مقاله ارائه راهکارهای معماری در طراحی مجموعه های اقامتی - تفریحی در راستای تقویت و ارتقاء صنعت توریسم

بخشی از مقاله

ارائه راهکارهای معماری در طراحی مجموعه های اقامتی- تفریحی در راستای تقویت و ارتقاء صنعت توریسم.

چکیده

به دلیل زیر ساخت های تکنولوژیکی- فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در قرن بیست و یکم، پدیده گردشگری یک واقعیت اجتنابپذیر در رفتار و عمل انسان برای ارضا شدن روح کنجکاو او خواهد بود. در حالی که عصر جدیدی از توریسم آغاز شده است و سیر تکاملی خود را میپیماید و با توجه به جاذبههای گردشگری، ظرفیتها و امکانات مناسب در عرصه های مختلف، به راحتی میتوان دریافت که مقام نود و پنجم در شرایط کنونی و رتبه یکصد و سی و هفتم در افق 2020 میلادی در میان 181 کشور جهان شایسته صنعت گردشگری ایران نیست؛ کشوری که از نظر توانمندیهای خاص طبیعت گردی در میان پنج کشور اول دنیا قرار دارد. این صنعت در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر پسامدرن در جامعه حال حاضر شهری ایران بسیار با اهمیت است، بر اساس چنین ویژگی، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی و تفریحی و اقامتی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه ریزان مدیریت شهرهای جامعه در حوزه گردشگری میباشد. در این مقاله، طراحی معماری مجموعه های تفریحی - اقامتی بعنوان عاملی مهم و تاثیرگذار در احیاء و تقویت صنعت گردشگری با روش تحلیل- تفسیری و بکارگیری از ابزار کتب و مقالات و بررسی نمونه های داخلی و خارجی با ارائه جداولی مورد مطالعه قرار گرفته است. در پایان نتایج حاصل از این تحقیق با معرفی الگو های طراحی مجموعههای تفریحی- اقامتی به احیاء و تقویت صنعت گردشگری در کشور می-انجامد.

واژههای کلیدی: طراحی معماری، مجموعه تفریحی- اقامتی، صنعت گردشگری، فضاهای معماری، توریست.

1

مقدمه

گردشگری یکی از بزرگترین محرکه های اقتصادی قرن حاضر بشمار می رود، تا آنجا که بیش از 10درصد از درآمد ناخالص داخلی کشورها در سطح جهان را گردشگری تشکیل می دهد .(Doswill,2005) ناگفته پیش بینی شده است که درآمد گردشگری دنیا در سال های 2010 و 2020 به ترتیب 1550 و 2000 میلیارد دلار باشد .(Papoli Yazdi and Saghayi,2005)

بنا به اظهار نظر برخی از کارشناسان صنعت توریسم، امروزه توریسم بین المللی به عنوان امید بخش ترین، پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی است که جهان سوم با آن روبرو است tuner)،.(1976
امروزه مقوله توریسم فراتر از یک صنعت و فعالیت اقتصادی، همواره به عنوان یک پدیده اجتماعی و پویای جهانی دارای پیچیدگی های خاص خویش است . (Elliot,1997) پدیده ای که با مکانیسمی در هم تنیده و پنهان در دهه های اخیر، همواره بالاترین رشد را به خود اختصاص داده است و در این میان برخی از کشور ها توانسته اند با شناخت صحیح، دقیق و عملی این پدیده، برنامه ریزی مناسب و چارچوبهای مستحکمی برای فراهم بیاورند.

