتری جنوب غربی رشت قرار دارد. ماسوله در 29 درجه و 1 دقیقه عرض شمالی و 27 درجه و 8 دقیقه طول شرقی در ارتفاع 1050 متری از سطح دریا واقع شده است. اختلاف ارتفاع بلندترین و پایین ترین سطح روستا حدود 100 متر است.
ماسوله در گذشته به دلیل قرار گرفتن در محل تلاقی معابر كوهستانی میان آذربایجان ، زنجان ، گیلان و تالش اهمیت فوق العاده ای داشت. گذرگاه های منشعب از ماسوله كه دارای موقعیت نظامی نیز بود، شاهد حوادث و سوانح بسیاری در این ناحیه كوهستانی بوده است.
ماسوله چگونه شكل گرفت ؟
عده ای بر این اعتقادند كه در قرن سوم هـ . ق به هنگام فرار "آقاسید جمال الدین اشرف" از طارم ، "عون بن محمد بن علی" از همراهان مجروح وی به این منطقه آمد. وی قبل از مرگ به چوپانی گفت كه او را در همانجا به خا ك بسپارد. بعد از خاكسپاری عون بن محمدبن علی در این مكان ، چوپان ها كم كم گرد مزار وی جمع شدند. رفته رفته خانه هایی ساخته شد و به تدریج ماسوله متولد شد.عده ای دیگر ساخت شهر را بر اساس تاریخ خطی سالك « سالوك معلم » به دو تن از شاگردان سالك به نام های "عین علی" و "زین علی" كه مردم را به اسلام فرا می خواندند نسبت می دهند و معتقدند مردم به آن دو گرویده و سپس قبر آنها زیارتگاه اهالی شد.
از محلات ماسوله می توان از كشه سر علیا ، كشه سر سفلی ، ریحانه بر ، خانه بر، مسجد بر و اسد محله نام برد. در گذشته چهار پل چوبی بر روی رودخانه احداث شده بود. از این میان پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن از اهمیت و كاربرد بیشتری برخوردار بودند.بیشتر اهالی ماسوله ، تالش و دارای مذهب شیعه ی اثنی عشری هستند. وجود امامزاده های متعدد در كل منطقه و پاره ای شباهت های معماری با معابد مهری و مانوی نیز نشان از تأثیرپذیری تاریخی و دینی دارد.
بقعه های ماسوله
1. بقعه عون بن علی یا عون بن محمد حنیفه بن علی ؛ این بقعه به عنوان محور بـُقاع منطقه و محل اصلی تجمعات مذهبی ساكنان ماسوله به شمار می آید. بقعه در كنار مسجد قرار دارد و به قلندرخانه نیز معروف است. این امر می تواند نشانگر اعتقادات صوفیانه اهالی منطقه نیز باشد. بقعه ی عون بن علی بن محمد بن علی دارای دری به ابعاد 145*72 سانتیمتر است كه به در "چله خانه" شهرت دارد. پلان بقعه هشت گوش است و گنبدی دو پوش دارد. ارتفاع صحن امامزاده تا زیر طاق گنبد اول 20/4 متر است. این گنبدشلجمی (اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود
هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن در دو جانب باشد ، آن شكل را شلجمی گویند)است و در روزگاران جدید با حلب پوشانده شده است. در داخل اتاق حرم بقعه ، صندوقی جای دارد كه بر روی آن كتیبه ای به خط نسخ از سوره فتح و با تاریخ 1015 هـ . ق دیده می شود. چند سنگ قبر در داخل وایوان های بقعه و مسجد همجوار وجود دارد كه مربوط به زمان قاجاریه است.
2. امامزاده عین علی و زین علی ؛ این امامزاده در 1600 متری شرق ماسوله در محلی به نام "اشكلت" واقع است. امامزاده دارای كتیبه ها و پنجره های مشبك است و تاریخ ساخت آن 911 هـ . ق است.
