دانلود مقاله شهر ماسوله زیستگاه تاریخی

بخشی از مقاله

مقدمه
هرجا كه تنوع طبيعي و انساني، تحت سيطره زمان و تاريخ- در هم مي آميزد. نوعي از الگوهاي زيستي شكل مي گيرد، كه به نوبه خود مي تواند استثنايي و منحصر به فرد باشد.
ماسوله، نمونه بارزي از اين نوع زيستگاه تاريخي بشر است، كه به عنوان يك اثر ملي در سال 1354 شمسي به شماره 1090 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. اين شهر تاريخي، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگي خارق العاده ميان انسان و طبيعت، نمونه بارزي به شمار مي آيد.
آميزه اي از فرهنگ هاي سه گانه طالش، تركي و گيلكي از يكسو و طبيعت هاي سه گانه جنگلي، مرتعي و كوهستاني، از سوي ديگر، فرهنگ و تمدن خاصي را به وجود آورده كه اولين نمايه كالبدي آن، شهرسازي و معماري خاص ماسوله است. در حالي كه اين كالبد، متأثر از ارتباطات پيچيده و ويژه اجتماعي و اقتصادي اين زيستگاه كهن مي باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تأثير گذار است. بدين ترتيب در يك همكنش مداوم و مستمر، پويايي شگفت انگيزي در حيات تاريخي الگوهاي زيستي ماسوله به وجود آورده است.

اين شهر تاريخي در وسعتي معادل 6/1 هكتار و در چهار محله ي خانه بر، كشه سر، اسد محله و مسجد بر شكل گرفته است. داراي بازاري در چهار طبقه مي باشد كه هر چهار محله به طور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بي واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بيش از 350 واحد مسكوني وجود دارد كه در گذشته (حدود صد سال پيش)، اين تعداد به 600 واحد بالغ مي گرديده است. وجود بيش از 120 واحد تجاري در محدوده بازار آن، بيش از 6 كاروان سرا، دو حمام قديمي، بيش از 33 چشمه عمومي، ده مسجد و پنج امامزاده حاكي از رونق و شكوفايي اين شهر در دوره هاي متأخر مي باشد. جمعيت ماسوله طي 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به 900 نفر كاهش يافته است، اين امر نشانه سير نزولي تاريخ اين شهر كهن است.

انسان هايي كه در يك زندگي كاملاً سازگار با طبيعت، اين زيستگاه و اين كالبد شهري و معماري خارق العاده را خلق كردند، اگر مي دانستند آيندگانشان اين گونه با دست آوردهايشان رفتار مي كنند، بي شك، به سادگي آنها را به آيندگان نمي سپردند.
در دهه هاي اخير و به دلايل گوناگون هويت تاريخي فرهنگي و زيست محيطي اين مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعيت فعلي اين بافت باارزش در شأن شهرت قبله نمي باشد.

با اين همه شهرت و محبوبيت ماسوله در ميان پنج شهر- روستاي شگفت انگيز (ابيانه، كندوان، ميمند و سرسيد آقا) زبان زد خاص و عام است. شايد ساليانه چند هزار نفر مسافر از اين شهر تاريخي و مناظر تاريخي و طبيعي آن ديدن مي كنند. اين تعداد مسافر بيشتر در سه ماهه تابستان از اين شهر بازديد مي كنند، چرا كه هواي آن در اين فصل معتدل و مرطوب است. گرچه كه زيبايي هاي آن در سه فصل ديگر سال چه بسا بيش از تابستان است.
تمامي مسافراني كه علاقمند به استفاده از مناظر طبيعي هستند در سه فصل بهار، پاييز و زمستان مي توانند شاهد مناظري بديع از طبيعت باشند. آنان كه جوياي فضايي آرام، ساكت و خلوت هستند نيز در اين سه فصل ماسوله را بسيار مناسب خواهند يافت.

