دانلود مقاله اقتصاد سیاسی ، حاکم بر شرکتهای ایرانی

بخشی از مقاله

اقتصاد سیاسی، حاکم بر شرکتهای ایرانی

يكي از پيامدهاي رشد و توسعه، تاثير متقابل مسائل اقتصادي، سياسي، اخلاقي و ارزشهاي اجتماعي بر يكديگر است. بنابراين واحدهاي اقتصادي به جاي داشتن عملكرد صرفاً اقتصادي، به صورت نهادهاي چندمنظوره بايستي با اين ويژگيها در بازارهاي رقابتی داخلي و خارجي شركت جويند و مطابق با ضوابط و استانداردهاي ملي و بين المللي به فعاليتهاي خود ادامه دهند. در تئوري هاي مربوط به فرايند سياسي فرض بر این است كه سياستمداران به دنبال حداكثر كردن ثروت خود مي باشند. مشاركت در اين فرايند سياسي مستلزم تقبل هزينه هایی می باشد. در این تحقیق با هدف تعیین نوع اقتصاد

فعال در ایران، و همچنین در صورت وجود هزینه های سیاسی، بررسی ارتباط آن با اندازه شرکت، دو فرضیه بشرح" شرکتهای ایرانی در محیط اقتصاد سیاسی فعالیت می نمایند" و " بین اندازه شرکت و هزینه های سیاسی در شرکتهای ایرانی ارتباط وجود دارد" مورد بررسی قرار گرفته است. ملاک هزینه های سیاسی، فرضیه هزینه های سیاسی مطرح شده توسط" واتز

و زیمرمن" بوده است. جهت تعیین اندازه شرکت نیز از شاخص خالص دارایی های شرکتها استفاده شده است. جامعه آماری و بعد زمانی این پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سالهای 1385 الی 1387 می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده های کسب شده، از آزمون همبستگی استفاده شده و از طریق مدل بندی رگرسیون، مدل همبستگی بین هزینه های سیاسی و اندازه شرکت برای شرکتهای بزرگ و کوچک ارایه گردید. طبق یافته های این تحقیق

، شرکتهای ایرانی با تحمل انواع هزینه های سیاسی همچون مالیات، بیمه، برپایی همایش ها، کمک به ورزش و ...، در محیط اقتصاد سیاسی فعالیت می نمایند. همچنین، برخی از این هزینه ها توسط مدیریت واحد اقتصادی قابل کنترل و برخی دیگر نیز بر اساس قوانین دولتی، تکلیفی بوده و خارج از توان کنترلی مدیریت واحدهای اقتصادی است که طبقه بندی مربوط به قابلیت کنترل یا غیر قابل کنترل بودن هزینه های سیاسی ارائه گردید. یافته های تحقیق همچنین نشان دهنده وجود ارتباط معنی دار بین اندازه شرکت و هزینه های سیاسی است. بر این اساس همه شرکتهای ایرانی بدون توجه به اندازه آن(بزرگ / کوچک) مشمول هزینه های سیاسی می گردند.

کلمات کلیدی: خط مشی های حسابداری، اقتصاد سیاسی، هزینه های سیاسی، فرایند سیاسی، قیمتگذاری کالا و خدمات، اندازه شرکت
مقدمه و هدف
تحولات چند سال گذشته در ایران، شامل آزادسازي اقتصاد و رونق بورس اوراق بهادار، باعث گرديده كه مباحث مختلف وظايف اجتماعي و سياسي واحدهاي اقتصادي، مديريت هزينه، كارايي بازار، بررسي آثار مالي تحولات اقتصادي وسياسي بر بازارهاي مالي مورد توجه قرار گيرد. يكي از پيامدهاي رشد و توسعه، تاثير متقابل مسائل اقتصادي، سياسي، اخلاقي و

