بخشی از مقاله
.1 مقدمه
مدیریت مهم ترین عامل در حیات، رشد و بالندگی یا مرگ یک جامعه است و روند حرکت از وضع موجود به سوی وضع مطلوب را کنترل میکند. روستاها به منزله مکان هایی خاص با شیوه زندگی و فعالیتهایی متفاوت نسبت به شهرها نیازمند الگوی مدیریتی مجزا و منطبق با شرایط اقتصادی، اجتماعی و بوم شناختی حاکم بر روستا هستند. مدیریت در سطوح خرد و بومی را میتوان یکی از راهبردهای کارساز رویکرد توسعه همهجانبه
دانست، مدیران بومی در ابعاد متنوعی جهت پیادهسازی راهکارهای عمرانی، در مناطق روستایی عمل مینمایند، آنها را میتوان اهرم اساسی، تقویت کننده بنیانهای مشارکتی در نظر گرفت. آینده مدیریت جدید روستایی متکی بر ظرفیتهای جوامع محلی با اراده و کنترل دقیق و بهرهوری از منابع موجود
می باشد. در مقطع جهانی شدن ارتباطات و تمرکز سرمایهها
عملکرد دقیق برنامهریزی ها برای توسعه روستایی و نواحی
محلی، مقابله با خود کامگی و فرد گرایی است. لذا مجموعه مدیریت باید به وسیله استراتژیهای کارآمد، قدرت عمل، ابتکار در سازندگی و سیاستگذاری حساب شده همراه باشد. مدیریت جدید توسعه روستایی باید درک توسعه محلی، بروز ابتکارها،
جمع گرایی و مشارکت را در دستور کار قرار دهد و قادر به تحلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فضاهای روستایی باشد(مطیعی لنگرودی، .(229 : 1382 مفهوم مدیریت روستایی دارای بار معانی سازندگی است، قدر مسلم دهیاران به عنوان مدیران جدید روستا با عنایت به اهتمام دولت و مشارکت و خودیاری مردم باید قادر باشند تا در این راستا گامی موثر بردارند. دهیاریها به مثابه نهاد عمومی و غیردولتی برای اداره و تصدی امور مرتبط با مدیریت روستایی،عملاً پس از تصویب قوانین تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب)1375/3/1موسوم به قانون شوراها) و و ماده واحده قانون تأسیس دهیاریهای خودکفا در روستاهای کشور متولد شدند و در حال حاضر، در بیش از 19000 روستای واجد شرایط راه اندازی شده وحدود شانزده میلیون نفر از جمعیت روستاییان واجد شرایط یا 76 درصد از کل جمعیت روستاهای واجد شرایط را زیر پوشش خدمات عمرانی و خدماتی
خود قرار دادهاند(معاونت امور دهیاریها، .(5: 1386 مهمترین منبع
مالی فعالیت های عمرانی و خدماتی دهیاری ها به جز درآمد محلی حاصل از دریافت عوارض و بهای خدمات، عواید متمرکز موضوع قانون تجمیع عوارض است که از محل عواید حقوق گمرکی (موضوع تبصره 3 ماده (2 و عواید سوخت، سیگار، شماره
1
گذاری خودرو (موضوع تبصره 1 ماده (6 این قانون برای توزیع بین دهیاریهای سراسر کشور در اختیار وزارت کشور (سازمان شهرداریها و دهیاری های کشور) قرار میگیرد. همچنین به استناد همین قانون، صد درصد عوارض خارج از حریم هر کدام از شهرستانها بین دهیاریهای همان شهرستان توزیع می شود، که اعتبارات یادشده نیز با مدیریت وزارت کشور (سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور) هزینه میشود(دفتر طرح و برنامه، .(115 : 1383 با توجه به موارد ذکر شده، سوال پژوهش حاضر را به شرح زیر مطرح مینماییم:
1. در بررسی چگونگی عملکرد مدیریتی دهیاران در منطقه مورد مطالعه، چه نوع شاخصههایی نمود بارزتری را دارا میباشد؟
با توجه به سوا ل مطرح شده در پژوهش میتوان فرضیه زیر را عنوان نمود:
1. به نظر میرسد شاخصههای انسانی(سطح سواد و سن) دارای وجوه نمایانتری در منطقه مورد مطالعه میباشد.
2. مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع تحلیلی- توصیفی و به روش پیمایشی انجـام شده است، دادههای حاصل از آن با بهرهگیری از نرم افزار آمـاری spss استخراج و جداول آن در راستای اهداف تحقیـق تنظـیم و تجزیه و تحلیل و تفسیر شده است. پیش از آن، از طریق مطالعـه اسنادی و تحقیق کتابخانهای مبانی نظری تحقیق، تدوین شد. بـا توجه به مولفههای انسانی بررسی سطح مـدیریت بـومی دهیـارا ن روستایی، ابتدا شاخصها مولفههـای مناسـب تعریـف و در قالـب سوالات دو نوع پرسشنامه چگونگی عملکرد دهیـاران در روسـتا و پرسشــنامهی خــاص دهیــاران، توزیــع و تکمیــل شــد. همچنــین مصاحبه نیز برای تکمیل امر تحقیق مورد توجه قرار گرفت. پـس از طراحی و اجرای پرسشنامه براساس اهداف تحقیق، هـر یـک از سـوالات کدگــذاری گردیــد. در مرحلــه بعــد کــدهای مــورد نظــر سوالات وارد نرم افزارspss شد. در مرحله آخر از طریق نرم افـزار مذکور اقدام به اسـتخراج اطلاعـات مـورد نظـر شـد. نتـایج ایـن عملیات به صورت تحلیلی تظیم و برای آنها جداولی طراحی شد. جامعه آماری تحقیق عبارت است از روسـتاهای واقـع در بخـش مرکزی شهرستان زابل قرار دارد.
.3 مبانی نظری تحقیق
مدیریت
2
فرآیند برنامهریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل در یک سازمان به منظور دسترسی به اهداف از پیش تعیین شده را مدیریت می-گویند. بدیهی است که در این بین هماهنگی و اجراء ضمن مستتر بودن در عوامل چهارگانه فوق از اهمیت زیادی برخوردار است(ولی زاده، . (77 :1375 به عبارت ساده تر، تدبیر بهرهگیری از
منابع در جهت اهداف مطلوب، نیز تعریف دیگری از مدیریت
میباشد (کوهستانی و دیگران، .(10 : 1379 به طور کلی میتوان
مدیریت را در دو شکل سنتی و نوگرا(نوین) تقسیمبندی نمود. مدیریت روستایی نیز از این قاعده کلی مستثنی نمیباشد و بر اساس دهیاریها که مهمترین بازوی اجرایی شورای اسلامی می-باشند، به عنوان مدیریت نوین و نوگرا قلمداد میشوند و باید کلیه خصیصههای مدیریت نوگرا را داشته باشد.
مدیریت نوگرا از سالیان متمادی در روستاهای ایران وجود داشته و با این که در هر مقطعی از فعالیت خود با اسمی خوانده شده ولی مدیریت خود را اعمال کرده است. کدخدا، دهبان، همیار در سطح محلی گونههای مدیریت روستایی در ایران بوده-اند. چرا که روستا کوچکترین واحد تشکیلاتی و اجتماعی در ایران محسوب می شد و بدیهی است که این واحد اجتماعی به لحاظ وجود مناسبات اجتماعی، اقتصادی و پاینبند بودن افراد به قوانین عرفی و مدنی نمیتواند از تشکیلات سازمان مدیریتی، بینیاز باشد، بطوری که در اغلب جوامع انسانی شکل سازمان مدیریتی متاثر از نظام اجت ماعی حاکم بر آن جامعه است و بخصوص اگر جامعه، زیر جامعهای از جوامع فراتر باشد، نقش آن جوامع فراتر نیز به مراتب تاثیر گذارتر خواهد بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با برچیدن شدن نظام های پیشین روستاها تا سالیان اخیر از یک نظام مدیریتی ثابت برخوردار نبوده و عدم مدیریت روستا مشکلات عدیده ای در سطح روستا شده بود. تا اینکه در سالیان اخیر قانون تشکیل دهیاریها به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و پس از عملی شدن این قانون، مدیریت روستاها به دهیاریها واگذار شد (حسینی خشت مسجدی و همکاران،