مسافرت به ماسوله
شهر تاريخي ماسوله همه ساله پذيراي مسافراني از شهرهاي دور و نزديك و از خارج از كشور است كه به اين شهر مي آيند. بيشترين مسافران طي سه ماهه تابستان به اين شهر سفر مي كنند.آن دسته از مسافران ايراني كه از شهرهاي دور مي آيند معمولاً جهت بازديد از بافت معماري و تاريخي شهر اقدام به سفر مي كنند. اما بسياري از مسافران شهرهاي نزديك براي استفاده از آب و هوا و طبيعت مطبوع ماسوله به اين شهر مي آيند. تمام مسافران غيرايراني فقط براي بازديد از معماري و شهرسازي تاريخي ماسوله اقدام به سفر مي كنند. در اين ميان دسته هاي كوچك و بزرگ طبيعت دوستان را نيز بايد نام برد كه معمولاً از شهرهاي نزديك و در گروه هاي 5 تا 200 نفره و به عنوان كوهنوردي و كوه پيمايي به اين شهر مي آيند.

در هر صورت جاذبه هاي تاريخي، معماري و طبيعي ماسوله به گونه اي است كه هر نوع مسافر با هر نوع سليقه اي را به سمت خود جذب مي كند. حتي زمستان پربرف اين شهر نيز جاذب دسته اي از ميهمانان است.
وجود امكانات رفاهي قابل ملاحظه، راه ارتباطي مناسب و محل هاي اقامتي محلي و سنتي از امتيازاتي هستند كه توان پذيرايي مردم اين شهر را از مسافران افزايش مي دهند.
ديدن ماسوله و معماري آن به عنوان يك شهر تاريخي و استفاده از مناظر طبيعي و ساختماني زيباي آن طي حداقل يك شبانه روز اقامت در خانه هاي سنتي مردم ميهمان نواز آن يادگاري بي نظير براي هر مسافري خواهد بود.

1- معيارهاي طبيعي
1-1 مختصات جغرافيايي
شهر تاريخي ماسوله در غربي ترين قسمت استان گيلان و در منتهي اليه منطقه مرطوب خزري و در فاصله 60 كيلومتري غرب شهرستان رشت (مركز استان)، 35 كيلومتري غرب شهرستان فومن و در منتهي اليه غرب رشته كوه هاي البرز (كوه هاي تالش) با ارتفاع 3050 متر و در عرض جغرافيايي 370913 شمالي و طول جغرافيايي 485914 شرقي قرار گرفته است. وسعت آن حدوداً 16 هكتار بوده، در ارتفاع 1050 متر از سطح درياي آزاد قرار گرفته و بين بالاترين و پايين ترين نقطه ي آن بيش از 120 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد. همچنين از ظرق به شهرستان فومن، از غرب به شهرستان خلخال، از شمال به شهرستان ماسال و از جنوب به تارم عليا منتهي مي شود. منطقه اي كه ماسوله در آن قرار دارد، منطقه اي كوهستاني است. دنباله سلسله جبال قافلان كوه از جنوب آن مي گذرد و در نقطه مقابل اين رشته كوه، كوه هاي طالش قرار دارد. از دره به وجود آمده (قزل دره) ماسوله رودخان گذشته و به مرداب انزلي مي ريزد، محلي كه ماسوله فعلي قرار گرفته، قبلاً به بقر بيشه معروف بوده است.

2- خصوصيات اقليمي
آب و هواي خاص منطقه ي تالش، متأثر از كوه هاي البرز و درياي خزر است. كوه هاي تالش با امتداد شمالي- جنوبي و كوهستان البرز با امتداد شرقي- غربي مانند سدي از عبور بخار آب حاصل از درياي خزر و بادهاي مرطوب شمال غربي به داخل ايران جلوگيري مي كند و به سبب ارتفاع زيادي كه دارند موجب بارندگي بسيار در اين ناحيه مي گردند. ماسوله داراي آب و هواي معتدل و مرطوب در تابستان و سرد و مرطوب در زمستان مي باشد. با اين حال آفتاب تابستاني آن سوزان است. دماي متوسط سالانه 12 درجه سانتي گراد، ميزان بارندگي سالانه 700 ميلي متر و ميزان بارش برف در سال 800 ميلي متر است. داراي بيش از 35 روز يخبندان بوده و بيش از 100 روز را با مه غليظ سپري مي كند.
خصوصيات آب و هوا در ماه هاي مختلف سال:

1- فروردين:
به طور كلي وضعيت آب و هوا در اين ماه به صورت معتدل سرد و بسيار مرطوب همراه با بارش باران و كمي هم برف و آسماني ابري و مه آلود است.
متوسط ماهانه دما در اين ماه 4/9+ درجه سانتي گراد است، اما ممكن است تا 6/14+ درجه افزايش يابد و يا تا 9/6+ درجه كاهش يابد. اين بدين معناست كه دماي ماسوله در اين ماه به طور معمول در وضعيت a نسبتاً سرد و يا سرد قرار مي گيرد. در عين حال شرايط يخبندان در اوايل اين ماه نيز خيلي دور از انتظار نيست.
از نظر رطوبت نسبي فروردين ماه را مي توان از مرطوب ترين ماه هاي سال دانست. به طوري كه متوسط رطوبت نسي در اين ماه به 79% مي رسد. البته ممكن است در شرايط حداكثر به 81% و در شرايط حداقل به 77% نيز برسد. بدين ترتيب ماسوله در اين ماه هوايي بسيار مرطوب دارد.
فروردين ماه يكي از پرباران ترين ماه هاي سال است و ممكن است طي اين ماه بين 80 ميليمتر باران ببارد. ممكن است تا 20 روز از اين ماه بارش وجود داشته باشد. حداكثر بار روزانه در اين ماه بين 35 تا 55 ميليمتر مي تواند باشد. در عين حال كه بارش به صورت برف نيز در اين ماه (البته بسيار كمتر از زمستان) وجود دارد.
طول خورشيدي روز در اين ماه بين 12 تا 13 ساعت است و نيمه اول ماه عموماً همراه با باد مي باشد.

2- ارديبهشت:
وضعيت آب و هواي ماسوله در اين ماه به صورت معتدل و مطبوع و هواي بسيار مرطوب همراه با بارش باران و آسماني نسبتاً ابري است. متوسط ماهانه دما در اين ماه 1/13+ درجه سانتي گراد است. اما ممكن است تا 3/16+ درجه افزايش يافته و يا تا 4/9+ درجه كاهش يابد. اين بدان معناست كه دماي ماسوله در اين ماه به طور معمول در وضعيت معتدل و يا نسبتاً سرد قرار دارد. شرايط يخبندان در اين ماه وجود ندارد. از نظر رطوبت نسبي از ارديبهشت ماه به طور متوسط با رطوبت نسبي 85% مواجه است. البته ممكن است در شرايط حداكثر به 87% و حداقل 84% برسد. اين بدان معناست كه ماسوله در اين ماه روزهايي بسيار مرطوب و گاهي نيمه مرطوب دارد.
در عين حال بارش باران در اين ماه به طور متوسط حدود 65 ميليمتر است و ماهي پرباران سپري مي شود. احتمال بارش به صورت برف امكان پذير بوده اما به ندرت اتفاق مي افتد.
طول خورشيدي روز در اين ماه بين 13 تا 5/13 ساعت بوده و وزش باد نسبت به زمستان بسيار كاهش يافته است.

3- خرداد:
وضعيت آب و هواي ماسوله در اين ماه به صورت معتدل، گرم و مرطوب، همراه با كمي باران مطبوع و روزهاي آفتابي و دلپذير است.
متوسط ماهانه دما در اين ماه 9/16+ درجه سانتي گراد است. اما ممكن است تا 0/22+ درجه افزاييش يافته و يا تا 4/13+ درجه كاهش يابد. اين بدان معناست كه دماي ماسوله در اين ماه به طور معمول در وضعيت معتدل گرم قرار دارد.
متوسط رطوبت نسبي در اين ماه 87% مي باشد. البته ممكن است در شرايط حداكثر به 90% و در شرايط حداقل به 76% برسد. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي بسيار مرطوب و هم نسبتاً مرطوب سپري مي شود.
در عين حال متوسط بارش باران در اين ماه به طور متوسط 35 ميليمتر مي باشد. در اين ماه روزهاي متوالي همراه با بارش كمتر اتفاق مي افتد و روزهاي آفتابي در طول ماه بيش از 15 روز است.
طول خورشيدي روز در اين ماه بين 5/13 تا5/14 ساعت بوده و وزش باد در اين ماه تقريباً متوقف مي شود.

