بخشی از مقاله
چکیده
سرونقره اي از گونههاي مهم براي جنگلکاري در اکوسیستمهاي تخریب یافته و نیز فضاي سبز شهري و برون شهري است و در این تحقیق سعی شده است تأثیر تیمارهاي مختلف سایه بر روند رشد ارتفاعی و زنده مانی نهالهاي سرو نقره اي، بررسی شود. به همین منظور از طرح آزمایشی یک عامله کاملاً تصادفی با 4 تکرار استفاده شد. بدین صورت که ابتدا 24 کرت مربعی تهیه و در هر یک از آنها تعداد 24 گلدان نهال سرو نقره اي قرار داده شد و سپس بر روي 16 کرت 384) گلدان)، 4 نوع سایبان مصنوعی با میزان عبوردهی نور صفر، 33، 50 و 67 درصد تعبیه شده و تعداد 4 کرت
96) گلدان) زیر سایبان تاج درختان نهالستان و 4 کرت نیز به عنوان تیمار شاهد بدون ایجاد سایبان و با نور کامل خورشید ایجاد شد و بدین ترتیب در مجموع 576 گلدان سرو نقره اي به عنوان نمونه مورد آزمایش قرار گرفت و سپس در نه مرحله زمانی مقدار ارتفاع و تعداد نهالهاي زنده ثبت شد. نتایج نشان داد که در تیر ماه که بیشترین میزان رشد ارتفاعی نهالها در آن صورت گرفته است (%40/6)، تحت تاج پوشش درختان گردو بیشترین رشد ارتفاعی ونهالهاي تحت نور کامل کمترین رشد ارتفاعی و بیشترین نرخ مرگ و میر را داشته اند. این افزایش رشد ارتفاعی در ماههاي بعدي فصل رویش ملاحظه نشد ودرنتیجه ملاحظه میشودکه تفاوت معنیداريدر ارتفاع نهایی نهالهاي تحت این تیمار و تیمار نور کامل نمی توان تشخیص داد اما تیمار هاي سایه مصنوعی موجب افزایش ارتفاع نهالها نسبت به تیمار نور کامل شدند. به طور کلی باتوجه به نتایج تحقیق حاضر می توان ضمن توصیه حفاظت ویژه از نهالها در تیر و مرداد، استفاده از سایبانهایی راکه بتوانند 33 درصد نور مستقیم را از خود عبور دهند براي پرورش نهالهاي سرو نقرهاي در مناطق مشابه پیشنهاد کرد.
واژه هاي کلیدي: نور-نهال-سایبان-سرو نقرهاي-ارتفاع-نهالستان-ایران
سرآغاز
جنگلها فواید گسترده اقتصادي، اجتمـاعی و زیـست محیطـی را فراهم می سازند که با گذشت زمـان و افـزایش جمعیـت، نیـاز جوامـع انسانی به کارکردها و فواید آنها افزایش می یابد. این در حالیاسـتکـه به علت برداشت زیاد چوب،تبدیل اراضی جنگلی به زمینهاي زراعـی و افزایش آلودگی هاي زیست محیطی، سطح و کیفیت این منابع ارزشمند
رو به کاهش است. در کشور ما سرعت تخریب جنگل بیشتر از احیـا و توسـعه آن است این مطلب لزوم تحقیق در مورد راهکارهاي افزایش سـطح و میـزان موفقیت جنگلکاري و نهالهاي موردنیـازبراي جنگلکـاريهـاي وسـیع را در مناطق مختلف کشور گوشزد می کند.مشخصات نهال در زمان رشد اولیه خود در نهالستان،اغلب به عنوان عاملی حیاتی در تعیین سرنوشت نهالکـاريهـا عمل می کند (کنشلو،(1380 و قدرتمند بودن نهالهاي کاشته شده یکی از عوامل مهم در موفقیت هر جنگلکاري است (Lavendar, 1984) بنابرا ین
نوبسنده مسئول: E-mail:hosseini@modares.ac.ir 09111213898
26 مجله محیط شناسی شماره43
همواره باید در نهالستان سعی شود بهترین وضعیت ممکن براي رشد و نمو نهال ها برقرار شده و نهالها در هنگام حمل بـه عرصـه کاشـت از رشد و کیفیت مناسبی برخوردار باشند.
