بخشی از مقاله
يكي از مشكلاتي كه تمامي صنايع كم ¬و بيش با آن روبه¬رو هستند، مسئله خوردگي است. آمار و ارقامي كه از خسارت¬هاي ناشي از خوردگي گزارش شده است، تلاش جدي براي مقابله با اين پديده نامطلوب را ضروري مي¬ سازد.
خوردگي نه ¬تنها باعث اتلاف ماده و انرژي مي¬گردد و بنابراين سبب وارد نمودن ضرر و زيان اقتصادي مي¬شود، بلكه با وارد نمودن آسيب¬هاي انساني و حتي جاني و يا زيست¬محيطي، اثرات تخريبي خود را چند برابر مي¬كند.
مطلب زير كه از كتاب "خوردگي ميكروبي" نوشته "مهندس رضا جواهر دشتي" مي¬باشد، به ذكر نمونه-هايي از هر كدام از موارد فوق الذكر مي¬پردازد:
اتلاف ماده و انرژي:
بر اساس آمارهاي بين¬المللي در هر 90 ثانيه يك تن فولاد در اثر خوردگي ازبين مي¬رود. همان¬طور كه مي¬دانيم يكي از مسائلي كه در طراحي در نظر گرفته مي¬شود، انديشيدن و به كارگيري فاكتورهاي اضافي در طراحي مي¬باشد مثلاً ضخيم¬تر گرفتن بدنه كشتي¬ها و يا
لوله¬ها نمونه¬اي از آن است. اگر لوله¬اي به قطر 8 اينچ فولاد به اندازه مسافت تقريبي تهران- همدان در مقابل خوردگي محافظت شود، ضخامت آن به جاي 332/0 اينچ مي¬تواند به 25/0 اينچ تقليل يابد و اين يعني صرفه¬جويي 3700 تن فولاد و افزايش ظرفيت داخلي لوله به ميزان 5 درصد.
زيان¬هاي اقتصادي:
در سال 1995 ميلادي، شركت معروف شل (shell)اعلام نمود: خوردگي، ضرر و زياني معادل چهارصد ميليون دلار براي آن شركت بوجود آورده نيز خوردگي را علت هدر رفتن 6 درصد كل (BP) است. شركت نفت انگليس ارزش دارايي خالص خود مي¬داند. علاوه بر اين طبق آمار منتشر شده از خوردگي، علت 55 طرف مؤسسه تحقيقات صنعت برق آمريكا (ERPI)، درصد خاموشي¬هاي ناگهاني و افزايش بيش از 10 درصد هزينه¬هاي سالانة خانگي شناخته شده است.
طبق آمارها، ضرر و زيان مستقيم اقتصادي خوردگي (يعني هزينه¬هاي ناشي از تعويض قطعات و دستگاه-ها، اعمال روش حفاظتي از قبيل مخارج رنگ، نصب سيستم¬هاي حفاظت كاتدي و غيره) در صنايع ايالات متحده آمريكا در سال 1994 ميلادي، 300 ميليارد دلار و در همان سال در آلمان117 ميليارد مارك بوده است. متأسفانه تا به حال در ايران كار جامعي براي اراية آمارهاي مربوط به خوردگي در صنايع انجام نشده است. از اين رو در اين مورد بايد به تخمين و حدس اكتفا نمود. با در نظر گرفتن اين حقيقت که توليد ناخالص ملی زيان¬هاي حاصل از خوردگي معمولاً چهار درصد GNP يك كشور را در برمي¬گيرند، رقم قابل توجهي بدست مي¬آيد.
زيان¬هاي زيست محيطي:
خسارات ناشي از نشت مواد مضر (در اثر خوردگي) به محيط زيست را مي¬توان در رده زيان¬هاي زيست-محيطي خوردگي ارزيابي كرد. خسارت¬هاي ناشي از نشت نفت و آتش¬سوزي حاصل از آن و يا فروريختن سقف¬هاي حتي بتني و آمار منتشر شدة آنها (كه ذكر آنها دراين مجال نمي¬گنجد) قابل توجه بوده است.
خوردگي، زيان‌ها و روش‌هاي كنترل آن
يكي از مهمترين عوامل تخريب تجهيزات صنعتي، پديدة خوردگي است كه به عنوان يكي از زيانبارترين آفت‌هاي صنايع مطرح مي‌گردد. اين زيان‌ها به حدي اهميت دارد كه تحقيق در حوزه‌هاي مربوط به فناوري‌هاي كنترل خوردگي، بخش عظيمي از پژوهش‌ها و تحقيقات كشورهاي پيشرفته را به خود اختصاص داده است. اين مطالعات به تدوين استراتژي‌ها, قوانين، آيين¬نامه¬ها و
روش¬هاي مؤثري در زمينة پيشگيري و رفع اثرات خوردگي منجر شده كه تحت عنوان "مديريت خوردگي مورد مطالعه قرار مي‌گيرند. در كشور ما نيز به دليل جايگيري صنايع نفت، گاز و پتروشيمي، در مناطق مستعد پديدة خوردگي, بررسي اين پديده و مديريت آن، ازاهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار مي‌باشد .
