دانلود مقاله ارائه یک مدل MCDM برای تأمین مالی صنعت توریسم در ایران

بخشی از مقاله

چکیده

پژوهش حاضر به ارائه یک مدل برای شناسایی، ساختاردهی و الویتبندی عوامل مؤثر بر تأمین مالی صنعت توریسم در ایران میپردازد. این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است و از نظر هدف در گروه تحقیقات کاربردی قرار میگیرد. ایران جزء معدود کشورهای چهارفصل با تمدنی بینظیر میباشد و از قابلیتهای فراوانی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری جهانی برخوردار است؛ اما با این وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در دنیا به دست آورد. لذا ما در این تحقیق با همکاری 22 خبره با استفاده از روش دلفی درنهایت 7 عامل مؤثر بر تأمین مالی صنعت توریسم را شناسایی کردیم. سپس با استفاده از روش دیمتل این عوامل را ساختاردهی و عوامل نفوذکننده و تحت نفوذ را مشخص نمودیم. دیمتل روشی است که عدتاًم بهمنظور بررسی مسائل پیچیده به کار میرود.سپس این عوامل را از طریق روش فرایند تحلیل شبکهای وزندهی و اولویتبندی کردیم. درنهایت برای بررسی شدت تأثیر این عوامل بر گردشگران، هتلها، آژانسهای مسافرتی و شرکتهای تبلیغاتی از روش ویکور بهره بردیم. نتایج روش ویکور حاکی از آن بود که عوامل شناسایی شده بیشترین تأثیر خود را بر گردشگران دارد.

کلمات کلیدی: صنعت توریسم، روش دلفی، روش دیمتل، روش فرایند تحلیل شبکهای، روش ویکور

×

(نویسنده مسئول) p87_arzhang@yahoo.com nhamidi1344@gmail.com naami122@yahoo.com

1

2

3

-1 مقدمه

گردشگری تأثیر فروانی بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور دارد .[1] ایران با توجه به

امتیازات فراوانی که از نظر تنوع آب و هوایی، جاذبههای طبیعی،تاریخ و تمدن کهن، آثار باستانی ومذهبی، معماری، صنایع دستی، فرهنگی و جغرافیایی دارد، از قابلیتهای فراوانی برای تبدیل شدن

به قطب گردشگری جهانی برخوردار است .[2] به همین دلیل در رتبهبندی جهانی از نظر برخورداری

از جاذبههای گردشگری در ردیف ده کشور اول جهان قرار دارد. اما با این وجود هنوز نتوانسته است

جایگاه واقعی خود را در دنیا به دست آورد. براساس پیشبینیهای رسمی سازمان جهانی گردشگری 1(UNWTO) تا سال 2020 تعداد گردشگر ورودی در سطح جهان به 1/5 میلیارد نفر خواهد رسید .[3] توسعه صنعت گردشگری نتایج فراوانی از جمله: منفعتهای اجتماعی، اقتصادی برای دستیابی به هدف بهدنبال دارد [12] و از جهت اقتصادی نیز تئوریهای ضعیفی در این زمینه وجود دارد

.[13] صنعت گردشگری میتواند بهعنوان یک گزینه جایگزین صادارت مورد استفاده قرار گیرد. صنعت گردشگری عاملی است که موجب تعادل در تراز پرداختها از ایجاد درآمد و رونق در تولید

میشود و بهعنوان یک منبع درآمد مهم برای اقتصاد ملی به حساب میآید .[14] در بسیاری از جزایر کوچک با جاذبههای گردشگری در دنیا، مهمترین منبع درآمد این جزایر از صنعت گردشگری میباشد .[15] اقتصاد ایران نیز اتکای شدیدی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت دارد و متغیرهای کلان اقتصادی آن با پیروی از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدی میشود .[3] بهعنوان مثال حمایت کشور ترکیه از صنعت گردشگری در کشورش موجب رشد این فرضیه (رشد

اقتصادی) شده است .[16] تأمین مالی و سرمایه از عوامل مهم توسعه میباشند .[4] بنابراین بهمنظور توسعه این صنعت و رفع موانع، باید ابزارهای مالی و راهکارهای ویژه و تخصصی جهت تأمین مالی این بخش ارائه شود. براساس مطالعات انجام شده، صنعت گردشگری کشور بهشدت از کمبود