صنعت توریسم در سالهای اخیر به تنهایی 6 درصد از کل تجارت جهانی را بخود اختصاص داده (lea,1998) و مطابق آمارهای wto در سال 1995، 600 میلیون نفر در جهان سفر توریستی انجام داده اند و این صنعت با رشدی فراتر از 8 درصد، یک سوم تجارت جهانی در بخش خدمات را شامل می شود .(hall and page,1991) از این رو صنعت توریسم در حال حاضر با پویای خاص خود، می تواند تاثیرات عمده ای را بر تحولات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و تکنولوژیک در سطوح مختلف بین المللی، ملی و محلی جای نهد. در دهه 1970 صنعت توریسم به عنوان ابزاری برای کشورهای در حال توسعه مطرح می شود تا جایی که دوکات از آن به عنوان گذرنامه توسعه برای این گونه کشورها یاد میکند .(swarbooke,1998)

مقوله توریسم را از آن رو »صنعت توریسم« می نامند که در راستای ایجاد آن، می باید صنایعی متحول شده و بکار افتد که مستقیما با گردشگران در ارتباط می باشند نظیر:انواع ساختها، صنایع ساختمان، انواع شبکه ارتباطی و غیره .(tsa,1995) در واقع توریسم بیشتر به عنوان یک سیستم تولیدی مطرح میشود، سیستمی که برای راه اندازی و تولید آن باید صنایع عمده ای ایجاد

شوند .(loannides and debbage,1998)
پیداست که گردشگردر دوران سفر، به مکانی مطلوب برای اقامت و آسایش نیاز دارد. صنعت هتلداری زیر مجموعه ای از صنعت گردشگری بین المللی به شمار میرود وبین درآمد صنعت گردشگری و صنعت هتل داری در مناطق مختلف دنیا، ارتباط مستقیم وجود دارد .(Virgins and Wood,2005) گردشگری که می خواهد هزینهی اقامت در هتلی را پرداخت کند. دو مورد اساسی را در اندیشه دارد، نخست اینکه موقعیتی برای تفریح، گردش و آرامش داشته باشد و دوم، در هنگام اقامت، از امکانات و خدمات هتل به گونه ی مطلوبی بهره مند شود و به بیان دیگر، گردشگر علاقه مند است که در تمام دوره سفر، چه در زمان گردش و چه در زمان اقامت در هتل و استراحت، وضیعت مناسبی از لحاظ امکانات داخلی و همچنین، محیط پیرامونی داشته باشد . نزدیکی هتل به اماکن تجاری یا تفریحی نیز دستیابی به این دو عامل را تسهیل می کند (پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره.(79

کشور ایران با اتکاء بر میراثهای غنی فرهنگی و چشم انداز های طبیعی خود، جاذبه های بدیعی برای سایر ملل دنیا فراهم آورده است. بر همین اساس ایران از گذشته های دور در کانون جهان گردان و سیاحان بوده و سابقه مسافرت به این کشور تاریخ

2

طولانی و درخشانی دارد. ایجاد محل های تفریحی با در نظر گرفتن انواع مختلف سیاحان و نیاز های آنان نه تنها می تواند مسبب ایجاد مشاغل مختلف و سود آور محلی گردد بلکه مطابق با سیاست های دولتی می تواند به عنوان عاملی جهت معرفی و شناسایی توانایی های اقتصادی گردد که خود از لحاظ سیاست های اقتصادی کشور های در حال توسعه بسیار حائز اهمیت است.

فراغت

فرهنگ جامعه شناسی »اوقات فراغت« را وقت آزادی تعریف می کند که پس از انجام وظایف و اعمال لازم زندگی به دست می آید. فراغت فعالیتی است که صرف نظر از وظایف شغلی، خانوادگی و اجتماعی، فرد به مسایل خود به منظور استراحت و تجدید قوا و سرگرمی می پردازد. گذراندن اوقات فراغت در هر جامعه ای بر حسب خصوصیات اجتماعی آن متفاوت می باشد. در حال حاضر در جوامع رشد یافته، فراغت به همه طبقات مردم تعمیم یافته است. در دنیای جدید جنبه های انفرادی فعالیت ها افزایش یافته است، در حالی که در دوران گذشته بیشتر جنبه های اجتماعی، سیاسی و مذهبی غالب بوده است. فراغت، بر اساس زمان اختصاص یافته به سه قسمت عمده فراغت چند روزه، فراغت آخر هفته و فراغت روزانه تقسیم می شود. عوامل مادی، روانی و تربیتی از جمله عوامل تاثیرگذار بر چگونگی گذران اوقات فراغت می باشند.

