بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، تفکر غالب هویت جنسیتی در بخش کشاورزی بسیاری از روستا متمرکز بر گفتمان مردسالاری است. با این همه، هویت های متفاوت جنسیتی - نابرابری/پویایی - نیز مشهود است و در برخی از موارد زنان روستایی در کنار مردان مشغول به فعالیت هستند و در دیگر موارد به تنهایی مدیریت کشاورزی را عهده دار شده اند. مبتنی بر این استدلال که هر یک از سکونتگاه های روستایی منطق خاص خود را داشته و شبکه ای خاصی از بازیگران و نهادهای اجتماعی را در جای داده؛ به ناچار تلاش برای درک بازنمایی های متفاوت هویت جنسیتی را با موضوع چندگانگی محیط سکونتگاهی و روستابودگی همراه می سازد. بنابراین، هدف از تدوین مقاله حاضر حمایت از فرضیه بازنمایی های متفاوت هویت جنسیتی در سایه روستابودگی و چندگانگی محیط سکونتگاه روستایی بخش قوشخانه در شهرستان شیروان است. برهمین اساس، تنوع فضای روستایی مشخص و گفتمان های مختلف جنسیتی از طریق تبادل با جمعیت محلی و انجام مصاحبه نیمه ساختار یافته - Q متدولوژی - تعیین گردید. نتایج بدست آمده از منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که اگرچه ماهیت غالب جنسیتی در بخش کشاورزی گفتمان مردسالاری است اما در چارچوب روستابودگی به صورت بازنمایی های متفاوتی انعکاس یافته و تقسیم کار کشاورزی مشترک - زن و مرد در کنارهم - و در برخی نقاط تاحدودی زن سالار را بوجود آورده است.
کلید واژه: هویت جنسیتی، روستابودگی، کشاورزی، بخش قوشخانه
-1 مقدمه
گسترش نظام سرمایه داری و به تبع آن نوسازی بخش کشاورزی همراه با تغییر و تحول متناقض تقسیم کار جنسیتی و سلسله مراتب اجتماعی در فضای روستایی بود - . - Tsheola, 2014:315 در برخی از نقاط روستایی موجب تضعیف حقوق سنتی زنان و در برخی دیگر منجر به پویایی خانواده و ارتقای ادراک نسبت به نقش زنان در جامعه شد - . - UN women, 2008:2 درواقع، خروجی آن در انواع مختلفی از نتایج فضایی انعکاس یافته است و یا در مجموع به نتایج منحصر به فرد محلی ختم شده است - Meijering, et . - al, 2007:357 بنابراین، بسیاری از پژوهش های روستایی مرتبط با جنسیت، تحت تاثیر اشکال مختلفی از محیط های سکونتگاهی و "چندگانگی روستایی" قرار دارند - - Little& Panelli, 2003:25 و از این نظر، مطالعات صورت گرفته از یک طرف به چشم اندازهای اجتماعی مختلف در یک مکان پرداخته اند و از طرفی دیگر گفتمان های اخلاقی متفاوت را -که پاسخی است به فرایند تغییرات روستایی- در جوامع محلی در نظر می گیرند - . - Paniagua, 2014:50
همه این روش ها به تدریج به سمت بررسی بیشتر موضوع "روستابودگی"1 سکونتگاه ها جهت گیری شده - Ibid,57 - که ما را به سمت بازنمایی های متفاوتی از هویت جنسیتی در بخش کشاورزی سوق می دهد و نتایج منحصر به فردی روستایی را در ارتباط با تقسیم کار اجتماعی در بخش کشاورزی به نمایش می گذارد. در سایه این استدلال که هر یک از سکونتگاه های روستایی منطق خاص خود را داشته و شبکه ای خاص از بازیگران و نهادهای اجتماعی را در جای داده - - López-i-Gelats, et al, 2006:306؛ به ناچار تلاش برای درک بازنمایی های متفاوت هویت جنسیتی را با موضوع روستابودگی همراه می سازد. درواقع، ناهمگنی سازوکارهای درونی جوامع روستایی و دلالت های مشترکات اجتماعی، شیوه زندگی و ترجیحات فرهنگی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه - - Tsheola, 2014:315 و بویژه ایران، بازنمایی های متفاوتی از هویت جنسیتی منعکس می کند و نتایج متناقضی از نابرابری/ پویایی زنان در عرصه فعالیت های کشاورزی را به نمایش می گذارد.
