بخشی از مقاله
جایگاه مدیریت روستایی با تأکید بر نقش دهیاریها در توسعه پایدار روستاها
چکیده
دهیاریها به عنوان سازمانهای عمومی غیر دولتی می باشند که اخیرا برای اداره امور عمومی روستاها در نظام مدیریت روستایی کشور مطرح شدند و اداره امور محلی را با نظارت روستاییان به انجام می رسانند. این راهبرد موثر در طی برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی به جهت تمرکز زدایی از وظایف دستگاههای دولتی، اصلاح ساختار و نظام اداری، منطقی کردن حجم و اندازه دولت، تقویت نهادها و سازمانهای عمومی غیردولتی و در مجموع تصدی اجتماعی و اقتصادی غیر ضروری به نهادهای غیر دولتی انجام پذیرفت .این اقدام می تواند در بر اساس نیاز و تواناییهای گروههای مختلف ساکن روستا، در موضوعات متنوع و ضروری محیط بومی و محلی، به منظور اجرای برنامه های توسعه ای روستاها موثر واقع گردد .مقاله مروری حاضر با هدف نقش دهیاریها در توسعه پایدار با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و بررسی منابع اینترنتی به تحلیل این امر می پردازد.روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی می باشد. نتایج نشان داد مدیریت روستا می تواند با آموزش مردم و تشکیل گروه های مختلف محلی، فرهنگ سازی، ایجاد روحیه تعامل، تحمل مشارکت گروهی زمینه را برای توسعه پایدار فراهم نماید.
واژه های کلیدی: مدیریت روستایی، توسعه پایدار، دهیار، دهیاری.
۱ -مقدمه
دهیاریها، نهادهای عمومی و غیردولتی می باشند که اخیراً برای اداره امور عمومی روستاها در نظام مدیریت روستایی کشور مطرح شده اند .این سازمانها، در عرصه های اقتصادی و اجتماعی به سبب فارغ بودن از بوروکراسی پیچیده بخش دولتی و منفعت طلبی بخش خصوصی، این امکان را فراهم ساخته است تا در زمینه هایی چون مبارزه با فقر و گرسنگی، حفاظت از محیط زیست، جنگلداری، افزایش آگاهی های عمومی، رفاه، بهدا شت جامعه و خانواده، توجه به امور زنان و کودکان و کاهش آسیب های اجتماعی، موفق تر از بخش خصوصی و دولتی عمل کنند( رضوانی، ۳۸۳۱ ، ۹۷). مدیریت روستایی در فرایند توسعه روستایی یکپارچه و پایدار نقش اساسی دارد .مدیریت روستایی در واقع فرایند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط روستایی از طریق شکل دادن به سازمان ها ونهادهاست .این سازمان ها و نهادها، ابزار یا وسایل تامین هدف های جامعه روستایی هستند .هدف ها یی که مردم آن را ترسیم می کنند و می پذیرند .همچنین مدیریت توسعه روستایی فرایند چند جانبه ای است که شامل سه رکن مردم، دولت و نهاد های عمومی هستند . در این فرایند با مشارکت مردم و از طرق تشکیلات و سازمان های روستایی برنامه ها و طرح های توسعه روستایی تدوین و اجرا گردیده و تحت نظارت و ارزشیابی قرار می گیرد( رضاییان، ۳۸۳۱، ۷۴۱).
۲- یافته های تحقیق
۲-۱ تاریخچه مدیریت روستایی در ایران
آغاز شناخت ده به عنوان یک واحد درتقسیمات سیاسی به دوران مشروطیت باز می گردد .با تصویب قانون تشکیلات ایالات و ولایات در سال 1285 هجری، ده به عنوان کوچک ترین واحد حکومتی پذیرفته شد و کدخدایان به نمایندگی مالکان روستا، در روستاها ایفای نقش می کردند و به توصیه مالک در پاره ی اموری مانند سرباز گیری، سرشماری ها، اخذ مالیات و … در خدمت کارگزاران دولتی بودند و در همین سال ها قوانین مربوط به امور مدیریت روستاها تغییر کرد و قانون کدخدائی در سال 1314 و قانون عمران روستایی در سال 1316 به تصویب رسید .به طور کلی تا قبل از اصلاحات ارضی در ایران ، مالکان مدیران و صاحبان اصلی روستا بشمار می آمدند و اداره امو ر روستاها را در دست داشتند( مزینی، ۴۷۳۱).در دوران حکومت پهلوی، دولت علیرغم آن که تلاش می کرد تا نقشی در مدیریت روستاها ایفا نماید، ولی مالکان همچنان قدرت اصلی در روستاها محسوب می شدند .با اجرای اصلاحات ارضی در سال 1340 که طی سه مرحله اجرا گردید، از اقتدار مالکان کاسته شد و نیروهای دولتی در قالب سپاه ترویج، سپاه بهداشت، انجمن ده، خانه انصاف و خانه فرهنگ روستایی در روستاها حضور یافتند و شرکت های تعاونی روستایی نیز جهت پر کردن خلاء مدیریت مالی که با کوتاه کردن دست مالکان در روستاها بوجود آمده بود، شکل گرفتند( مهدوی، ۷۷۳۱). اما متأسفانه این نهادها به جهات متعدد نتوانستند خلاء بوجود آمده ناشی از عدم حضور مالک را جبران کنند . پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شوراهای روستایی بدون بازوی اجرایی تشکیل شدند و برای حل مشکل ناشی از عدم حضور مدیر اجرایی در روستاها، خانه همیار و دفتر عمران روستایی بوجود آمد که توفیق چندانی حاصل نکرد و متعاقب آن، قانون تأسیس دهیاری خودکفا در سال 1377 به تصویب رسید تا بتواند به عنوان یک تشکیلات اجرائی در روستاها ایفای نقش نماید.