مفهوم جهانگردی

اکثر لغت نامه ها واژه »مسافرت« را عمل جابجایی تعریف کرده اند که البته این واژه در مفهوم جهانگردی تعریف دیگری می یابد. »عمل جابجایی به خارج از جامعه برای تجارت و تفریح و نه برای انجام کار روزمره یا تحصیل.« در سال 1991، سازمان جهانی جهانگردی و دولت کانادا در یک کنفرانس بین المللی درباره مسافرت و آمارهای جهانگردی تعاریف زیر را ارائه نموده است:

 جهانگردی: به عمل فردی که به مسافرت می رود و در آن مکان که خارج از محیط زندگی وی است برای مدتی کمتر از یک سال جهت تفریح ، تجارت و دیگر هدف ها اقامت نماید، گفته می شود.

 جهانگرد: (بازدید کننده یک شبه): کسی که حداقل یک شب را در یک اقامتگاه در محل مورد بازدید، به سر برد.

 گردشگر یک روزه (جهانگرد): گردشگری که شب را در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر نمی برد(مسافرت یک روزه).

 بازدید کننده: کسی که به محلی غیر از محل زندگی خود به مدتی کمتر از دوازده ماه مسافرت کند و هدفش از ماندن در آن محل سفر کرده، کسب درآمد نباشد.

 مسافر: کسی که بین دو یا چند مکان سفر می کند.

3

طبق تعریف سازمان جهانی توریسم، صنعت توریسم در بر گیرنده فعالیت های اشخاصی است که به خارج از محیط عمومی و معمولی خود مسافرت کرده و اقامت می کنند مشروط بر اینکه این اقامت یا مسافرت کمتر از یک روز و بیشتر از یک سال نبوده و با اهدافی نظیر تفرج، تجارت و غیره مرتبط باشد.

تاریخچه جهانگردی

از آنجا که واژه مسافرت و جهانگردی به قدمت تمدن می باشد، در طول تاریخ با تجارب متنوع و متفاوتی مواجه بوده است. مردم تمدن های ماقبل تاریخ، به انگیزه دست یافتن به غذا، دوری از خطر و نقل مکان به آب و هوای مساعد مسافرت می کردند. در دوره های بعد انگیزه مسافرت به تجارت و معامله کالا تغییر یافت. یونانیان باستان در دو مرحله، باعث پیشبرد و توسعه مسافرت و جهانگردی شدند. نخست با ضرب سکه و سپس با گسترش زبان یونانی به عنوان زبانی بین المللی برای سهولت در برقراری ارتباط. یونانیان علاقه ویژه ای به بازدید از شهرها خصوصا آتن داشتند. آنها از مسافرت برای تماشای جشن های مذهبی لذت میبردند و در زمان اوج قدرت امپراتوری روم، مسافرت به مصر به قصد تفریح و تجارت رواج یافت. در تمدن های آسیایی هم تاریخ بلندبالایی از سیاحت و تفریح وجود دارد که نمونه های شناخته شده آن وجود تفرج گاه هایی در مناطق خوش آب و هوای چین و ژاپن است.

انگیزه های مسافرت در قرون وسطی به دلیل دشوار و خطرناک شدن شرایط مسافرت، به سمت و سوی زیارت صومعه ها سوق پیدا کرد. اولین عامل ایجاد جهانگردی به مفهوم امروزی در اواخر قرن هجدهم آغاز شد. آریستوکرات مانند تئودال قرون وسطی به زمین وابسته نبود، بنابراین آسانتر می توانست به گشت و گذار در خارج از محدوده زندگی و سکونت دائمی خود بپردازد. در دوران رنسانس بیشتر مسافرت ها با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام می شد. معمولا مسافران از طبقه بالای اجتماع بودند که برای کسب دانش و فرهنگ، فراگیری علوم معماری و تاریخ مسافرت می کردند. در دوران انقلاب صنعتی، تغییرات اجتماعی باعث بالا رفتن توان اقتصادی طبقه متوسط جامعه و افزایش تقاضا از سوی این قشر برای مسافرت شد. مکان های تفریحی که تا دیروز مختص تفریح خانواده های ثروتمند بود، گسترش یافت و با افزایش تقاضا، هزینه های مسافرت کاهش یافت.