3. امامزاده ابراهیم؛ در "خروه بن" بالای ماسوله و بر سر راه جاده خلخال واقع شده و دارای قدمت تاریخی است.
4. امامزاده هاشم ؛ در مغرب ماسوله ، زیر كوه سنگی قلعه بن قرار دارد. این امامزاده بنایی تاریخی دارد و بر سر راه جاده طارم واقع است.
مسجدهای ماسوله
مسجدهای ماسوله عبارت اند از ؛ مسجد خانه بر ، مسجد بر ، مسجد اسد محله ، مسجد كشه سر سفلی ، كشه سر علیا ، مسجد ریحانه بر ، مسجد قنبرآباد ، مسجد دو خاله ، مسجد جامع و مسجد صاحب الزمان متعلق به سال 1117 هـ . ق
معماری ماسوله
آنچه امروز بیش از هر چیز دیگر توجه جهانگردان و گردشگران داخلی را به خود جلب می كند ؛ معماری ، بافت و تركیب سنتی منازل ماسوله است.
خانه های ماسوله اغلب دارای دو طبقه است. هر خانه در مجموع از دو قسمت تشكیل شده است:
قسمت تابستانی ؛ یا اتاق پیشخوان ، دارای پنجره های اروسی چوبی و بالارو است. این پنجره ها دارای گره های چینی هندسی است و با شیشه های رنگارنگ تزیین می شود.
بعضی از خانه ها علاوه بر پیشخوان ، اتاقكی بر بام منزل دارند كه به زبان محلی به آن "برج" گفته می شود. این اتاق تنها در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد. در اتاق پیشخوان طاقچه های جانبی دیده می شود. بام هر منزل در ماسوله متمایل به كوه ساخته می شود و قسمت پیشین منازل بر عقب آن مسلط است.
نمایی از شهر ماسوله
هرجا كه تنوع طبيعي و انساني - تحت سيطره زمان و تاريخ - درهم مي آميزد، نوعي از الگوهاي زيستي شكل مي گيرد، كه به نوبه خود مي تواند استثنائي و منحصر به فرد باشد.
ماسوله، نمونه بارزی از اين نوع زيستگاه تاريخي بشر است، كه به عنوان يك اثر ملي در سال 1354 شمسي به شماره 1090 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. اين شهر تاريخي، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگي خارق العاده ميان انسان و طبيعت. نمونه بارزی به شمار می آيد. ماسوله در عرض جغرافيائي 13و09و37 شمالي و طول جغرافيائي 14و59و48 شرقي و
منتهي اليه منطقه مرطوب خزري، واقع در دره رودخانه اي كه سرچشمه هاي آن نزديك دومين قله بلند كوه هاي طالش (ماسوله داغ با ارتقاع 3050 متر) است قرار دارد. ارتفاع آن از سطح درياي آزاد 1050 متر و اختلاف بين پايين ترين و بالاترين نقطه اين شهر كوهستاني بيش از 120 متر است.
آميزه اي از فرهنگ هاي سه گانه طالش، تركي و گيلكي از يكسو و طبيعت هاي سه گانه جنگلي،مرتعي و كوهستاني، از سوي ديگر، فرهنگ و تمدن خاصي را به وجود آورده كه اولين نمايه كالبدي آن، شهرسازي و معماري خاص ماسوله است. در حالي كه اين كالبد، متاثر از ارتباطات پيچيده و ويژه اجتماعي و اقتصادي اين زيستگاه كهن مي باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تاثير گذار است. بدين ترتيب در يک همكنش مداوم و مستمر، پويائي شگفت انگيزي در حيات تاريخي الگوهاي زيستی ماسوله به وجود آورده است.
انسانهائي كه در يك زندگي كاملا سازگار با طبيعت، اين زيستگاه و اين كالبد شهر ي و معاري خارق العاده را خلق كردند، اگر مي دانستند آيندگانشان اين گونه با دست آوردهايشان رفتار مي كنند، بي شك، به سادگي آنها را به آيندگان نمي سپردند.