ارزشهاي اجتماعي بر يكديگر است. بدين ترتيب، مديريت بنگاههاي اقتصادي ديگر صرفاً افزايش سودآوري يا توليد كالا را تنها هدف خويش ندانسته، بلكه موضوع هايي همچون پرداخت حقوق عادلانه به كاركنان، رعايت كيفيت توليدات، آلودگي محيط زيستء برپايي سمينارهاء مشاركت در انتخاباتء حمايت از ورزش و ساير مسائل اقتصادي، اجتماعي، سياسي و اخلاقي را نيز بايد رعايت كنند. براساس فرضيه هزينه های سياسی که توسط "واتز و زيمرمن" ارايه گرديده ، سياستمداران اين قدرت را

دارند که با استفاده از سياستهای توزيع دوباره ثروت شرکتها از مسير مالياتها، کمکها ،اعانات ، بيمه و غيره، منابع شركتها را تحت تاثير قرار دهند(Watts&Zimmerman,1990,131). همچنين يکی از عوامل موثر بر ثروت مديران ،پاداش های نقدی می باشد. تغييرات در جريان نقدی می‌تواند بوسيله ماليات، مقررات ويژه و اطلاعات مربوط به هزينه های سياسی تحت تاثير قرار گيرد(عالی ور،1382،32). بنابراين مديران مجبورند مواردی را که بر روی شرکت تاثير خواهند گذاشت را شناسايي و در نظر

گرفته و در صورت امکان آنها را کنترل نمايند. هزينه های سياسی، آن نوع هزينه هايی هستند که برای تداوم فعاليت و حيات موسسه تجاری بنا به الزامات قانونی و عرفی و محيط اقتصادی ضروری ميباشند( Watts&Zimmerman,1978,112). اين قبيل هزينه ها يا به واسطه اعمال قانونی و مصوبات قانونی و يا از طريق فشارهای سياسی به شرکتها تحميل ميگردد. ا

ز اين قبيل هزينه های سياسی مي توان به ماليات، بيمه ،هزينه ناشی از بذل و بخشش مديريتی، کمکهای بلاعوض به اشخاص و ارگانها و نهادها، کمک به ورزش و تيمهای ورزشی، حقوق گمرکی صادرات، هزينه برپايی سيمنارها و کنفرانسها، هزينه حفظ محيط زيست، هزينه يک در هزار و دو در هزار، هزينه توسعه فضاهای آموزشی، پرداختي به اتحاديه های کارگری و ساير مراجع رسمی و غير رسمی اشاره کرد. مالياتها يكي از اقلام اساسي در سبد هزينه هاي سياسي است( Watts&Zimmerman,1977,53). روشهاي حسابداري تعيين كننده سود، بعضا با روشهاي مالياتي تعيين سود يكسان ميباشد، اگر چه در موارد زيادي با هم تفاوت دارند. بنابراين اثرات مالياتي روشهاي حسابداري در انتخاب آنها موثر است و در

اينگونه موارد مديران شركتها ممكن است براي گزينش روش كاهنده سود وارد مذاكره بيشتري شوند. براي طبقه بندي شركتها به بزرگ و كوچك ، معيارهاي مختلفي وجود دارد كه برخي از آنها عبارتند از حجم دارايي ها، سهم بازار، صنعت مورد عضويت، بازده سرمايه، تعداد كاركنان و تعداد سهامداران(Kim&Lio& Rhee,2003,55). بر اساس اين فرضيه هر چه شركت بزرگتر باشد به احتمال بيشتري مديران شركت اقدام به گزينش رويه هاي حسابداري مي نمايند كه درآمد گزارش شده را از دوره فعلي به دوره آتي موكول نمايند. در تئوري هاي اقتصادي مربوط به فرايند سياسي فرض شده است كه سياستمداران به دنبال حداكثر كردن ثروت خود مي باشند(Zimmerman,1983,119). بر اساس اين فرضيه فرايند سياسي رقابت براي انتقال