جهانگردی امروز به همراه مجموعه ای از تمایلات، حرکت، دسترسی یافتن به امکانات و توانایی های مالی، مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخت. فناوری های نوین همانند خطوط هواپیمایی، کامپیوتر، ربات و ارتباطات ماهواره ای باعث شد که در سده بیستم، روش زندگی، کار و تفریح افراد دگرگون شود. پیشرفت فناوری به دلایل متعددی باعث بالا رفتن میزان مسافرت های دسته جمعی شد. این دلایل شامل افزایش زمان تفریح، بالا رفتن درآمد، پیشرفت ارتباطات دور و ایجاد راه های کارآمد حمل و نقل است. در دنیای امروز که پا به هزاره جدید گذاشته است، بی تردید صنعت جهانگردی به صورت یکی از پایه های استوار سیستم جهانی در خواهد آمد. امروزه جهانگردی تنها مختص خانواده های مرفه و ثروتمند نیست، بلکه میلیونها نفر از مکان های تازه بازدید می کنند و علاقمند به شناخت هر چه بیشتر محیط زندگی خود و کسب تجربیات جدید هستند. در حالی که عصر جدیدی جهانگردی آغاز شده است و سیر تکاملی خود را می پیماید، تعداد زیادی از عوامل برون زا بر آن تاثیر خواهند گذاشت. پیشرفت های اقتصادی و مالی، پیشرفت های فناوری و نوآوری ها و مسائل مربوط به محیط زیست از جمله عواملی هستند که بر بخش اداره مسافرت و جهانگردی و تولید محصولات تاثیر می گذارند.

4

منابع گردشگری

فعالیت گردشگری به طور عمده بر منابع و جاذبه هایی استوار است که در درجه اول محیط طبیعی و س از آن محیط مصنوع، در اختیار گردشگر قرار می دهد. مشخص است که بهره گیری تفرجی و تفریحی از محیط، هم نیازمند امکانات و شرایط مناسب و هم مستلزم حفاظت از این منابع ارزشمند می باشد. این امر از طریق ارزیابی توان های محیطی و تعیین ظرفیت پذیری منابع و برآورد تقاضاهای گردشگری قابل تحقق می باشد. منابع گردشگری را می توان در گروه های زیر دسته بندی کرد:

جدول شماره(1) انواع جاذبههای موجود در صنعت گردشگری و امکانات آنها

طیف گردشگران

گردشگران طیف بسیار وسیعی را تشکیل می دهند که با توجه به سن، جنس، شغل، تحصیلات، پایگاه اقتصادی و اجتماعی و نحوه نگرش دارای انگیزه ها و نیازهای مختلف فراغتی و تفریحی هستند و به فضاها و فعالیتهای متفاوت روی میآورند. شناسایی و تفکیک این گروه ها از جهت برنامهریزی و سیاست های توسعه گردشگری حائز اهمیت است.

جدول شماره(2) انواع گردشگر و اهداف آن

5

فعالیت های گردشگران

بر اساس کیفیت منابع و جاذبه های گردشگری و نیازهای گردشگران مختلف، انواع فعالیت های گردشگری تعریف می شود. فعالیت یا تجربه گردشگری طیف وسیعی از فعالیت ها از جمله استراحت و تماشا و صعود بر قله کوه دربرمی گیرد. بعضی فعالیت ها به طور فردی و بعضی دیگر با مشارکت دیگران انجام می شود. برخی فعالیت ها به زمان طولانی و برخی به زمان اندک نیاز دارد. برخی نیازمند وسایل خاصی است و برخی نه. انواع فعالیت های گردشگری را می توان به گروه های زیر تقسیم کرد.

