بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بدون توجه به اصول توسعه پایدار، هرگونه تلاش براي بهبود زندگی ،بیهوده خواهد بود و ارتقا شرایط زیست و برآوردن نیازهاي بشر و پیشرفت بدون توجه به نسلهاي آینده و منابع خدادي ممکن نخواهد شد. بتن به عنوان پرمصرفترین مصالح ساختمانی یکی از مهمترین موادي است که امروزه با بحث توسعه پایدار عجین شده و افزایش دوام و عمر سازه ها ،مصرف صحیح و کاربرد متنوع آن، از مصادیق بارز رعایت الگوي مصرف در جهت رسیدن به توسعه پایدار محسوب میگردد .لذا در این مقاله با توجه به اهمیت موضوع ابتدا اشاره اي کوتاه به توسعه ي پایدار ، بررسی صنعت بتن پیش ساخته ، توسعه پایدار و صنعت بتن ، سپس به بررسی نمونه موردي مسجد شاه فیصل و در پایان نتایج حاصل از بررسیها و تحقیق هاي میدانی و کتابخانه اي را بیان میکنیم.
واژه هاي کلیدي: توسعه پایدار، بتن پیش ساخته، صنعتی سازي ،مسجد شاه فیصل
-1 مقدمه
تغییرات ایجاد شده در زندگی روزمره مردم نشان از به وجود آمدن دیدگاه جدیدي در جوامع مختلف گردیده است . مباحثی از قبیل صرفه جویی، توسعه پایدار، بومی سازي و... نوید آینده اي روشن براي آیندگان را به دنبال خواهد داشت. اما منظور از مباحث جدید مطرح شده در زندگی روزمره مردم چه می باشد؟ در پاسخ به این سوال باید به ایجاد دید جدیدي در دولت ها مبنی بر توجه ویژه به آیندگان اشاره داشت. موضوعی که سبب شده تا امروزه واژه توسعه پایدار به گوش ما این چنین به نظر برسد. موضوعی که هنوز تعریف دقیقی از آن توسط متخصصین در شاخه هاي گوناگون علوم و تکنولوژي به طور خاص ارائه نگردیده است. اما بنا به آنچه تاکنون در علم بتن توسط محققین مطرح گردیده است، هدف از حرکت به سمت توسعه پایدار ، کاهش آلودگی هاي زیست محیطی ناشی از صنعت بتن و توجه به منابع طبیعی که سرمایه هایی براي نسل هاي آینده اند، می باشد . چرا که گسترش ساخت و سازهاي بتنی در سراسر جهان خود به خود نیاز به تولید بیشتر بتن و در نتیجه نیاز به مصالح اولیه تشکیل دهنده بتن می باشند.
-2 توسعه ي پایدار و ویژگی هاي آن
پایداري از نظر لغوي : در لغت نامه دهخـدا پایـداري بـه معنـی بـا دوام وماندنی آمده است.در فرهنگ معین این واژه به معنـاي پایـدار بـودن و
مقاومت از مصدر پایش به معناي پایداري کردن و استقامت نشان د ادن است.تعاریف زیادي از توسعه ي پایـدار وجـود دارد امـا دو تعریـف زیـر ماهیـــــت ایـــــن واژه را بیشـــــتر روشـــــن مـــــی ســـــازد. -1ارتقاي کیفیت زندگی در ضمن در نظر گرفتن ظرفیت تحمل محیط زیست.
-2پاسخ گویی به نیازهاي نسل حاضر بدون آنکه توانایی و امکانات نسل هاي آینده براي تأمین نیازهایشان محدود شود.
-3 مفهوم توسعه ي پایدار
مفهوم توسعه ي پایدار مفهومی در حال تحول و بحث برانگیز می باشد. رایج ترین تعریف از توسعه ي پایدار را چنین تعریف می کند، توسعه اي که نیازهاي نسل امروز را بدون محدود کردن امکانات نسل هاي آینده براي رفع نیازهایشان پاسخ گو باشد.
همان گونه که در تعریف نیز دیده می شود، این نوع از توسعه دربرگیرنده ي دو مفهوم کلیدي است: -مفهوم نیازها وبرآوردن آن ها به ویژه نیازهاي ضروري اقشارمحروم که واجد اولویت هستند -تفکر در مورد محدودیت محیط زیست و فشار وارد شده برآن هابراي پاسخ گویی به نیازهاي حال وآینده.