ثروت مي باشد. مالياتها و مقررات از طريق خدمات دولتي، يارانه ها، تعرفه ها و غيره باعث جابجايي ثروت مي شود. مشاركت در اين فرايند سياسي بدون هزينه نيست و مستلزم تقبل هزينه هاي كسب اطلاعات است. در نتيجه شركتها براي ادامه فعاليت خود به اجبار مي بايست با مقامات مسول مذاكره كنند و آنها را براي تداوم فعاليت خويش توجيه نمايند. روشهاي حسابداري مورد استفاده در شركتها داراي پيامدهاي اقتصادي بوده و بر توزيع ثروت موثر است. در شركتهاي سهامي افراد به اميد افزايش ثروتشان سرمايه گذاري ميكنند. مردم از سياستمداران انتظار دارند كه از منافعشان پشتيباني كنند و براي همين منظور هم به پاي صندوق راي مي روند و به نمايندگان مجلس يا رئيس جمهور راي مي دهند. بنابراين منطق حكم ميكند كه در فرايند سياسي، مقرراتي (شامل مقررات حسابداري) براي پشتيباني از منافع مردم وضع

شود(Patten,1991,297). از طرفي خود سياستمداران مي خواهند كه ثروت خود را حداكثر نمايند و از اين رو در پي گسترش حوزه نفوذ خود هستند. بنابراين حسابداري نيز مشمول فرايند سياسي خواهد شد و انتظار مي رود كه سياستمداران اعمال برخی روشهاي حسابداري را اجبار كنند. قيمت محصولات بسياري از شركتها توسط دولت يا نمايندگان دولت تعيين مي شود. بنابراين شركتهايي كه هزينه هاي سياسي بيشتري را تحمل مي نمايند، اين انتظار را دارند كه قيمت محصولات يا خدمات آنها كه توسط دولت تعيين مي گردد، انتظارات آنها را برآورده سازد(Ikin,2003,12). در پژوهش بعمل آمده توسط

"پانچا پاكسان و مك كينون" استراليايي، از معيارهاي "سهم از بازار، صنعت مورد عضويت ، بازده سرمايه، تعدادكاركنان، تعداد سهامداران، گزارشگري مسئوليت اجتماعي و ميزان پوشش خبري" برای بررسی ارتباط آن با هزینه های سیاسی استفاده نمودند. تجزيه و تحليل عوامل فوق نشان داد كه سهم بازار ، تعداد كاركنان، تعداد سهامداران ،گزارشگري اجتماعي و پوشش خبري ، همه داراي اثر مشابهي بر هزينه هاي سياسي هستند(Panchapakesan& Mckinnon,1992,71). در مطالعه "گودفري و جونز " به عنوان "اثرات هزينه هاي سياسي برهموارسازي سود" مبناي سهم بازار استفاده گرديده است. مطالعات بالا نشان دادند كه محیط های اقتصادی با هزينه هاي سياسي بالا آنهايي هستند كه يا بسيار زير نفوذ قوانين

دولتي بوده و يا اينكه تحت مداقه شديد عمومي مي‌باشند(Lim& Mckinnon,1993,189). مطالعات "گودفري و جونز" نشان مي دهد كه شركتهايي كه در بخشهاي بانكداري، مالي، تحقيقاتي، بنيادي و خدمات شهري فعاليت مي نمايند، هزينه هاي سياسي بيشتري را نيز متحمل ميگردند."ديگان و هالام" طي مطالعه انجام شده خود اعلام كردند كه شركتهايي كه داراي سهم بيشتري از بازار مربوط به صنعت خود مي باشند به احتمال خيلي زياد هزينه هاي سياسي و مداقه عمومي بيشتري