میزان رشد و کیفیت نهال تولید شده در نهالـستان جنگلـی براینـد اثر مثقابل عوامل محیطی (از جمله نور، رطوبت، حرارت، مواد غـذایی و تراکم کاشت) با عوامل درونی و فیزیولوژیک گیاه (از جمله ذخیره مـواد قندي، میزان هورمونهاي مختلف، مقاومت در برابر یخبنـدان و سـایه)
می باشد .(Lavendar, 1984)
در نتیجه وقتی یکی از شرایط محیطی نهـال مثـل نـور،تغییر داده می شود،مجموعهعوامل فیزیولوژیک و محیطی دیگر تحت تـأثیر قـرار گرفته و رشد و کیفیت نهالهاي تولید شده را نیز تحت تأثیر قـرار مـی دهند.
نور مستقیم خورشید یکی از عوامل محیطـی مهـم اسـت کـه بـا شدت، کیفیت و تناوب خود تأثیر زیادي بر رشد و کیفیـت نهـال گونـه هاي درختی می گذارد (Daniel, et al.,1979 ; Chaar, et al.,1997)
و مدیران نهالستانهاي جنگلی می توانند با استفاده از مواد تولید کننده سایه و روشهاي کنترل شدت نور،کنترل رقابت گیـاهی و کنتـرل فتـو پریود،این عامل محیطی را براي بهینه سازي رشد و نمو نهالها تنظـیم کنند .(Lavendar, 1984)
سرو نقره اي یکی از گونه هایی اسـتکـه بـه دلیـل توقـع کـم و تحمل زیاد نسبت به خشکی زمستان و گرماي تابـستان (نـوري،(1374
براي جنگلکاري در مناطق مختلف کشور، بویژه اکوسیستم هاي منهدم شده و اراضی بوته زاري خشک و نیمه خشک بسیار مـورد توجـه قـرار میگیرد.از سوي دیگر این گونه یکی از گونه هـاي مهـم در فـضاي سـبز شهري و برون شهري بوده و به همـین لحـاظ هـر سـاله تعـداد زیـادي از نهالهاي این گونه در نهالستانهاي کشور تولید می گردد.
به طوري که به عنوان مثال نهالستان قرق (واقع در استان گلـستان)
در سال 1374 تعداد 660 هزار اصله از این نهال را تولید کرده است نوریکی از عوامل محیطی مهم است که بررشد نهـالهـا اثـر مـی
گذارد، بنابرایندراین تحقیق سعی شده است به منظورکمـک بـه تولیـد نهالهاي قوي سرو نقره اي، میزان تـأثیر تیمارهـاي مختلـف کنتـرل شدت نور(به وسیله انواع مختلف سایبان)بر روند رشد ارتفـاعی نهالهـاي سرو نقره اي بررسی گردیده و بهترین آنها شناسایی و معرفی شوند.