خوردگي، فرآيندي طبيعي است كه فلزات را مورد حمله قرار مي‌دهد. از آنجايي كه فلزات، مصرف گسترده‌اي در جهان امروزي دارند، خوردگي تبديل به پديده‌اي شده كه اطراف ما را احاطه كرده است. وسايل خانه، اتومبيل، تجهيزات صنعتي و لوله‌هاي نفت و گاز مورد حمله خوردگي قرار مي‌گيرند و اين پديده ضررهاي مالي فراواني را موجب مي‌گردد.
به عنوان مثال, مسالة خوردگي در كشور كانادا در فاصله زماني 1977 تا 1996، 10 بار باعث نشتي خطوط لوله و 12 بار باعث انفجار گرديده كه از جهاتي اهميت اين موضوع را تا حدي آشكار مي‌سازد. گزارشات خرابي‌هاي حاصل از خوردگي نشان مي‌دهد كه علل وقوع اين پديده عمدتاً بر اثر كوتاهي‌هاي مصيبت‌‌بار در لوله‌كشي‌ها و ساخت و نصب تجهيزات مي‌باشد كه منجر به انفجار، آتش‌گرفتن و منتشرشدن مواد سمي در محيط زيست مي‌گردد. علاوه بر آن مخارجي نظير، جايگزين‌كردن تجهيزات خورده شده، تعطيلي و خاموشي واحدها ب
دليل جايگزيني تجهيزات خورده شده، ايجاد اختلال در فرآيندها به‌دليل خوردگي تجهيزات و عدم خلوص محصولات فرايندي به دليل نشت ناشي از خوردگي در اتلاف محصولات مخزن‌هايي كه مورد حمله خوردگي قرار مي‌گيرند، از مهمترين هزينه‌ها و زيان‌هاي حاصل از خوردگي مي‌باشد.
ضرر سالانة اثرات خوردگي در ايالات متحده و اروپا حدود 3.1 درصد توليد ناخالص داخلي برآورد مي‌گردد كه طبق آمار، خسارت خوردگی که طی 22 سال گذشته در صنایع آمریکا رخ داده ، چیزی حدود 380 میلیارد دلار می باشد . میانگین سالانه این خسارت ها حدود 17 میلیارد دلار است که از کل هزینه سوانح طبیعی از قبیل زلزله ، سیل ، و آتش سوزی در این کشور بیشتر می باشد.
از هزينه‌هاي فوق‌الذكر (380 ميليارد دلار)، 7 ميليارد دلار سهم لوله‌هاي انتقال مايعات و گازها، 9.47 ميليارد دلار هزينة خوردگي در واحدهاي فراورش و 6.8 .ميليارد دلار متعلق به صنايع پالايشگاهي و مجتمع‌هاي گاز و پتروشيمي مي‌باشد.
همچنين بنابر آمار ارائه شده 15 تا 20 درصد از نشتي‌ها در تاسيسات صنعت نفت به‌دليل خوردگي مي‌باشد.
پژوهش‌ها نشان مي‌دهد با رعايت ضوابط و اصول مربوطه مي‌توان از 70 درصد اين خسارت‌ها جلوگيري كرد. طبق گزارش انستيتو باتل با اعمال سادة دانش و .تكنولوژي موجود، از يك سوم هزينه‌هاي خوردگي صنايع جلوگيري به عمل مي‌آيد .
نكتة ديگري كه غالباً مورد غفلت قرار مي‌گيرد اين است كه خسارات غيرمستقيم خوردگي در برخي موارد به مراتب بيشتر از خسارات مستقيم آن مي‌باشد. به‌عنوان نمونه، تعويض پروانة پمپ سانتريفوژ نه تنها هزينه‌اي براي تعمير خود قطعه ايجاد مي‌كند، بلكه قطع جريان در فرآيند، باز و بسته‌شدن پمپ و هزينه دستمزد را نيز به‌دنبال دارد .
در كنار اين خسارات، هدررفتگي و تضييع مواد و آلودگي‌هاي ناشي از آن كه در نتيجه خوردگي به‌وجود مي‌آيد، باعث بروز نتايج وخيمي در رابطه با ايمني و محيط زيست مي‌گردد.
تحليل داده‌هاي حاصل از ضايعات هيدروكربن‌ها نشان مي‌دهد كه خوردگي به لحاظ آماري دومين عامل ايجاد اين هدررفتگي مي‌باشد. اهميت موارد ذكرشده به حدي است كه در قوانين فدرال ايالات متحده، بر لزوم نصب و ارائه راهكارهاي كنترل خوردگي به‌وسيله متصديان خطوط لوله تاكيد گرديده و عدم پيروي از اين قوانين مشمول مجازات‌هاي مدني و جنايي شده است. همچنين در
ساير صنايع از جمله نفت، گاز و پتروشيمي نيز راهكارهاي علمي، تكنولوژيكي و حقوقي جهت جلوگيری از خطرات و هزينه‌هاي خوردگي در دست مطالعه و تصويب مي‌باشد.