منابع مالی و سرمایهگذاری در این بخش رنج میبرد .[5] در این راستا ضرورت انجام پژوهشی

بهمنظور شناسایی عواملی که بر تأمین مالی صنعت گردشگری در کشور مؤثراند بیش از پیش به چشم میخورد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی، ساختاردهی و الویتبندی عوامل مؤثر بر تأمین

مالی صنعت توریسم در ایران میباشد. در راستای هدف اصلی پژوهش 4 سؤال مطرح شد که
عبارتند از:

4.The United Nations World Tourism Organization (UNWTO)

-1 عوامل مؤثر بر تأمین مالی صنعت توریسم در ایران کدامند؟

-2 ساختار سیستماتیک (دیاگراف) روابط بین عوامل به چه شکل میباشد؟
-3 اولویتبندی این عوامل به چه شکل است؟

-4 شدت تأثیر این عوامل بر ارکان اصلی صنعت توریسم چگونه است؟

-2 ادبیات موضوع

1-2 مبانی نظری

1-1-2 تأمین مالی
تأمین منابع مالی در انجام فعالیتهای اقتصادی و بازرگانی، سرمایه در گردش کاربرد دارد.

تأمین مالی از طریق روش پرداخت و ضمانتنامهها، سرمایهگذاری مستقیم، غیرمستقیم، خرید دین، مشارکت مدنی وام و ... امکانپذیر است .[4] یکی از منابع عمده تأمین مالی شرکتها وامهای کوتاه

مدتی است که از بانکهای تجاری میگیرند. با وجود اینکه منابع متعدد تأمین مالی وجود دارد، هیچ یک نمیتوانند جانشین وامهای تجاری و صنعتی که بهصورت حد اعتبار، اعتبار در حساب جاری و وامهای یک ماهه در اختیار شرکتها قرار میگیرند باشند .[6] هر چند بانکداری تحت نظارت و کنترل دولت است و تنها پس از آزادسازی، تعداد معدودی از بانکهای خصوصی تأسیس شدند، شبکه گستردهای از نهادها برای انجام امور مربوط به تأمین مالی وجود دارد. هدف از کنترل مؤسسات

مالیکانالیزه کردن وجوه به بخشهایی است که برای توسعه خود نیازمند سرمایه هستند و بازگشت

سرمایه در آنها ضرورتاً بالا نیست .[7]

2-1-2 صنعت توریسم (گردشگری)

سازمان جهانی گردشگری، گردشگری را مجموعه فعالیتهای افرادی که خارج از محل زندگی

معمول خود بوده و به قصد تفریح، استراحت و انجام امور دیگر مسافرت میکنند و بیش از یک
سال در آن مکان نمیمانند تعریف میکند .[1] گردشگری از سه ویژگی اصلی برخوردار است که

عبارتند از: -1 در بیشتر اوقات، قبل از خرید نمیتوان این خدمت را دید یا آزمون کرد. بدینمعنی که آزمون پس از خرید انجام میشود. -2 خدمت در محل خرید مصرف میشود و قابل انتقال و

جابهجایی نیست. -3 مردم و محل خدمت بخشی از آن خدمتند .از اینرو گردشگری بسیاری از

بخشهای جامعه را شامل میشود. این سه ویژگی نشان میدهند مردمی که در محلی خاص زندگی

æ کار میکنند، فقط کالا و خدمات تولید نمیکنند، بلکه بسیاری از آنها، خود بخشی از کالا و خدمات

تولیدی هستند .[3]
2-2 مبانی تجری
موسویان و همکاران (1388) در مقاله خود با معرفی اوراق بهادار جعاله، به ارائه الگوی جدید

تأمین مالی برای توسعه صنعت گردشگری کشور اقدام کرده است. براساس این الگوها، تأمین مالی بیشتر از مردم و بخش خصوصی صورت میگیرد و کمترین هزینه را برای سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به همراه دارد. از ویژگیهای این الگوها، این است که افزون بر مشارکت مردم و بخش خصوصی، دولت بهطور همزمان با کمترین هزینه امکان کنترل و نظارت بر امور

بهطورکامل برای سازمان میراث فرهنگی وجود خواهد داشت .[5] سی تانا (2011) در مطالعه خود به بررسی تأثیر صنعت گردشگری بر اقتصاد جزایر مختلف با جاذبههای گردشگری پرداخته است.