عوامل محیطی(مثل نور، رطوبت، مواد غذایی، حرارت و تراکم کاشت و غیره) بر رشد نهال تأثیر گذاشته و میزان رشد و کیفیت نهال را در نهالستانهاي جنگلی قبل از حمل به منطقه جنگلکاري مشخص میسازند
.(Duryea and Landis,1984)بنابراینمدیرنهالستان جنگلی باید با علم بهویژگی هاي مهم درونی و فیزیولوژیک گونه اي که می خواهد پرورش دهد (از لحاظ میزان تأثیري که به رشد و کیفیت نهال خواهند گذاشت)
شرایط محیطی را چنان تغییر دهد که در مرحله انتقال (از نهالستان به عرصه کاشت) نهالهاي تولید شده از رشد مطلوبی برخوردار باشند. نور منبع اصلی انرژي اکوسفر و موجودات زنده آن می باشد ( Barnes,et (al,1998 و بنابراین یکی از عوامل مهم دررشد و نموگیاهان جنگلی به شمار می رود. نور مستقیم و غیرمستقیم خورشید تأثیر یکسانی بر گیاهان ندارد. به طوري که نور غیرمستقیم پخش شده بیشتر ساختمان علفی گیاه را تقویت می نماید، اما نور مستقیم بیشتر در تقویت بخش تولید مثلی گیاه نقش دارد (ثابتی، (1353 و به طور کلی نور مستقیم با شدت، کیفیت و تناوبخود بر رشد و کیفیت گونه هاي درختی تأثیر می گذارد ( Daniel, et .(al,1979
باتوجه به مطالب فوق باید سعی شود در نهالستانهاي جنگلی با کنترل شدت، کیفیت و تناوب رسیدن نور مستقیم، قبل از مرحله انتقال، رشد نهالها بهبود یابد. براي کنترل شدت نور رسیده به نهالها می توان یا تراکمکشتنهالها را تغییر داد، یا از سایبان استفاده نمود ( Duryea and Kim .(Landis, 1984 درسال1986 به منظور بررسی تأثیر شدت نور بررشد نهالهاي گونه کاج سفید (Pinus koraiensis)، نهالهاي مورد نظر را تحت 5 تیمار شدت نور 19)،37،63،100درصد و نور کامل خورشید)
قرار داده و به این نتیجه رسید که بالاترین نرخ رشد ارتفاعی مربوط به نهالهاي تحت تیمار شدت نور 37 درصد است. VanAuken وBush
(1991)به منظور بررسی تأثیر سایه بر رشد نهالهاي چهار گونه کهور
Prosopis alba, Prosopis chilensis , Prosopis flexuosa , )
Prosopis glandulosa ) این نهالها را به مدت 2 ماه تحت سه تیمار مختلف شدت نور (نور کامل،نور 5درصد و نور 38درصد) قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که شدت نور بر ارتفاع نهالها تأثیر معنی داري نداشته
است.Gross وهمکاران((1996به منظور بررسی تأثیر سایه بر رشد نهالهاي جوان دو گونه بلوط (Quercus robur , Q. petraea) تحت دو نوع تیمار نور کامل (سایه صفر) و سایه 50 درصد قرار داده و با بررسی
اثر عامل محیطی سایه بر روند رشد ارتفاعی و مرگ و میر نهال هاي سرو نقره اي 63
ارتفاع و قطر یقه نهالها به این نتیجه رسیدند که هیچ نوع تفاوت معنی داري بین ارتفاع نهالهاي قرار داده شده تحت این دو تیمار وجود نداشته است، اما قطر یقه نهالهاي تحت تیمار سایه 50 درصد به صورت معنی داري کمتر از قطر یقه نهالهاي تحت نور کامل بوده است.(.(Saxena , et al, 1995
به منظور تأثیر سایه بررشد نهالهاي سهگونه Casuarina equisetifolia , Acocia cotechu , albergia sisso آنها را در یک نهالستان تحت چهار تیمار سایه قرار دادند و پس از گذشت 14 ماه به این نتیجه رسیدند که رشد نونهالهاي A.cotechu و D. sissoo در تیمار سایه کم و رشد نهالهاي C. equisetifolia در تیمار نور کامل
(شاهد) بالاتر بوده است. (Lin, et al.,1997) به منظور بررسی تأثیر رژیمهاي نوري مختلف بر رشد ارتفاعی نونهالهاي سرخدار تایوانی (Taxus sumatrana، نونهالهاي این گونه را تحت 5 تیمار مختلف نور ( 6، 61،28 ،67 ،100درصد نور مستقیم) قرار داده و به این نتیجه رسید ند که نهالهاي مربوطه از نظر قطر و ارتفاع اختلاف معنی داري یافته اند. به طوري که متوسط ارتفاع نهالها در تیمار نور 28 درصد با مقدار 57 سانتیمتر،بالاترین مقدار را داشته و قطر یقه نهالها نیز در تیمار نور 6 درصد کمترین مقدار را داشته است.((Saju, et al,2000
به منظور بررسی تأثیرات سایه بر رشد نهالهاي سه گونه درختی
(Ailanthus triphysa , Tectona grandis , Grevillea robusta)
این نهالها را در نهالستان، تحت دو سطح از سایه (بدون سایه و سایه
75 درصد) زیر آشکوب جنگلکاري سوزنی برگ قرار داده و پس از یک فصل رویش نتیجه گرفتند که مقدار رشد نهالهاي Grevillea robusta , Tectona grandis از لحاظ قطر یقه و ارتفاع در تیمار
بدون سایه بیشتر بوده است.
