بخشی از مقاله
چکیده
آب یک ماده حیاتی برای انسان و یکی از مهمترین نهادههای بخش کشاورزی است. این تحقیق در راستای اهمیت آب در منطقهی مورد مطالعه، و با استفاده از روش کیفی هدانیک به تعیین ارزش اقتصادی آب میپردازد، دادههای تحقیق شامل کل زمینهای کشاورزی فروخته شده در بخش مرکزی شهرستان سنندج میشود که با استفاده از تکمیل پرسشنامه گردآوری شد. نتایج مدل هدانیک برآورد شده برای قیمت زمینهای آبی و دیم، اثر متغیرهای بافت خاک را متفاوت نشان میدهد، بنابراین ارزشگذاری آب مصرفی در زمینهای با بافت متفاوت جداگانه محاسبه شد. ارزش اقتصادی آب در زمینهای با بافت لومی 9936 ریال، لومی رسی 8760 ریال، لومی شنی 7962 ریال، لومی رسی شنی 7860 ریال و بافت رسی شنی 6430 ریال بر حسب هر متر مکعب بدست آمد.
.1 مقدمه و هدف
با توجه به خشکسالیهای سالهای اخیر میتوان گفت که آب یکی از مهمترین نهادههای کشاورزی در امر تولید است. هم اکنون بخش کشاورزی نقش حیاتی در اقتصاد ایران دارد، به طوری که حدود %20 از تولید ناخالص ملی، %25 از اشتغال، %85 از تأمین امنیت غذایی، %18 از صادرات غیر نفتی و %90 از مواد اولیهی مورد نیاز در صنعت را تأمین میکند.[2] آب یکی از عوامل اصلی و محدودکنندهی توسعهی بخش کشاورزی ایران است. آمارها نشان میدهد که از کل موارد مصرف آب، %90 آن در بخش کشاورزی مصرف میشود. بنابراین توجه به مدیریت تقاضای روز افزون آب به عنوان کالای با ارزش از اهمیت زیادی برخوردار است. از ابزارهای مهم در مدیریت تقاضای اقتصادی آب، تعیین ارزش و قیمتگذاری آب میباشد.
توجه به این موضوع موجب تقویت نقش اقتصادی آب در توسعه کشاورزی کشور خواهد شد. البته قیمتگذاری آب باید بصورت منطقی باشد، از طرفی باید به قیمت تمام شده واقعی آب توجه شود و از طرف دیگر قدرت خرید گروههای مختلف مصرفکننده در نظر گرفته شود؛ این نوع قیمتگذاری به مصرفکنندگان نشان میدهد که آب مصرفی در بخش کشاورزی چه هزینههایی دارد و چگونه باید مصرف شود.[4,1] با توجه به محدودیتهای منابع آبی در سالهای اخیر در کشور و همچنین در منطقهی مورد مطالعه، تعیین ارزش آب در بخش کشاورزی با استفاده از روشهای علمی ضروری به نظر میرسد، بنابراین هدف از این مطالعه تعیین ارزش آب مصرفی در زمینهای کشاورزی واقع در بخش مرکزی شهرستان سنندج، با استفاده از روش علمی هدانیک میباشد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
به طور کلی روشهای قیمتگذاری آب به دو دسته تقسیم میشود که یک دسته از دیدگاه مصرفکنندگان است، مثل روشهای غیر شاخصی - روش بودجه بندی، برنامه ریزی خطی، روشهای غیر حجمی و غیره - و روشهای شاخصی - تابع تولید، تابع سود و سایر فنون اقتصادسنجی دیگر - . دستهی دوم از دیدگاه تولیدکنندگان است که شامل: هزینهی متوسط به ازای هر واحد حجم - روش اقتصاد مهندسی - ، قیمت بر مبنای ایجاد منفعت- فایده، قیمتگذاری بر اساس هزسنهی نهایی و قیمت بر مبنای مرغوبیت که از روشهای کیفی در قیمتگذاری است، میباشد.[3] در تقسیم بندی دیگر روشهای قیمتگذاری آب به دو دستهی مستقیم و غیر مستقیم تقسیم میشوند. روشهای مستقیم ارزش آب را به صورت مستقیم محاسبه میکنند، روش تابع تولید از نوع روشهای مستقیم است. اما روش غیر مستقیم میتواند به روش قیمتگذاری کیفی ارزش آب را محاسبه کند و روش هدانیک یکی از این روشهای غیر مستقیم به شمار میآید.[2]
آلن تورال و همکاران - 1990 - به قیمتگذاری آب موجود در سفرههای زیرزمینی در منطقهی اگالالا با استفاده از روش هدانیک پرداختند، آنها در مطالعهی خود تابع قیمت هدانیک زمینهای آبی و دیم را بدست آورده و با محاسبهی میانگین قیمت فروش زمینهای آبی و دیم و تفاضل آن دو از همدیگر قیمت آب در این منطقه را به دست آوردند.[7] لانیتو پلاس و همکاران - 2007 - قیمت آب آبیاری در منطقه چالکیدیکی یکی از روستاهای واقع در یونان با استفاده از مدل هدانیک به تخمین قیمت آب کشاورزی پرداختند. آنها برای متغیر آب در مدل از متغیرهای مجازی استفاده کردند، در صورتی که مقدار این متغیر صفر باشد قیمت زمین دیم و هنگامی که یک باشد قسمت زمین آبی را به ما میدهد و اختلاف قیمت آن دو قیمت آب را نشان میدهد. در ادامه نتایج مطالعه نشان داد که قیمت آب به ازای هر متر مکعب 2/32 یورو میباشد.[5]
