بخشی از مقاله
خلاصه
این پژوهش بابررسی علل اصلی وقوع پدیده حرکات دامنهاي و ارزیابی رویکردهاي اصلی بازسازي پس از رخداد سانحه ریزش سنگ می باشـد . هدف اصلی یافتن فاکتور هاي اصلی موثر بر تصمیمگیري براي جابجایی و یا درجاسازي روستاهاي کوهپایهاي می باشد. در دو روستاي عالیشاهی و میدان، پس از وقوع زلزله سال 1389در فارس، با وجود شرایط نسبتاً یکسان دو روستا از لحـاظ اقلـیم، بافـت، فرهنـگ و نـوع خطـر، دو تصـمیم متفاوت گرفته شدکه منجر به جابجایی یکی و درجاسازي دیگري گردید . در این تحقیق شاخصه هـاي اصـلی ایـن دو روش بـا یکـدیگر مقایسـه خواهند شد. این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی- توصیفی بوده که با استفاده از سفرهاي میدانی، مصاحبه و مطالعه اسناد و مدارك به جمعآوري دادهها پرداخته و سپس با بررسی مقایسهاي دادهها را تحلیل میکند. در انتها چنین نتیجهگیري میشود که مولفه هاي زیادي بر روند تصمیمگیـري تأثیر گذار می باشد.
کلمات کلیدي: حرکات دامنهاي ، جابجایی و درجاسازي، روند تصمیم گیري پس از سانحه، زلزله 1389 فارس
1. مقدمه
حرکات تودهاي و یا ناپایداريهاي دامنهاي به مجموعهاي از رخدادهایی میگویند که در اثر عوامل بیرونی یا درونی باعث جداشدگی و حمل رو به پایین مواد منفصل خاکی و سنگی تحت تأثیر نیروي جاذبه زمین گردد. معمولاً مواد جابجا شده بر یک زون نسبتاً مشخص یا بر سطح برشی حرکت می-کند و بر اساس معیارهایی مانند سطح گسیختگی، مواد لغزشی، عوامل لغزشی، نوع حرکت و جابجایی مواد و سرعت حرکت و مواردي از این قبیل به انواع مختلفی طبقهبندي میشوند.[1]کشور ایران با توپوگرافیعمدتاً کوهستانی، فعالیت زمین ساختی و لرزهخیزي زیاد، شرایط متنوع زمین شناسی و اقلیمی، عمده شرایط طبیعی را براي ایجاد طیف وسیعی از حرکات دامنه اي دارا است. حرکات دامنه اي به عنوان یک بلاي طبیعی، سالیانه خسارات
جانی و مالی فراوانی به کشور وارد می سازد. نزدیک به 32هزار حرکات دامنهاي درکشور شناسایی شده است.[2] جابجایی یکی از سیاستهاي معمول براي برنامهریزي و توسعه بعد از سوانح در مناطق شهري و روستایی در کشورهاي در حال توسعه به-
حساب میآید. [3] تحقیقات مربوط به جابجایی نشان داده است که ساخت مجدد سکونتگاه در محل جدید همواره آثار قابل توجهی بر کالبد جامعه سانحه دیده دارد و اغلب به علت عدم تطابق با خواسته ها و نیازهاي بازماندگان باعث بروز مشکلاتی در آینده و ایجاد نارضایتی میشود. در بدترین سناریو منجر به عدم اسکان بازماندگان در محل جدید میشود.[4]و [5] این جابجایی در هر مرحله از بازسازي - چه در زمان طراحی و برنامهریزي و چه در زمان ساخت و اجرا- همراه با صرف هزینه زیاد بوده و اثرات اقتصادي، اجتماعی و روحی زیادي چه در کوتاه مدت و چه طولانی مدت بر مردم آسیب دیده وارد میآورد. [5]،[6] جابجایی مجتمعهاي زیستی مسائل جدي در پی دارد، زیرا جوامع به مکان و تعلقات آن از قبیل خویشاونديها، سنت، معیشت، امنیت و فرهنگ تاریخی محل اقامت خویش وابستگی دارند. ولی به هر حال مواقعی پیش میآید که جابجایی مجتمعهاي زیستی