اما در نهالهاي گونه Ailanthus triphysa تحت تیمار سایه 75
درصد رویش قطري و ارتفاعی بیشتر بوده است.تغییرات رویش ارتفاعی نهالهاي کاشته شده تحت تیمارهاي مختلف کنترل شدت نور در طول زمان می تواند به ما دردرك بیشتر و پیش بینی اثر تیمارها و نیز امکان استفاده از تیمارهاي مختلف کنترل شدت نور در ماههاي رویش اول در نهالستان کمک نماید، درنتیجه این تحقیق در صدد است با مشخص نمودن تغییرات رشد ارتفاعی و زنده مانی نهالهاي سرو نقره اي تحت
تیمارهاي مختلف کنترل شدت نور بهترین تیمار را در این زمینه معرفی کند.
مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی نهالستان
نهالستان تلوکلا از جمله نهالستانهاي استان مازندران است که در محدودة شرکت چوب و کاغذ مازندران قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریاي آزاد 120 متر بوده و از لحاظ مختصات جغرافیایی درطول 53 درجه شرقی و عرضَ37 دقیقه و 36 درجه شمالی واقع شده است. این نهالستان در جوار جادة شوسه ساري-سمنان قرار داشته و در سال 1361 به منظور تأمین نهال براي عرصههاي جنگلکاري شرکت یاد شده احداث گردیده و سالانه حدود 4 میلیون اصله نهال تولید می نماید. انواع نهالهاي تولیدي این نهالستان عبارتند از: پهنبرگانشامل: بلوط، بلندمازو، افراپلت، افراشیردار، توسکا، ون، نمدار، اقاقیا، گردو، اکالیپتوس، صنوبروسوزنی برگان شامل:کاجرادیاتا، زربین،سرو نقرهاي، کاج سیاه، تاکسیودیموسدروس
(پورعسگري، .(1375
اطلاعات هواشناسی نهالستان تلوکلا از ایستگاههاي هواشناسی ریگ چشمه و تجن که نزدیکترین ایستگاههاي هواشناسی موجود در منطقه میباشند، بدست آمده است. بررسیهاي انجام شده بر روي آمار هواشناسی نشان میدهند که در این منطقه،متوسط حد اکثر دما در گرم ترین ماه سال
(مرداد) 27/4 درجه سانتیگراد و متوسط حد اقل دما در سردترین ماه سال
(بهمن)2/0 درجه سانتیگراد است.
بارندگی و ریزش نزولات آسمانی در تمام ماههاي سال مشهود بوده
و به لحاظ زمانی و مکانی متغیر است. به طوريکه آذر ماه با 107 میلیمتر
و خرداد ماه با 44 میلیمتر بارش به ترتیب بیشترین و کمترین میزان بارندگی را به خود اختصاص داده اند.
در مجموع میتوان گفت منطقه اجراي طرح با داشتن بالغ بر 848
میلیمتر بارندگی سالانه داراي آب و هواي معتدل و مرطوب است (سازمان جنگلها و مراتع کشور،.(1377بر اساس آزمایشهاي به عمل آمده در این پژوهش، خاك تقریباً یکنواختی که خاك معمول نهالستان بوده است و گلدانهاي در نظر گرفته شده براي کاشت نهالهاي سرو نقره اي توسط آن پر شده است، داراي 55/28 درصد شن، 14درصد سلیت و30/72 درصد رس استو بدین ترتیب بر اساس سیستم تقسیم بندي بافت خاك سازمان کشاورزي ایالات متحده((USDA دارايبافتلومیرسی شنیبوده
(Gymnospermiodes)
64
است((fisher and Binklay,2000 به طورکلی درگروه خاكهايلومی با بافت متوسطقرارمی گیرد (باي بوردي، .(1372 اسیدیته این خاك
8/41 ، هدایت الکتریکی آن 0/005 میکروزیمنس بر سانتیمتر و مقدار ازت کل آن 4 درصد بوده است.