کیل اسپرگن و جفری مالن - 2005 - در مطالعهی خود قیمت آب در بخش کشاورزی در منطقهی جرجیا را با استفاده از روش هدانیک ارزیابی کردند. در این مطالعه آنها قیمت ضمنی آب را به عنوان یکی از ویژگیهای زمین آبی بدست آوردند. ضریب متغیر آب در تابع 7/26 بدست آمد که این ضریب قیمت 7/26 دلار به ازای هر ایکر- اینچ در هکتار را نشان میدهد.[6] عباسعلی ابونوری و همکاران - 1390 - به براورد ارزش اقتصادی آب در شهرستان سبزوار با استفاده از تکنیک هدانیک پرداختند. آنها با استفاده از تفاوت قیمت اجارهی زمینهای آبی و دیم، قیمت اجارهی یک سالهی آب برای یک هکتار زمین را بدست آوردند. نتایج نشان داد که بافت خاک از عوامل مؤثر بر قیمت زمینهای محسوب میشود بنابراین جهت بررسی دقیق تر قیمت آب، زمینها را بر اساس بافت خاک و میزان شوری آب دستهبندی کردند. بیشترین قیمت اجاره یک ساله آب مربوط به زمینهای با بافت لومی و آب شیرین و نسبتاً شیرین بود که به ترتیب معادل 254111 و 264103 تومان بدست آمد.[2]
.3 مواد و روشها
چهار چوب کلی روش هدانیک به صورت تابع P - z - = P - z1'…']n - است. که فرض میشود قیمت یک کالای ناهمگن تابعی از بردار ارزشهای آن، که توصیفکننده ویژگیهای آن است، میباشد. P - z - قیمت بازاری کالای ناهمگن مثل زمین کشاورزی، مسکن و غیره که بین خریدار و فروشنده توافق شده است، P - zi - ها مجموعهای از قیمتهای ضمنی میباشند. در واقع، قیمتهای ضمنی ویژگیهای کالا، نسبتی از کل ارزش کالا میباشد. به عبارت دیگر، تقاضا برای یک کالا تابعی از خصوصیات آن است.
این تابع که از تابع قیمت کیفی گرفته شده است، به این علت که قیمت نهایی هر ویژگی، از طریق مقادیری به دست خواهد آمد که افراد برای کالایی که این ویژگی خاص را دارند، حاضر به پرداخت هستند. همچنین این روش میتواند کالا را براساس مطلوبیتهای حاصل از مصرف ویژگیهایش قیمتگذاری کند و با توجه به ضرایب بدست آمده از تابع هدانیک، که بیانگر قیمتهای ضمنی ویژگیهای آن کالا میباشند. میزان اثر گذاری این ویژگیها را روی قیمت کالا مشخص کرد.
بنابراین اگر دو کالا هر یک با ویژگیهای یکسان فرض شوند قیمت پرداختی برای دو کالا یکسان خواهد بود و اگر هر کدام از آنها در یک نوع از ویژگیهای خود مقدار بیشتری نسبت به دیگری داشته باشد، ارزش بیشتری نسبت به آن خواهد داشت. روزن به عنوان معرفی کنندهی و توسعه دهندهی این مدل در سال 1974 در مقالهی خود نشان داد که چگونه میتوان با مدل هدانیک قیمت پیشنهادی یک مصرفکننده را برای خصوصیات کیفی یکسان به دست آورد، که این قیمت پیشنهادی اگر در حالت تعادل باشد با قیمت واقعی آن خصوصیات برابر خواهد بود.
زمین نیز از کالاهایی است که ویژگیهای آن به شکل جداگانه در بازار معامله نمیشود، بنابراین روشهای کیفی همچون هدانیک در برآورد قیمت واقعی ویژگیهای آن بسیار مؤثر هستند. از طرفی چون در منطقهی مورد نظر چیزی به عنوان بازار آب و خرید و فروش آن وجود ندارد. بنابراین تنها راه برآورد قیمت آب استفاده از روشهای کیفی و غیر مستقیم است. برای تعیین ارزش آب ابتدا با استفاده از مدل هدانیک تابع قیمت زمینهای آبی و دیم را به طور مجزا برآورد میکنیم، تا اثر ویژگیهای مؤثر بر قیمت را به ما بدهند. سپس با میانگینگیری از مقدار متغیرهای اثرگذار بر قیمت، به طور متوسط قیمت زمینهای آبی و دیم را جداگانه بدست میآوریم. تفاضل این دو مقدار از همدیگر قیمت آب در ناحیه مطالعه شده را به ما میدهد. با توجه به تابع زیر عوامل اثر گذار بر قیمت زمینهای آبی و دیم به صورت مجزا برآورد میکنیم.
در رابطه بالا، P متغیر وابسته قیمت هر متر زمین آبی یا دیم، size بیانگر متغیر مساحت زمین، debi water میزان دبی آب در زمینهای آبی، M soil درصد مواد آلی در خاک، N E return بازده خالص اقتصادی زمین، D city فاصله تا شهر سنندج ، D road فاصله تا جاده اصلی، level مسطح بودن زمین، sloping شیب زیاد، loam داشتن بافت لومی، C loam بافت لومی رسی، S loam بافت لومی شنی، S C loam بافت لومی رسی شنی، S clay بافت رسی شنی را بیان میکنند. تفاوت مدلهای آبی ودیم در فرمول بالا تنها در متغیر دبی آب میباشد که زمینهای دیم این متغیر را ندارند، در سایر متغیرها مدل بیان شده در بالا برای هر دو حالت صدق میکند. البته در مدل زمینهای آبی، قیمت هر مترمربع زمین آبی به عنوان متغیر وابسته و در مدل دیم قیمت زمین دیم وارد مدل میشود.