بنابراین، هدف از تدوین مقاله حاضر حمایت از فرضیه بازنمایی های متفاوت هویت جنسیتی - نابرابری/پویایی - در سایه روستابودگی و چندگانگی محیط سکونتگاه روستایی است که می تواند ملاکی برای سیاست گذاری های جنسیتی و تضمینی برای موفقیت طرح های اجرایی مرتبط با این موضوع در راستای بهبود کیفیت زندگی جوامع محلی باشد. در حال حاضر، تفکر غالب هویت جنسیتی در بسیاری از روستا حول محور دیدگاه "مردسالاری" تمرکز دارد و برچسب "همسر کشاورز" برای زنان بطور گسترده در مناطق روستایی مورد استفاده قرار می گیرد که اشاره به ازدواج زن با مرد کشاورز دارد و کار زن با ازدواج یعنی فرزندآوری و مراقبت از فرزندان و رسیدگی به کارهای خانگی تعریف می شود. برخی از هویت های متفاوت جنستی مفهوم روستابودگی به سبک و شیوه های متفاوت زندگی در سکونتگاه های روستایی اشاره دارد.
در بخش کشاورزی سکونتگاه های روستایی نیز مشاهده شده است. افتراق در میان زنانی است که یا خود را به عنوان "دستیار مرد" در مزرعه می دانند و یا در برخی از موارد فراتر از این رفته دیدگاهی "زن محور" و فمینیستی دارند و تثبیت هویت یک گروه بالقوه ای را که تسلط جنسیت خاصی را تایید می کند، هشدار داده اند - . - Bryant,1999:237 بر همین اساس، تعدد فضایی روستاها در سطح خرد مشخص و گفتمان های اخلاقی مختلف که نشان دهنده مواضع متنوع ساکنین محلی در مراحل تغییرات هویت جنسیتی است، معلوم می گردد. با استفاده از روش نیمه ساخت یافته - Q متدولوژی- ما نقطه نظرات و دیدگاه های متفاوت را در این مطالعه کشف و تمایزات جامعه کشاورزی در درک رابطه بین فعالیت های کشاورزی و تقسیم مسئولیت ها - Davies& Hodge,2007:325 - را جهت مدیریت هویت جنسیتی در سکونتگاه های روستایی مشخص می سازیم.
-2 چندگانگی روستابودگی و هویت متفاوت جنسیتی در بخش کشاورزی
با ظهور کشاورزی سرمایه داری به عنوان فعالیت غالب اقتصاد روستایی، تغییر چشم انداز داخلی جوامع محلی مبنی بر بهم خوردن روابط بین زارع و مالک و افزایش نقش دولت در مدیریت روستایی - - Woods,2003:310 تحولاتی را در هویت جنسیتی جوامع محلی بوجود آورد. بطورکلی، ساختار مزارع خانوادگی تغییر یافت و موجبات دخالت هر چه بیشتر زنان را در بخش کشاورزی فراهم آورد. بسیاری از عناصر کاشت و برداشت تحت تاثیر درجه ای از وظایف مشترک و موازی بین زن و مرد به تعادل رسید، حضور مداوم زن در زمین کشاورزی میسر گردید - - Osterud, 1993:18 و سلسله مراتب تقسیم کار در فعالیت های کشاورزی1 به نوعی محو شد. با افزایش سطح مشارکت نیروی کار زن در مزرعه، شواهدی متقن از مداومت تبعیض علیه زنان نیز بودیم که در مناطق روستایی وجود داشت. نقش های جنسیتی بطور فزاینده ای در گفتمان غالب مردسالارنه باقی مانده و با وجود اینکه در روند عمومی نوسازی سهم مسئولیت زنان در مزرعه روبه افزایش بود - - Symes, 1991:87، نوآوری های تکنولوژیک بار مسئولیت مردان را در مزارع افزایش و موجبات ترک تدریجی زنان را از فعالیت های کشاورزی فراهم کرد - . - Behera & Behera, 2013:135
در ایران، اصلاحات ارضی سال 1341 روابط سنتی ماقبل سرمایه داری2 را در هم شکست و راه را برای نوسازی کشاورزی و ایجاد روابط سرمایه داری در بخش -1 در سلسله مراتب تقسیم کار زن صرفا به امور خانه رسیدگی می کرد و در کنار کارهای خانگی مسئول نگهداری دام و طیور بود و در پاره ای از موارد نیز در کارهای مزرعه نظیر وجین کردن و برداشت محصول شرکت داشت. با تجاری شدن کشاورزی و مکانیزه شدن مزرعه در بسیاری موارد، فعالیت زنان و مردان مشترک شد و زنان همانند مردان در تمامی مراحل کاشت، برداشت، فروش محصولات و نگهداری از دام و طیورات متمرکز شدند. -2 مردان به کارهایی می پرداختند که نیاز به قدرت بدنی داشت: آبیاری، آماده سازی زمین کشاورزی، حرس کردن درختان، به چرا بردن دام ها، تهیه علوفه دام ها، پاک سازی طویله، کارهای ساختمانی و... بخشی از کارهایی بود که توسط مردها انجام می گرفت. و از طرف دیگر