پيشگويي آهنگ خرابي تجهيزات در اثر خوردگي و تخمين هزينه‌هاي آن عنصري نامعين است كه مي‌توان با استفاده از سيسستم‌هاي مديريت خوردگي تا حدودي آن را كنترل نمود. مديريت خوردگي با هدف صيانت از سرمايه، مسئوليت كنترل خوردگي و
روش‌هاي پايش و حفاظت تاسيسات در تمامي جنبه‌ها را جهت
پايداري و پويايي به‌عهده دارد و همواره از ابزار و روش‌هاي پيشرفته در رسيدن به اين مقصود بهره مي‌گيرد.
به‌وسيلة مديريت خوردگي، فرآيند خوردگي از ابتداي مرحله طراحي تاسيسات تا هنگام سرويس‌دهي آنها به صورت فعال مديريت مي‌گردد. به عنوان مثال يك مهندس طراح، از طريق اين مديريت از اطلاعات لازم در زمينة خوردگي برخوردار مي‌گردد تا سازه‌هايي را با عمر مفيد و طولاني طراحي نمايد يا با استفاده از اطلاعات به‌دست آمده از خوردگي‌هاي رخ‌داده در طراحي‌هاي پيشين، مراحل بعدي كار را اصلاح كند .
مديريت خوردگي به ارائه استراتژي‌هاي پيش‌گيرانه و برداشتن گام‌هاي راهبردي در دو حوزة فني و غيرفني مي‌پردازد.
سر فصل¬هايي كه در حوزه‌هاي غير فني به عنوان استراتژي‌هاي پيش‌گيرانه دنبال مي¬شود به شرح زير مي‌باشد:
افزايش آگاهي از هزينه‌هاي هنگفت خوردگي و صرفه‌جويي در اين هزينه‌ها موجب به‌كارگيري صحيح فناوري‌هاي موجود و كاهش هزينه‌ها مي‌گردد. از اين¬رو بسياري از مشكلات خوردگي در نتيجه فقدان آگاهي از مديريت خوردگي مسئوليت‌پذيري اشخاص در تبادل عمليات، بازرسي، تعمير و نگهداشت سيستم مهندسي مي‌باشد.
تغيير خط مشي‌ها، آيين‌نامه‌ها، استانداردها و شيوه‌هاي مديريتي جهت كاهش هزينه‌هاي خوردگي به واسطه مديريت صحيح خوردگي كه به كنترل مؤثر آن مي‌انجامد و باعث اجراي ايمن‌تر و قابل اعتما‌دتر عمليات و افزايش عمر مفيد تاسيسات و تجهيزات مي‌شود.
اصلاح و تعميم آموزش كاركنان جهت معرفي و بازشناسي كنترل خوردگي كه مستلزم وارد نمودن واحدهاي درسي پيشگيري و كنترل خوردگي در برنامه‌هاي تحصيلي و مديريتي مي‌باشد .
تغيير و اصلاح كژانديشي و باور غلط تسليم‌پذيري در مقابل خوردگي و اتخاذ تصميم‌هاي جديد در راستاي جلوگيري از اين پديده
همچنين استراتژي‌هاي پيش‌گيرانه در حوزه‌هاي فني نيز از اهميت بالايي برخوردار مي‌باشند، برخي از اين استراتژي‌ها بدين ترتيب مي‌باشد:
ارتقاي روش‌هاي طراحي و استفاده از روش‌هاي طراحي پيشرفته به منظور مديريت بهتر خوردگي كه مانع از بروز هزينه‌هاي خوردگي قابل اجتناب مي‌گردد.
براي تحقق اين راهبرد لازم است روش‌هاي طراحي تغيير كند و بهترين فناوري‌هاي خوردگي در دسترس طراحان قرار گيرد. ميزان عملكرد خوردگي نيز در معيار طراحي وارد شده و هزينه طول عمر تجهيزات تجزيه و تحليل گردد .
ارتقاي روش‌هاي پيش‌بيني عمر تجهيزات و ارزيابي عملكرد آنها از طريق آشنايي با فناوري‌هاي خوردگي جديد
بهبود فناوري‌هاي خوردگي از طريق تحقيق و توسعه
مي‌توان با استفاده از مديريت خوردگي و به كارگيري روش‌هاي علمي و دستاوردهاي جديد تكنولوژي، خوردگي را در بسياري از صنايع كشور كنترل نمود. اين امر مستلزم ايجاد آگاهي و عزم جدي براي پيشگيري و كنترل خوردگي در ميان مديران وكارشناسان مي‌باشد .