خواهند داشت. در اين مطالعه سهم بازار بر اساس جمع كل دارايي ها محاسبه شده است(Deegan&Rankin,1996,50). "زيمرمن" رابطه نرخ ماليات بر درآمد شركتها را مورد بررسي قرار داده و ارتباط آن با اندازه شركت را بر اساس فروش مورد مطالعه قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه ارتباط بين اندازه شركت و نرخ ماليات در طول زمان و ميان همه صنايع يكسان نيست(Milne,2001,3). با توجه به موارد یاد شده، هدف اول این تحقیق، تعیین فعالیت یا عدم فعالیت شرکتهای ایرانی در محیط سیاسی است. این مورد با بررسی وجود یا عدم وجود هزینه های سیاسی در شرکتهای نمونه، استنتاج می گردد. هدف فرعی در زیرمجموعه هدف اصلی اول، طبقه بندی هزینه های سیاسی به قابل کنترل و غیرقابل کنترل توسط مدیریت واحد اقتصادی می باشد. بررسی ارتباط هزینه های سیاسی با اندازه شرکت، هدف دوم این تحقیق است. برای دستیابی به اهداف این تحقیق دو فرضیه بشرح" شرکتهای ایرانی در محیط اقتصاد سیاسی فعالیت می نمایند" و " بین اندازه شرکت و هزینه های سیاسی در شرکتهای ایرانی ارتباط وجود دارد" مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است. ملاک هزینه های سیاسی، فرضیه هزینه های سیاسی مطرح شده توسط" واتز و زیمرمن" بوده است. جهت تعیین اندازه شرکت نیز از شاخص خالص دارایی ها استفاده شده است.
موارد و روشها
در طي سال 1387-1385 كه قلمرو زماني اين پژوهش مي باشد، با مراجعه به بورس اوراق بهادار تهران، تعداد 329 شركت وجود داشت كه بدليل عدم ارائه صورتهاي مالي توسط بعضي از شركتها، پژوهشگر توانست 320 شركت كه اطلاعات آنها برای بعد زمانی پژوهش كامل ميباشد را به عنوان جامعه آماري گزينش نمايد. برای تعیین اندازه شرکت، خالص دارایی های

کل شرکتهای جامعه آماری برای سه سال مورد بررسی، استخراج و سپس میانگین آن محاسبه و به عنوان شاخص تقسیم بندی شرکتها به بزرگ و کوچک قرار گرفت. شاخص محاسبه شده مبلغ 489،426،495،372 ریال می باشد. میانگین محاسبه شده، با میانگین خالص دارایی های سه ساله هر یک از شرکتهای جامعه آماری مورد مقایسه قرار گرفت. هر یک از

شرکتهایی که میانگین خالص دارایی های آن بیش از میانگین خالص دارایی های کل شرکتهای جامعه آماری بود به عنوان شرکت بزرگ و در غیر این صورت به عنوان شرکت کوچک در نظر گرفته شدند. با توجه به نتایج حاصل، تعداد 64 شركت به عنوان شركتهاي بزرگ و 256 شركت نيز به عنوان شركتهاي كوچك شناسايي گرديد. میانگین سه ساله خالص دارایی ها و طبقه بندی شرکتهای نمونه آماری به بزرگ و کوچک بشرح جدول شماره (1) می باشد:
جدول شماره (1): میانگین سه ساله خالص دارایی ها و طبقه بندی شرکتهای نمونه آماری به بزرگ و کوچک(به میلیارد ریال)
نام شرکت میانگین

خالص دارایی اندازه شرکت نام شرکت میانگین
خالص دارایی اندازه شرکت نام شرکت میانگین
خالص دارایی اندازه شرکت
کاربراتور ایران 76 کوچک داروسازی ابوریحان 106 کوچک فنرسازی خاور 265 کوچک
سیمان مازندران 155 کوچک دوده صنعتی پارس 115 کوچک قند هکمتان 19 کوچک

داروسازی روز دارو 36 کوچک شرکت بین المللی محصولات پارس 57 کوچک سرمایه گذاری نیرو 309 کوچک
داروسازی تهران شیمی 123 کوچک شیمیایی پارس پامچال 74 کوچک شیرین دارو 91 کوچک
سیمان ارومیه 160 کوچک کمباین سازی ایران 138 کوچک بوتان 137 کوچک
آهنگری تراکتور سازی ایران 196 کوچک نئوپان 22 بهمن 37 کوچک کمک فنر ایندامین سایپا 114 کوچک

نساجی بروجرد 409 کوچک داده پردازی ایران 156 کوچک قند شیروان- قوچان- بجنورد 145 کوچک
ریخته گری تراکتورسازی ایران 278 کوچک نفت بهران 447 کوچک البرز دارو 117 کوچک
قطعات خودرو سایپا 257 کوچک تولید پلاستیک شاهین 86 کوچک سیمان دورود 124 کوچک
داروسازی فارابی 464 کوچک صنایع سرما آفرین ایران 156 کوچک داروسازی دکتر عبیدی 96 کوچک
الکتریک خودرو شرق 260 کوچک قند نیشابور 94 کوچک سیمان بهببهان 287 کوچک