١ دکتراي معماري و استاد دانشکده معماري دانشگاه شهید بهشتی ٢ مقاله پیش رو برگرفته از پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد نگارنده دوم (سهیل محمودي) به راهنمایی دکتر محسن سرتیپی پور در دانشگاه شهید بهشتی تهران میباشد
١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
اجتنابناپذیراست و هرگونه جابجایی میبایست با مهارتها و روشهاي خاصی صورت گیرد. جابجایی سکونتگاهها میتواند راهحلی موقتی و یا دائم قلمداد شود. [7]. حال با شناخت عوامل اصلی تأثیرگذار بر اتخاذ رویکرد جابجایی ویا درجاسازي و همچنین عوامل مهم بر تصمیمگیري میتوان از جابجاییهاي منتج از مخاطرات حرکات دامنهاي جلوگیري نمود و در بازتوانی پس از سانحه و توسعه پایدار مناطق کوهستانی و کوهپایه اي گام بزرگی برداشت [8]. در این پژوهش ابتدا به معرفی مفهوم جابجایی پرداخته و پس از بررسی شرایط اولیه آن، در ادامه سانحه طبیعی حرکات دامنهاي معرفی شده و انواع آن نام برده می شود. سپس با شاخصهاي مطرح شده، منطقه مورد مطالعه بررسی شده و نتایج بدست آمده پردازش و تحلیل میگردد.
2. مفهوم جابجایی
جابجایی، به عنوان یک فرآیند که در آن مسکن جوامع، داراییها و زیرساختهاي عمومی یک سکونتگاه در محل جدیدي ساخته شده و مردم به آن محل نقل مکان کنند دیده میشود.[9] بانک جهانی براي جابجایی تعریف زیر را ارائه میدهد: »جابجایی عبارت است از فعالیتهاي لازم براي استقرار در مکان جدید و اتحاد با اجتماعات موجود به گونهاي که این فرصت را به آنها بدهد تا توان فیزیکی خود را بازیابند و به لحاظ اقتصادي در کوتاهترین زمان ممکن به خود اتکائی و پایداري برسند.[10]. « انواع سیاست هاي باز سازي را در نمودار (1) مشاهده می کنید. در آن اشکال مختلف سیاست جابجایی نیز ذکر شده است.
نمودار-1 انواع سیاست هاي بازسازي منبع: [11].
با در نظر گرفتن ادبیات بازسازي و تعریف کمیساریاي عالی پناهندگان سازمان ملل متحد جابجاییها به سه صورت کلی تعریف
شدهاند:
1. جابجاییهاي اجباري؛ در این نوع از جابجایی شرایط جدید به افراد آسیبدیده تحمیل میشود. محل سایت جدید، نوع تقسیمبندي اراضی در سایت جدید، نوع و شیوه ساخت از جمله مواردي هستند که در این نوع از جابجاییها افراد آسیبدیده در انتخاب آنها هیچ نقش و حقی ندارند.
2. جابجاییهاي منفعل؛ در این نوع جابجاییها فرد بنا بر فشارهاي سیاسی، اقتصادي، اجتماعی و یا موانع طبیعی موجود بلاجبار دور از خانه خود اسکان میگزیند. در چنین شرایطی فرد نمیتواند در صورت تمایل شخصی به خانه و محل اسکان سابق خود بازگردد.
3. جابجاییهاي فعال؛ نوعی از جابجایی است که در آن شرایطی فراهم میشود تا افرادي که در محل جدید اسکان یافتهاند در هر زمان با اراده خود به سایت قدیم بازگردند. افراد آسیبدیده، خود، سایت جدید را انتخاب و تفکیک کردهاند و در ساختوسازهاي انجام شده نقش فعالی دارند.