اطلاعات این پژوهش از 19 جزیره مختلف با جاذبههای گردشگری بین سالهای199 0007 تا 2 جمعآوری شده است. در این پژوهش از روش GMM برای تحلیل اطلاعات استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که صنعت گردشگری باعث رشد و پویایی اقتصاد در جزایر فوق میشود .[15] تحقیقی مشابه با عنوان توسعه یک مدل مشترک برای حمایت از صنعت گردشگری توسط نونکو و رامکی سون صورت پذیرفته است. این مطالعه بهدنبال توسعه یک مدل مشترک برای

حمایت از صنعت گردشگری براساس تئوری ارتباط اجتماعی است. نتایج این تحقیق نشان داد که حمایت از صنعت گردشگری میتواند تأثیر گذارد از طریق درک منفعت، هزینهها و رضایت جامعه.

درک منفعت تأثیر میگذارد بر روی رضایت جامعه، اعتماد نهادی، قدرت تأثیرگذاری گردشگران و موقعیت اطراف، درصورتیکه موقعیت اطراف تأثیری بر روی درک هزینهها ندارد. همچنین برای

دستیابی به یک مدل مشترک باید سیاستهای اجرایی و محدودیتها نیز در مطالعه مورد توجه قرار گیرد .[17] تحقیقی مشابه توسط آقایان مهدی تقوی و علی قلیپور سلیمانی با عنوان عوامل مؤثر

بر رشد صنعت گردشگری ایران انجام شده است. این تحقیق در پاسخ به این پرسش که چه عواملی

در افزایش درآمدهای گردشگری خارجی ایران مؤثر هستند؟ زمینه انجام این پژوهش را فراهم آورده

است. برای آزمون پایایی سری زمانی از آزمون ریشه واحد و بهمنظور آزمون فرضیههای پژوهش و

برآورد مدل تعادل بلندمدت از رگرسیون چند متغیره و تکنیک خود توضیح با وقفههای گسترده (ARDL) استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان میدهد که ضرایب متغیرهای مربوط به تعداد اتاق

هتل، درآمدهای ارزی دورههای گذشته، قیمت اتاق هتل نرخ آزاد ارز، آژانسهای گردشگری، معنادار

و علامت آنها نیز طبق انتظار است .[2]

-3 روش تحقیق
این تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی است و از نظر هدف در گروه تحقیقات کاربردی قرار

میگیرد. جامعه آماری تحقیق، خبرگان و فعالان صنعت توریسم و تأمین مالی میباشند. در این
تحقیق با 22 خبره همکاری شده است و بهمنظور دادن پاسخ به سؤالها، از چهار روش دلفی، دیمتل،

فرایند تحلیل شبکهای و روش ویکور استفاده شد.
1-3 روش دلفی1
روش دلفی که در دههی پنجاه برای غلبه برناتوانیهای سایر روشهای پیشبینی، در شرکت راند2
توسط نورمن دالکی، لافهِلمر و تی. جی. گوردون ابداع شد، ابتدا برای مسائل نظامی به کار رفت، سپس، بهدلیل اهمیت آن به سایر حوزهها نیز راه یافت. فاولز ده مرحله را برای روش دلفی مطرح میکند:

-1 تشکیل یک گروه دلفی جهت اجرا و نظارت بر پروژه -2 انتخاب یک یا چند گروه برای شرکت در اجرا که این شرکتکنندگانعموماً در حوزه مورد

بررسی متخصص هستند
-3 طراحی پرسشنامهی اولین دور

-4 آزمایش و بررسی پرسشنامه از لحاظ جملهبندی (نداشتن ایهام و دوپهلویی) -5 ارسال کردن اولین پرسشنامه به اعضای گروه -6 دریافت و تجزیه و تحلیل پاسخهای دور اول