.(18: 1388
مدیریت بومی
مدیریت، فرایند بکارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی، سازماندهی بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول، صورت میگیرد(رضائیان ، .(6:1370 مدیریت، تنها مربوط به روزگار اخیر نیست چرا که انسان از دیرباز به این
امر پی برده است که برای رسیدن به هدفهای خود بایستی به بسیج امکانات و هدایت آنها به سوی اهداف بپردازد، سیر تاریخی جامعه ایرانی نشان می دهد که این جامعه بر پایه تاریخ گذشته خود همواره نظامهای مدیریتی مشخصی داشته و از این بابت در ردیف اولین جوامعی است که از دیرباز دارای بینشهای مدیریتی بوده ا ست. در رابطه با رهبری و مدیریت، جوامع روستایی نیز همواره ضرورت وجود مدیری منطبق با احوال مختلف و نیازهای متنوع خود را احساس کرده و کسی را طلبیده است که برخاسته از بطن جامعه و دارای قدرت رهبری آن جامعه باشد، تا همه افراد تحت رهبری خود را در رسیدن به اهداف اصلی یعنی تولید مواد مورد نیاز از زمین و تأمین امنیت خاطر توانا سازد( (Whyte, 1980: 25حضورچنین مدیرانی یعنی مدیران بومی از دورانهای بسیار قدیم با نامهای دهبان، رئیسده و کدخدا همواره در روستا حضورداشته اند. بعد از اصلاحات رژیم طاغوت، کدخدا از مدیریت روستا حذف شد و به جای آن به ترتیب انجمن ده، تعاونیهای روستایی، سپاهان به اصطلاح انقلاب، دهبان، شورای اسلامی ده و شورای اسلامی شهر و روستا راگرفتند.
مشارکت و مدیریت بومی
مشارکت، یک مفهوم غنی است که عبارت است از: راههای متفاوت موجود برای مردم متفاوت، در زمینه های متفاوت، گای مشارکت را فرآیندی غیرمتمرکز میداند که امکان توزیع منابع، فرصتها، آموزش و قدرت تصمیمگیری در سطوح بزرگ و پایین را میسر میسازد، تا مردم بتوانند نقشی بسیار مؤثر در توسعه ایفا کنند((Wang, 2006: 28 مشارکت در مدیریت، عبارت است از ایفای نقش، از طریق اظهار نظر، ارائه پیشنهاد، تصمیمگیری و قبول مسئولیت در زمینه فعالیتهای سازمان،
انتخاب نوع کار، بهبود و توسعه کار و توزیع دستاوردهای به دست آمده. در سیستمهای مدیریتی که مشارکت رکن اساسی تلقی میشود، تحقق اهداف سازمان تنها با مشارکت ممکن است. این مشارکت میتواند به روشهای مختلف انجام شود(حسینی،.(19:1381 در اصطلاح اداری، پایینترین سطح ساختار اداری در ایران روستاست. مشارکت، حتی در صورت برانگیخته شدن از سوی عوامل بیرونی، مستلزم پذیرش پیشاپیش و شرکت ارادی افراد است. شناخت ویژگیهای
3
اجتماعی افراد در جامعه روستایی زمینهساز طرح پروژههایی است که در راستای ایجاد تغییر و زمینههای لازم برای توسعه محسوب میشود(طالب،.(3:1376 جنبش خودمدیریتیِ روستا، مدیریت محلی و برنامهای از بالا به پایین محسوب میشود که با این عقیده شروع شده است که بسیاری از مشکلات روستایی در فقدان نظام دموکراتیک به ویژه در سطح روستاها ریشه دارد. این جنبش، روستاییان را به مشارکت در تصمیم گیری در قلمرو روستا تشویق میکند و بر آن است که برای جمعیت روستایی فرصتی برای انتخاب رهبر محلی فراهم سازد تا در مدیریت روستا درگیر شده و در فرآیند تصمیم-گیری روستا مشارکت کند .(Wang, 2006: 6)