تير ماه :
متوسط ماهانه دما در اين ماه 5/18+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در ماه 0/22+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 9/4+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل گرم و هم روزهايي با هواي معتدل سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز تير ماه مي تواند تا 0/28+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 5/10+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

مرداد ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 9/17+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در ماه مرداد 0/21+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 0/14+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل گرم و هم روزهايي با هواي معتدل سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز مرداد ماه مي تواند تا 0/27+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 5/12+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

شهريور ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 7/17+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در شهريور ماه 8/12+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 2/14+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل گرم و هم روزهايي با هواي معتدل سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز شهريور ماه مي تواند تا 0/30+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 5/10+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

مهر ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 1/14+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در مهر ماه 4/17+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل گرم و هم روزهايي با هواي معتدل سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز مهر ماه مي تواند تا 0/24+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 0/8+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي نسبتاً گرم و هم نسبتاً سرد بود.

آبان ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 4/10+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در آبان ماه 9/13+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 8/6+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل گرم و هم روزهايي با هواي نسبتاً سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز آبان ماه مي تواند تا 0/29+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 0/3+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي معتدل گرم و هم سرد بود.

آذر ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 4/6+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در ماه آذر 1/10+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 8/2+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي معتدل سرد و هم روزهايي با هواي سرد سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز مهر ماه مي تواند تا 5/16+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 2 درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي معتدل و هم خيلي سرد بود.

دي ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 3/5+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در دي ماه 0/8+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 9/2+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي نسبتاً سرد و هم روزهايي با هواي سرد سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز دي ماه مي تواند تا 0/11+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 5/3- درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي معتدل و هم خيلي سرد بود.

بهمن ماه
متوسط ماهانه دما در اين ماه 5/4+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در بهمن ماه5/2+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 5/2+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي نسبتاً سرد و هم روزهايي با هواي سرد وجود دارد.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز اين ماه مي تواند تا 0/12+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا 5/8- درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي معتدل سرد و هم مطلق سرد بود.

اسفند ماه:
متوسط ماهانه دما در اين ماه 5/4+ درجه سانتي گراد مي باشد. حال آنكه متوسط ماهانه حداكثر دما در ماه آذر 0/7+ درجه سانتي گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 0/2+ درجه سانتي گراد است. اين بدان معناست كه در اين ماه هم روزهايي با هواي نسبتاً سرد و هم روزهايي با هواي سرد سپري مي شود.
از سوي ديگر حداكثر مطلق دما در يك روز اسفند ماه مي تواند تا 0/14+ درجه سانتي گراد افزايش يافته و حداقل مطلق آن تا0/5+ درجه سانتي گراد كاهش يابد، در نتيجه در اين دما هم مي توان شاهد ساعاتي معتدل و هم خيلي سرد بود.

3-1 چشمه ها و رودخانه ها
شهر تاريخي ماسوله در دره رودخانه اي كه سرچشمه آن نزديك دومين قله بلند كوه‌هاي تالش (ماسوله داغ) از رشته كوه البرز قرار دارد. در كوهستان به جاي چاه مي توان شاهد تعداد زيادي چشمه بود. در ماسوله و كوه هاي اطراف آن نيز تعداد زيادي چشمه وجود دارد كه در اثر شكاف هاي عميق ايجاد شده در شبكه هيدروگرافيك به وجود آمده اند. نوع مخصوصي از چشمه در منطقه يافت مي شود كه آب معدني دارد و داراي آهن و گوگرد مي باشد.
در گذشته هاي دور آب شرب و آب مصرفي مردم از چشمه ها تأمين مي شد. ولي امروزه تعدادي از اين چشمه ها، خشك شده اند و آب مصرفي مردم اكنون توسط آب لوله كشي تأمين مي شود.

4-1 طبيعت و پوشش گياهي
پوشش گياهي محل متنوع است و در ادامه خواهيم ديد كه چگونه بر روي هاي ساختمان سازي و معماري ماسوله تأثير گذاشته است.
جنگل هاي اطراف اين منطقه پوشيده از درختان راش و در برخي موارد آزاد، بلوط ييلاقي، توسكا و زبان گنجشك مي باشد كه در گذشته درختان آزاد و بلوط آن بسيار بيشتر از اكنون بوده است و همچنين بوته اي به نام خرف (سرخس) و انواع گياهان ديگر.