بخشی از مقاله
چکیده
راجع به اقدامات حمایتی و حفاظتی درباره ی بزه دیدگان بخش های مهم و متفاوتی در دیوان ایجاد و راه اندازی شده اند که عمده فعالیت آن ها پاسخگویی به نیازهای بزه دیدگان است. ایجاد برخی از این بخش ها، در واقع نوعی نوآوری در حقوق کیفری بین الملل محسوب می گردد. با وجود این، بزرگترین چالش دیوان در این حوزه؛ عدم تعیین دقیق وظایف، اختیارات و ماموریت های محوله به نهادهای حمایت یا حفاظت کننده از بزه دیدگان است.
بررسی اسناد و مقررات، رویه و عملکرد دیوان حاکی از نوعی موازی کاری و تداخل فعالیت های سازمانی است. این موضوع از یک سو، موجبات سردرگمی بزه دیدگان را فراهم ساخته و از سوی دیگر عدم شفافیت اقدامات و مسئولیت گریزی این نهادها را در پی دارد. علاوه بر این، نیاز مبرم این واحدها به بودجه های مناسب و کافی برای تأمین هزینه های مالی و نیروی انسانی در جهت بهبود عملکرد و کارآمدی بخش ها را نیز نباید از نظر دور داشت.
بخش مشارکت و جبران خسارات، به عنوان یکی از نهادهای زیر مجموعه ی دیوان کیفری بین المللی در واقع اولین نقطه برخورد و ارتباط بزه دیدگان با دیوان محسوب می شود. بنابراین نهاد مزبور باید سعی نماید این ارتباط را به طور کامل تا آخرین مرحله و حصول به نتیجه رسیدگی ها، مستمراً حفظ نماید. بدیهی است که با توجه به قلمرو اختیارات و وظایف این بخش، انجام اثربخش وظایف مزبور، مستلزم برخورداری از منابع مالی و انسانی بسیاری است. با این اوصاف، باید تلاش شود که کارکرد و وظایف این بخش برای بزه دیدگان دقیق تر مشخص گردد.
مقدمه
در دیوان، بخش ها و واحدهای مختلفی وجود دارد که به محافظت، مساعدت، آگاه سازی و ارائه خدمات مشاوره ای به بزه دیدگان می پردازند. ایجاد برخی از این نهادها در اساسنامه و آیین دادرسی و ادلّه، پیش بینی شده بود اما برخی دیگر در طول فعالیت دیوان و با تدابیری که دیوان بر اثر تجربه کسب نموده و بالتبع با توجه به احساس نیازی که به تأسیس چنین نهادهایی پیدا شد، در آیین نامه دیوان یا دبیرخانه مطمح نظر قرارگرفته اند.
در این مبحث کوشش شده تا به طور اجمالی، این نهادها و امکانات، اختیارات، وظایف و عملکرد مربوط به هر یک معرفی شود. دو مورد از این نهادها یعنی »بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان«1 و »واحد بزه دیدگان و شهود«2 تحت نظر و مدیریت دبیرخانه فعالیت می نمایند. نهادهای مستقل دیگری با عنوان »اداره مشاوره عمومی بزه دیدگان«، »صندوق تأمین« و در نهایت شعباتی با عنوان »شعب فرعی«3 در چند کشور ایجاد شده است.
بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان
مسئولیت توسعه خدمات به بزه دیدگان و اطلاع رسانی به آنان در خصوص حقوق مشارکتی و جبران خسارات در دیوان، وظیفه ذاتی و اصلی این بخش محسوب می گردد. نه اساسنامه دیوان و نه آیین دادرسی و ادلّه، هیچ یک اشاره ای به این بخش ننموده اند؛ بلکه در واقع این اداره به موجب مقرره 81 آیین نامه دیوان ایجاد گردیده است. تأسیس این نهاد به عنوان یک گام نوین در نظام عدالت کیفری بین المللی که پیگیر و تضمین کننده مشارکت اثربخش بزه دیدگان در دیوان محسوب می گردد، ارزیابی شده است. هرگاه بزه دیدگان خواستار مشارکت و جبران خسارات باشند، بخش مزبور آنان را در راستای تکمیل و ارائه و ارسال درخواست مربوط، مساعدت می نماید.
بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان با فراهم نمودن حمایت ها و حفاظت های قانونی از بزه دیدگان و مساعدت آنان در جهت بهره مندی از نمایندگی قانونی، تلاش می نماید که بزه دیدگان را در راستای احقاق حقوق خود توانمند سازد. بر اساس مقرره 80 آیین نامه دیوان، اعضای این بخش می توانند به عنوان نمایندگان قانونی بزه دیدگان منصوب شده و ضمناً اعلام شده که خدماتشان بدون هزینه و رایگان صورت می گیرد.
این بخش در 19 سپتامبر 2005 تأسیس گردید. به مناسبت پنجمین سالگرد ایجاد آن، بخش موصوف در سال 2010 کتابچه بزه دیدگان را منتشر نمود که در آن به نقش، وظایف و نیز دستاوردهای اصلی خود اشاره نموده است.4 از دیگر وظایف اصلی بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان، ارشاد و معاضدت حقوقی بزه دیدگان و سازماندهی نمایندگی قانونی آنان است. به موجب مقرره 86 آیین نامه دیوان، این بخش با توجه به تعهدات بسیاری که دارد، موظف است که بزه دیدگان را از پیشرفت و تحولات صورت گرفته در طول رسیدگی ها، به طور کامل آگاه نماید.
شعبه دوم دادرسی دیوان به بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان مأموریت می دهد که به عنوان یکی از اقدامات ابتدایی، به تفکیک درخواست های مشارکت در رسیدگی ها، از درخواست هایی که صرفاً به قصد دریافت خسارت ارائه شده اند، بپردازد.5 شعبه مزبور، از این بخش درخواست نمود تا پس از ارزیابی، اطمینان حاصل نماید که کلیه درخواست های مرتبط با مشارکت در رسیدگی ها به درستی تکمیل شده باشد.6 شعبه اول دادرسی دیوان در وضعیت لیبی، به بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان دستور می دهد که در هر یک از درخواست های بزه دیدگان که به وضعیت لیبی مرتبط باشد، به چارچوب مشارکت بزه دیده پایبند بماند.7
بخش مشارکت و جبران خسارات، در واقع اولین نقطه برخورد و ارتباط بزه دیدگان با دیوان محسوب می شود، لذا باید سعی نماید این ارتباط را به طور کامل تا آخرین مرحله و حصول به نتیجه رسیدگی ها، مستمراً حفظ نماید. بدیهی است که با توجه به قلمرو اختیارات و وظایف این بخش، انجام اثربخش وظایف مزبور، مستلزم برخورداری از منابع مالی و انسانی بسیاری است. با این اوصاف، باید تلاش شود که کارکرد و وظایف این بخش برای بزه دیدگان دقیق تر مشخص گردد.
واحد بزه دیدگان و شهود
پیش بینی واحد بزه دیدگان و شهود در اساسنامه، بر اساس تجربه حاصل از کار دیوان های کیفری بین المللی برای یوگسلاوی پیشین و رواندا بوده است که می تواند بسیار مفید باشد. این واحد با مسئولیت دادستان ایجاد می شود لیکن در دبیرخانه مستقر خواهد بود. که این امر پیش بینی و تدبیر درستی است، زیرا در بسیاری از موارد اقدام حمایتی مستلزم انجام امور اداری است. علیرغم عدم تصریح اساسنامه، به نظر می رسد که مدیریت این واحد نیز با رئیس دبیرخانه است و نه دادستان، زیرا چه بسا شهودی که باید مورد حمایت قرار گیرند، شهود متهم باشند - میرمحمد صادقی، .
بند 6 ماده 43 اساسنامه، مقرر نموده است که »رئیس دبیرخانه، یک واحد بزه دیدگان و شهود را در دبیرخانه تأسیس خواهد نمود. این واحد با مشورت با دادسرا، اقدامات حمایتی، ترتیبات امنیتی و حفاظتی و ارشاد و سایر مساعدت های مقتضی را برای شهود و بزه دیدگانی که در دیوان حضور و مشارکت داشته و اشخاص دیگری که شهادت شهود ممکن است متضمن خطری برای آنان باشد، انجام خواهد داد. در میان کارکنان این واحد باید اشخاصی که تخصص در کمک به آسیب دیدگان]جسمی و روحی[ از جمله مصدومین خشونت های جنسی دارند، وجود داشته باشد.« این واحد برخلاف بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان، نه تنها موضوع خدمات و آگاه سازی خود را بزه دیدگان؛ بلکه شهود- بزه دیده، شهود و سایرین قرار داده است. بنابراین، واحد بزه دیدگان و شهود به مراتب نقش و عملکرد گسترده تری دارد.