داروسازی امین 114 کوچک کربن ایران 258 کوچک قند قزوین 89 کوچک
سیمان قاین 139 کوچک آلومتک 201 کوچک سیمان هکمتان 54 کوچک

کشت و صنعت گرگان 354 کوچک شرکت طیف ایران 57 کوچک داروسازی داملران 390 کوچک
مواد اولیه الیاف مصنوعی 339 کوچک داروسازی جابراین حیان 167 کوچک فراورده های تزریقی ایران 42 کوچک
سرمایه گذاری صنعت نفت 279 کوچک شرکت افست 267 کوچک سیمان کارون 193 کوچک

منگنز ایران 58 کوچک پتروشیمی فارابی 206 کوچک پشم بافی توس 57 کوچک
لابراتوارهای رازک 203 کوچک سرمایه گذاری گروه صنتعی ملی 314 کوچک سیمان ایلام 319 کوچک
ماشین آلات صنعتی تراکتورسازی ایران 75 کوچک تولیدی و صنعتی ایران و غرب 32 کوچک ایران دارو 78 کوچک
تولی پرس 340 کوچک آبسال 357 کوچک تولید مواد اولیه داروپحش 101 کوچک
سالمین 86 کوچک موتوزن 358 کوچک سیمان هرمزگان 524 بزرگ

ایتالران 17 کوچک شیشه قزوین 406 کوچک شیمی دارویی داروپحش 501 بزرگ
سیمان صوفیان 228 کوچک صنایع لاستیکی سهند 66 کوچک صنایع شیمیایی فارس 506 بزرگ
کاشی و سرامیک سعدی 163 کوچک زعال سنگ نگین طبس 41 کوچک پارس دارو 577 بزرگ
جام دارو 298 کوچک کارتن ایران 105 کوچک بهپاک 539 بزرگ

آدریت 339 کوچک کنتورسازی ایران 176 کوچک لاستیک کرمان 956 بزرگ
فرآورده های نسوز آذر 387 کوچک شیشه همدان 156 کوچک تراکتورسازی ایران 1459 بزرگ
سیمان کرمان 238 کوچک پارس متال 87 کوچک سرمایه گذاری صنعت و معدن 964 بزرگ
نیلو 205 کوچک سرمایه گذاری توسعه آذربایجان 93 کوچک کارتن مشهد 575 بزرگ

کیوان 91 کوچک ایران یاساتایر و رابر 107 کوچک نیرو محرکه 925 بزرگ
پیام 181 کوچک گسترش صنایع و خدمات کشاورزی 14 کوچک صنعتی بهشهر 847 بزرگ
معادن روی ایران 458 کوچک باما 116 کوچک سرمایه گذاری سپه 702 بزرگ

یک و یک 128 کوچک لعابیران 64 کوچک مس شهید باهنر 639 بزرگ
سامان گستر اصفهان 218 کوچک محورسازان ایران خودرو 368 کوچک ایران ترانسفو 771 بزرگ
شیشه و گاز 161 کوچک صنایع جوشکاب یزد 27 کوچک ایران خودرو 36802 بزرگ
عایق پلاستیک 24 کوچک مجتمع صنایع لاستیک یزد 256 کوچک قطعات اتومبیل ایران 800 بزرگ
سیمان شمال 235 کوچک شهداب 35 کوچک مینو 511 بزرگ

تجهیز نیروی زنگان 18 کوچک داروسازی حکیم 87 کوچک کارخانجات مخابراتی ایران 992 بزرگ
پگاه آذربایجان غربی 48 کوچک روغن نباتی جهان 416 کوچک کابل البرز 896 بزرگ
پلاستیران 252 کوچک پا ک وش 161 کوچک سرمایه گذاری توسعه صنعتی ایران 670 بزرگ