-7 آماده کردن پرسشنامهی دور دوم

-8 ارسال پرسشنامهی دور دوم به اعضای گروه -9 تحلیل پاسخهای دور دوم (مراحل 7 تا 9 رسیدن به حالت ثبات در پاسخها تکرار میشود) -10 تهیه گزارش از نتایج اجرا به وسیله تحلیلگر .[8]

1. Delphi 2.RAND

2-3 روش دیمتل1
این تکنیک در اواخر 1971 میلادی برای بررسی مسائل پیچیده و بهمنظور ساختاردهی به یک

دنباله اطلاعات به وجود آمد. این تکنیک دارای نه گام است. طی گامهای اول تا پنجم اطلاعات
اخذ شده و دیاگراف رسم میشود. در گام پنجم ماتریس شدت روابط سیستم تشکیل میگردد. گام

ششم به تشکیل ماتریس شدت نسبی حاکم بر روابط مستقیم اختصاص دارد. شدت نسبی موجود از روابط مستقیم و غیرمستقیم در گام هفتم محاسبه میشود. در گام هشتم دیاگراف از روابط غیرمستقیم توام با شدت نسبی ممکن از آنها و در گام آخر ترتیب نفوذ عناصر بر یکدیگر مشخص میگردد .[9]
3-3 روش فرایند تحلیل شبکهای2

فرایند تحلیل شبکهای در سال 1996 توسط ساعتی معرفی شده است. این روش فرم کلیترروش تحلیل سلسله مراتبی است. روش تحلیل شبکه به تصمیمگیرنده اجازه ساخت یک شبکه بهجای سلسله مراتب را میدهد. این امر امکان بررسی ارتباط داخلی بین عناصر را نیز ممکن میسازد. روش تحلیل شبکه یکی از بهترین و کاملترین روشهای تصمیمگیری چند معیاره است .[10] و هدف آن ساختارمندکردن فرایندتصمیمگیری با توجه به یک سناریو متأثر از عوامل چندگانه مستقل

از هم است.این روش شامل چهار مرحله اصلی است:

-1 ساختن مدل و ساختاربندی مسأله
-2 ماتریسهای مقایسات زوجی و بردارهای اولویت
-3 تشکیل سوپر ماتریس

-4 انتخاب بهترین گزینهها .[11]

ما در این تحقیق فقط به بهرهگیری از تأثیر بین عوامل در یک خوشه از مجموعه این روش را
نیاز داریم.
4-3 روش ویکور3
روش ویکور یک ابزار مؤثر در تصمیمگیری چند معیاره است .[11] این روش در سال 1998
ارائه شده و بین سالهای 2002 تا 2007 توسعه دادند. این روش که مبتنی بر برنامهریزی توافقی

1.DEMATEL
2 ANP
3 VIKOR

55

مسائل تصمیمگیری چند معیاره است، مسائلی با معیارهای نامتناسب و ناسازگار را مورد ارزیابی

قرار میدهد. در شرایطی که فرد تصمیمگیرنده قادر به شناسایی و بیان برتریهای یک مسأله در
زمان شروع و طراحی آن نیست، این روش میتواند بهعنوان ابزاری مؤثر برای تصمیمگیری مطرح شود. گامهای روش ویکور عبارتند از:

-1 تشکیل ماتریس تصمیم
-2 بیمقیاس کردن ماتریس تصمیم

-3 تعیین بردار وزن معیارها -4 تعیین بهترین و بدترین مقدار از میان مقادیر موجود برای هر معیار
-5 محاسبه مقدار سودمندی (S) و مقدار تأسف (R) -6 محاسبه شاخص ویکور (Q)

-7 مرتب کردن گزینهها براساس مقادیرS، R، Q

گزینهای بهعنوان گزینه برتر انتخاب میشود که در هر سه گروه بهعنوان گزینه برتر (کمترین

مقدار) انتخاب شود. در غیر این صورت باید شرایط مربوط برآورده شود .[10]

-4 نتایج پژوهش
در این پژوهش بهمنظور شناسایی عوامل مؤثر بر تأمین مالی صنعت توریسم از روش دلفی