جدول شماره(3) انواع فعالیت گردشگران

ضرورت طرح های گردشگری و نتایج آن

با توجه به رشد سریع شهرنشینی در ایران و حاد شدن مشکلات زیست محیطی، اجتماعی و روانی شهروندان موضوع برنامه ریزی و طراحی برای گذراندن اوقات فراغت و توسعه فضاهای تفریحی و گردشگری به یک ضرورت اجتماعی و مدیریتی تبدیل شده است. با در نظر گرفتن مفهوم وسیع گردشگری و اهداف اجتماعی آن می توان دلایل توسعه گردشگری را به صورت زیر خلاصه کرد:

جدول شماره(3) انواع ضرورت های گردشگری

تهیه طرح های گردشگری در مقیاس شهری و منطقه ای رویکرد واقع بینانه ای است که می تواند اثرات مطلوبی برای جامعه داشته باشد. نتایج طرح های راهبردی گردشگری در چند زمینه زیر قابل پیش بینی است:

 توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست و ایمن سازی پهنه های آسیب پذیر  توسعه اقتصادی و افزایش اشتغال

 تامین نیازهای تفریحی و رفاهی مردم بومی

 ایجاد زیرساخت های لازم برای توسعه گردشگری ملی و بین المللی  کمک به نواحی روستایی در نزدیکی شهر و روستا

گردشگری و طراحی مجموعه تفریحی و اقامتی

محیطهای انسان ساخت از دو جنبه در نظام فعالیتهای گردشگری اهمیت دارد، از یک سو، به لحاظ تمرکز جمعیت در آنها، مبدا فعالیتهای گردشگری به شمار میروند. از سوی دیگر، به سبب وجود امکانات معیشتی و رفاهی و فعالیتهای اقتصادی، بازرگانی، صنعتی، فرهنگی، ارتباطی، فراغتی و داشتن آثار باستانی در منابع تاریخی، مقصد فعالیتهای گردشگری شمرده میشوند. گردشگری نیاز طبیعی، روحی، روانی و اجتماعی انسان میباشد و زمانی معنای واقعی خود را خواهد یافت که علاوه بر تسهیل شرایط انجام آن، در فضای مطلوب و مطبوع نیز اتفاق بیافتد، که اقامت گزیدن در آن اتفاق میافتد از اهمیت بسیار برخوردار می باشد به این منظور طراحی بهینه مجموعههای تفریحی اقامتی باید به استفادهکنندگان امکان تازهکردن نفس را بدهد و عرضه کننده تجدید قوا و بازسازی جسمانی و روحی باشد. فضای اقامتی و جو آن از سوی دیگر یکی از فضاهای مبین سیاست اجتماعی، فرهنگی و فراغتی خواهد بود. پس فضای اقامتی یا آنجه در این مکان و فضا میگذرد باید امکان تجربه فردی خاطرهانگیز یا زمینه ساز اتفاقات و برخوردهای مناسب خواه انسانی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و... را میّسر نماید. این مطلوب مقدور نمیگردد مگر با انتخاب روشهای مناسبی برای طراحی و تعیین اهداف کلان و خردی که در طراحی اثر باید پایهریزی شده و با ابزار مناسب برای تحقق آن گام برداشت. روشهای مختلفی برای طراحی هر اثر معماری در دهههای گذشته استفاده شده و پاسخهایی به دست آمده است. بیشتر مدلهای فرآیند طراحی از تجربه افراد یا از مدلهای فرآیند تصمیمگیری رشتههای دیگر گرفته شدهاند. طراحی کوششی برای ابداع راهحلها قبل از اجرای آنهاست. در بیشتر موارد، طراحی فرآیندی تحلیل به حساب میآید، درحالی که به تجزیه و تحلیل، ارزیابی و گزینش نیز نیاز دارد. مرحلهی طراحی مرحلهای است که در آن راهحلهای بالقوه طراحی که در مرحله شناخت در نظر گرفته شدهاند ابداع میشوند.

7

بررسی و ارائه الگوها در روند طراحی معماری مجموعه تفریحی اقامتی

عوامل موثر در طراحی مجموعههای تفریحی و اقامتی در راستای احیاء و تقویت صنعت گردشگری در قالب جداول زیر با معرفی اهداف و ارائه راهبردهای معماری بررسی میگردد.