آبفر 59 کوچک سیمان شرق 397 کوچک خدمات انفرماتیک 612 بزرگ
معدنی املاح ایران 108 کوچک کارخانه فارسیت دورود 88 کوچک صنایع دریایی ایران 2091 بزرگ
سولیران 234 کوچک قند مرودشت 43 کوچک روعن نباتی پارس 632 بزرگ
صنعتی و سرمایه گذاری سپنتا 233 کوچک فروسیلیس ایران 162 کوچک شهاب 608 بزرگ
بسته بندی پارس 18 کوچک جوش و اکسیژن ایران 39 کوچک پتروشیمی خارک 2734 بزرگ
بسته بندی ایران 244 کوچک عمران و توسعه فارس 59 کوچک کابل های مخابراتی شهید قندی 1092 بزرگ
لیزینگ ایران 185 کوچک داروساز اسوه 73 کوچک زامیاد 635 بزرگ

پارس سرام 43 کوچک رادیاتور ایران 244 کوچک پتروشیمی اصفهان 2312 بزرگ
شرکت مهندسی فیروزا 115 کوچک قند قهستان 32 کوچک لوازم خانگی پارس 604 بزرگ
ابزار مهدی 87 کوچک کاشی و سرامیک سینا 351 کوچک داروپخش 1469 بزرگ

بهنوش ایران 137 کوچک موتورسازان تراکتورسازی ایران 239 کوچک مهرگام پارس 1224 بزرگ
ویتانا 46 کوچک سرمایه گذاری صنایع بهشهر 116 کوچک شیمی دارو 593 بزرگ
قند بیستون 128 کوچک داروسازی کوثر 173 کوچک

حمل و نقل توکا 37 کوچک کاشی تک سرام 39 کوچک
نسبت شرکتهای بزرگ 20 درصد و نسبت شرکتهای کوچک 80 درصد به کل جامعه آماری بوده است. با سطح معنی داری 5 درصد و استفاده از فرمول نمونه گیری تعداد نمونه از شرکتهای بزرگ 32 شرکت و تعداد نمونه در شرکتهای کوچک 128 شرکت حاصل گردید. داده های این تحقیق شامل خالص دارایی ها و هزینه های سیاسی شرکتهای مورد بررسی به اتکای اطلاعات افشاء شده در صورتهای مالی حسابرسی شده شرکتهای مورد بررسی می باشد. بر اسا

س اطلاعات بدست آمده در مورد متغیرهای مورد بررسی، از آزمون همبستگی با استفاده از فرمول برای بررسی معنی دار بودن ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده گردید. مقدار عددی حاصل، از طریق آماره آزمون به فرم محاسبه و پس از توجیه ارتباط، مدل رگرسیونی به صورت کلی ارائه شد.
یافته ها
فرضيه های اين پژوهش بر اين اساس استوار است كه شرکتهای ایرانی در یک محیط اقتصاد سیاسی فعالیت می نمایند و اینکه بین اندازه شرکت و هزینه های سیاسی ارتباط وجود دارد. اقلام هزينه هاي سياسي كه به استناد صورتهای مالی حسابرسی شده شرکتهای مورد بررسی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران یافت شد شامل، ماليات، حق بيمه، كمك به ورزش، كمك به توسعه فضاي آموزشي، هزينه برپايي سمينارها و كنفرانسها، هزينه هاي حفاظت از محيط زيست،

هزينه يک در هزار و دو در هزار، حقوق گمرکی صادرات می باشد. موارد عنوان شده از اقلام بسيار متداول هزینه های سیاسی در شركتها مي‌باشند كه ديگر هزينه هاي سياسي به علت كم اهميت بودن مبلغ و همچنين عدم تكرار آن در همه شركتها، به عنوان ساير هزينه هاي سياسي طبقه بندي گردیدند. بر اساس یافته های این تحقیق، شرکتهای فعال در ایران در بعد زمانی تحقیق، هزینه های سیاسی را تحمل می نمایند اما مقدار هزینه های سیاسی در شرکتهای بزرگ به نسبت شرکتهای کوچک بیشتر بوده است که در جدول شماره (2) میانگین هزینه های سیاسی شرکتهای نمونه آماری افشاء شده است.

جدول شماره(2) میانگین سه ساله هزینه های سیاسی شرکتهای نمونه آماری(به میلیون ریال)
نام شرکت هزینه
سیاسی نام شرکت هزینه
سیاسی نام شرکت هزینه