استفاده شد. در اولین پرسشنامه، از خبرگان درخواست شد عواملی که از نظر آنها بر تأمین مالی صنعت توریسم تأثیر گذارند، ذکر نمایند. همچنین از آنها درخواست شد تا توضیح مختصری در خصوص هر یک از عواملی که ذکر میکنند ارائه دهند تا بهتر بتوان عوامل را شناسایی و به اجماع

رسید. درنهایت از پرسشنامه اول 11 عامل شناسایی شد. در پرسشنامه دوم، عوامل به همراه

نسخهای از پاسخهای خبرگان به پرسشنامه اول برای هر خبره ارسال شد. سپس از خبرگان خواسته

شد تا پاسخهای خود را با توجه بهنظر و دلایل سایر خبرگان تأیید یا تغییر دهند. از میان 11 عامل، 8 عامل توسط بیش از 85% از خبرگان بهعنوان عوامل مؤثر بر تأمین مالی تأیید شد. در پرسشنامه

سوم از خبرگان درخواست شد میزان اهمیت هر عامل را با یکی از پنج درجه اهمیت (بیاهمیت با

امتیاز 1، کماهمیت با امتیاز 3، بااهمیت با امتیاز5، بااهمیت زیاد با امتیاز 7، بااهمیت بسیار زیاد با امتیاز (9 بیان نمایند. سپس میانگین درجه اهمیت هر عامل محاسبه شد. شرط اجماع در این مرحله

توسط خبرگان اینطور تعیین شد که عوامل با میانگین درجه اهمیت 5بهعنوان عوامل نهایی انتخاب

شوند. درنهایت 7 عامل میانگین 5 را کسب کردند. این عوامل در جدول 1 نشان داده شدهاند.

جدول -1 عوامل نهایی

عوامل میانگین درجه اهمیت

مشوقهای دولتی 5/72

منابع تأمین مالی صنعت توریسم 6/18

نظام بانکی 5/90

قوانین 6/27

اطلاعات 6/63

سیاستهای پولی و مالی 5/36

نوسانات ارزی 5/27

در مرحله بعد پس از مشخص شدن عوامل مؤثر از طریق روش دلفی بهمنظور ساختاردهی و تعیین ترتیب نفوذ عناصر بر یکدیگر از روش دیمتل استفاده شد. روش دیمتل روشی است که معمولاً برای بررسی مسائل پیچیده به کار میرود. در این مرحله با تعریف عوامل هفتگانه با نمادهای داخل پرانتز عملیات دیمتل انجام پذیرفت: قوانین (X1)، منابع تأمین مالی صنعت توریسم (X2)، مشوقهای دولتی (X3)،نظام بانکی (X4)، اطلاعات (X5)،سیاستهای پولی و مالی (X6)، نوسانات ارزی (X7)،شدت نسبی موجود از روابط مستقیم و غیرمستقیم در جدول 2 نشان داده شده است.

جدول -2 شدت نسبی موجود از روابط مستقیم و غیرمستقیم

X7 X6 X5 X4 X3 X2 X1

0/247 0/174 0/342 0/288 0/291 0/171 0/028 X1
0/193 0/223 0/240 0/437 0/339 0/204 0/043 X2
0/418 0/544 0/070 0/165 0/279 0/353 0/016 X3
0/447 0/496 0/099 0/239 0/622 0/498 0/123 X4
0/089 0/099 0/019 0/247 0/124 0/099 0/024 X5
0/122 0/153 0/062 0/120 0/323 0/311 0/012 X6
0/167 0/203 0/072 0/244 0/386 0/361 0/024 X7

پس از محاسبه شدت نسبی موجود از روابط مستقیم و غیرمستقیم عوامل بهمنظور تعیین ساختار

ممکن، ترتیب نفوذ عوامل بر یکدیگر بررسی میشود.