۲-۲ دهیاری ها
دهیاریها به عنوان سازمان اصلی مدیریت روستایی، نقش مهم و تاثیر گذاری در تامین خدمات عمومی و به سامان کردن زندگی روستایی دارد .این سازمان تعامل نزدیک و همیشگی با زندگی مردم دارد قانون تاسیس دهیاریهای خودکفا، در یک ماده و ۳تبصره در تاریخ ۴۱/۷/۷۷۳۱ به تصویب مجلس شورای اسلامی و پس از ۲سال در تاریخ ۱۲/۱۱/۰۸۳۱ در اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاریها به تصویب این مقررات در کنار قانون تشکیلات شورای اسلامی کشوری، زمینه های قانونی لازم برای شکل گیری و تحقق نهاد جدید مهمی در جامعه روستایی کشور تکمیل شد .به طور کلی دهیاری سازمانی است که بخشهایی از مدیریت محلی روستا را برعهده دارد و ظاهرا نهادی مستقل است که به اتکای مشارکت های اهالی روستا، در چهارچوب مدیریت محلی فعالیت می کند(طالب، ۶۷۳۱ ، ۳۱). این سازمانهای عمومی غیر دولتی که اداره امور محلی را با نظارت روستاییان از طریق شوراهای اسلامی روستا به انجام می رسانند، در حوزه و عرصه امور عمومی و خدمات عمومی وظیفه مند هستند .در واقع دهیاریها به عنوان بازوی اجرایی شوراهای اسلانی روستاها، نقش مهمی در افزایش بهره وری و توسعه روستایی دارند. فعالیت هایی چون بهبود نظافت محیط، حفظ و نگهداری و بهره برداری از زیرساخت ها(آب، برق، گاز، تلفن) فضای سبز محلی، آتشنشانی، امور بهداشتی و آموزشی و فرهنگی و...را شامل می شود .بنابراین حوزه و دامنه وظایف دهیار یها در آینده علاوه بر آنچه مشخّصاً در شرح وظایف آنها آمده است بهبود وضع زیست محیطی، نظافت معابر، لایروبی قنوات، و ایجاد و سازماندهی غسالخانه و گورستان و کلیه ی اموری خواهد بود که مطابق قانون و به تدریج بر عهده این نهاد عمومی گذاشته خواهد شد .بدیهی است شکل گیری نهادی رسمی و قانونی برای تثبیت امور عمومی در روستاها برای اولین بار در قالب دهیاری تجلی یافت(مطیعی لنگرودی و همکاران،۴۴،۰۹۳۱).
پاندا و پاتنیک(عبدالهی و اکبری، ۶۸۳۱ ، ۷۲۱) بر این عقیده اند که سازمانهای مذکور در فرآیند توسعه روستایی می توانند حداقل در سه محور زیر فعالیت کنند:
-1اطلاع رسانی و آگاه سازی روستاییان
-2نظارت بر فعالیت سازمانهای دولتی در سطح روستا
-3انجام فعالیت هایی که دولت قادر به انجام آن در سطح روستا نیست.
۲-۳ مفهوم توسعه پایدار
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه درسال 1987 ، توسعه پایدار را به صورت ساده زیر تعریف نموده است :توسعه ای که نیاز انسان امروز را تامین می کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آینده را در برآورده نمودن نیازهایشان به مخاطره بیفکند. به عبارت دیگر توسعه پایدار فرآیندی است که در آن بهره برداری از منابع طبیعی، جهت گیری سرمایه گذاری ها و توسعه تکنولوژیکی و تغییرات