جدول -3 ترتیب نفوذ عوامل بر یکدیگر

ترتیب X4 X3 X2 X1 X7 X6 X5

براساس بیشترین مجموع 2/524 1/845 1/679 1/541 1/457 1/103 0/701
ردیفی R

ترتیب X3 X2 X6 X4 X7 X5 X1

براساس بیشترین 2/364 1/997 1/892 1/740 1/683 0/904 0/270
مجموعستونی J

ترتیب X4 X3 X2 X7 X6 X1 X7

براساس 4/264 4/209 3/676 3/140 2/995 1/811 1/605
R+J


ترتیب X1 X4 X5 X7 X2 X3 X6

براساس 1/271 0/784 -0/203 -0/226 -0/318 -0/519 -0/789
R-J

بیشترین مجموع ردیفی((R نشاندهنده ترتیب عواملی است که بهشدتبر عوامل دیگر نفوذ
دارند. مانند X4 از سطر اول جدول 3، بیشترین مجموع ستونی (J) نشاندهنده ترتیب عواملی است که تحت نفوذ واقع میشوند. مانند X3 که تحت نفوذ اکثر عوامل قرار دارد. محل واقعی هر عامل
در سلسله مراتب نهایی توسط ستونهای R-J و R+J مشخص میشود، بهطوریکه R-J نشاندهنده
موقعیت یک عامل (در طول محور عرضها) است. این موقعیت درصورت مثبت بودن R-J بهطور
قطع یک نفوذکننده و درصورت منفی بودن R-J بهطور قطع یک تحت نفوذ خواهد بود.R+J

نشاندهنده مجموع شدت یک عامل (در طول محور طولها) هم از نظر نفوذکننده و هم از نظر تحت نفوذ واقع شدن میباشد. سلسله مراتب نهایی از روابط مستقیم و غیرمستقیم در شکل 1 نشان داده شده است.

شکل -1 موقعیت عوامل در سلسله مراتب ممکن

پس از ساختاردهی عوامل بهمنظور وزندهی و اولویتبندی عوامل از روش فرایند تحلیل شبکهای استفاده شد. در این مرحله پس از انجام مقایسات زوجی و تشکیل سوپر ماتریس، تمامی

عوامل با استفاده از نرمافزار فرایند تحلیل شبکهای1 وزندهی و اولویتبندی شدند. ما در این تحقیق فقط به بهرهگیری از تأثیر بین عوامل در یک خوشه از مجموعهی این روش بهره بردیم. نتایج حاصل
از روش فرایند تحلیل شبکهای در جدول 4 نشان داده شده است.

پس از اولویتبندی عوامل با استفاده از روش فرایند تحلیل شبکهای این عوامل با استفاده از
روش ویکور بر روی گردشگران، هتلها، آژانسهای مسافرتی و شرکتهای تبلیغاتی بررسی شدند. در مرحله اول ماتریس تصمیم تشکیل شد و سپس ماتریس تصمیم بیمقیاس و بهترین و بدترین مقادیر موجود برای هر معیار در ماتریس تصمیم تعیین میشود.

Super Decisions.1

565

جدول-4 نتایج حاصل از ANP

وزن عوامل اولویت
0/159 قوانین 1
0/150 منابع تأمین مالی صنعت توریسم 2
0/149 نظام بانکی 3
0/145 مشوقهایدولتی 4
0/141 اطلاعات 5
0/127 نوسانات ارزی 6
0/126 سیاستهایپ ولی ومالی 7

پس از انجام این مراحل محاسبه مقادیر سودمندی (S) و تأسف (R) انجام میشود. نتایج این

محاسبات در جدول5 و جدول 6 نشان داده شده است.

جدول -5 نتایج مقدار سودمندی

A4 A3 A2 A1

0/67 0/45 0/25 0/46× S

جدول -6 نتایج مقدار تأسف

A4 A3 A2 A1

0/20 0/10 0/8 0/13 R

پس از محاسبه مقادیر سودمندی و تأسف، مقدار همافزایی محاسبه میشود که نتایج آن در جدول 7 نشان داده شده است.

×جدول -7نتایج مقادیر همافزایی

A4 A3 A2 A1

1/00 0/31 0/00 0/45 Q

درنهایت 4 حوزه صنعت توریسم با توجه به 7 عامل مؤثر اولویتبندی شدند. نتایج این اولویتبندی در جدول 8 نشان داده شده است.

ملاحظه میشود که گردشگران در هر سه گروه رتبه اول را کسب کرده و عوامل شناسایی شده بیشترین تأثیر را بر روی گردشگران دارند.