-4 دیدگاه توسعه ي پایدار
نحوه ي نگرش توسعه ي پایدار نسبت به برنامه ریزي کاربري زمین به گونه اي می باشدکه ضرورت توجه به شاخص هاي اجتماعی توصیه می گردد که از تأثیرات مهم به کارگیري شاخص هاي اجتماعی در برنامه ریزي کاربري زمین، دستیابی به معیارهاي جامع تر و دقیق تر در مورد شناخت و ارزیابی نیازهاي فضایی است که مفهوم و کاربردي وسیع تر از استانداردهاي سرانه ي کاربردي زمین دارد.
این نیازها در دوعرصه ي بسیار مهم با نظم فضایی ارتباط می یابند که شامل:
-1 نیازهاي انسان در مراحل مختلف زندگی از تولد تا مرگ. -2 ساختار قشربندي اجتماعی- اقتصادي ساکنان شهر.
در نمودار زیر سه دایره عبارت »پایدار(sustainable) « نوشته شده که در واقع محدوده مشترك سه دایره اجتماع، اقتصاد و محیط زیست است. با در نظر گرفتن وضعیت و شرایط اجتماعی، اقتصادي و زیست محیطی است که توسعه پایدار امکانپذیر می گردد.
در شکل زیر توسعه پایدار با ارتباط بین سه موضوع که با قرار دادن سه دایره در کنار یکدیگر نشان داده شده توضیح داده می شود. سه دایره شامل: اقتصاد (economy) ، اجتماع (social) و محیط زیست
(environment)است . نمودار (2)
نمودار (2) توسعه پایدار
-5 تعریف بتن
بتن از متداول ترین و پرکاربرد ترین مصالح ساختمانی است. ماده مصنوعی، بیشترین تولید سالیانه را در بین مواد و مصالح ساختمانی، به خود اختصاص داده است. مصالح سیمانی به ویژه بتن، پرمصرف ترین مصالح ساختمانی هستند، سرانه سیمان مصرف جهان بر طبق نمودار .(1)از این رو بتن و ملات هاي سیمانی را می توان موتور صنعت ساخت و ساز در سرتاسر دنیا نامید. این مهم نه تنها به سبب ویژگی هاي برجسته بتن و مصالح سیمانی نسبت به مواد مشابه دیگر است، بلکه به
علت مصرف کم انرژي، در دسترس بودن مواد اولیه و ارزان بودن آنها است. کاربرد گسترده بتن درانواع سازه ساختمان ها، پل ها، اسکله ها، برج هاي خنک کننده نیرو گاه ها، راه ها و جاده ها، فضاهاي شهري و به طور اخص اماکن عمومی شهرها... گواهی بر اهمیت این ماده مصنوعی ساختمانی است. شکل((1
نمودار (1)تولید جهانی سیمان قرن 20
شکل((1 نمونه ترکیب بتن سیمانی هیدرولیکی
-6 تعریف بتن پیش ساخته :
همانطور که از اسم آن استنباط می گردد اگر قطعاتی از ساختمان را قبلا ساخته باشند ودر محل ساختمان مصرف نمایند به این نوع ساختمان ساختمان هاي پیش ساخته می گویند. به طور کلی به ساختمانی پیش ساخته گفته می شود : که قطعات حجیم وبزرگی از آن قبلا ساخته شده و درمحل نصب گردد مانند دیوار ها وسقف ها وغیره حتی طرحی در مرحله آزمایش می باشدکه بتوان کی حجم از یک واحد مسکونی را قبلا ساخته ودر محل نصب نمایندمانند یک اطاق ویا یک حمام و... .
-7 ساختمان هاي پیش ساخته به دو دسته کلی تقسیم
می شود
-1پیش ساخته چوبی: -2ساختمان هاي پیش ساخته بتنی.
-8 ساختمان هاي پیش ساخته بتنی
دسته اول دسته اول آنهایی که هستند که در کارخانه اصلی فقط ستون وتیر ساخته شده ودر به محل کارگاه حمل گردیده ونصب می شود.دیوارهاي جداکننده و سقف ها در محل کارگاه ساخته می شود
دسته دوم متد پانلی بیشتر کارخانه هاي پیش ساخته که در ایران موجود است متد پانلی می باشد.دراین طریقه دیوارهاي جدا کنند بصورت یک قطعه درکارخانه ساخته می شود وهمین دیوارهاي بابر بوده ونیروي سقف و وزن خود ر اتحمل می نمایدبا این متد آپارتمان هایی تا 14 طبقه می توان بنا نمود .
بطور کلی از نظر اجرایی مراحل اصلی کار ساختمان هاي پیش ساخته عبارتند از : -1 تولید -2 حمل به محل مصرف -3 نصب.
اثرگذاري بالاي صنعت ساخت و ساز بر اقتصاد بسیاري از کشورها می باشد. لذا از آنجا که صنعت بتن نیز بخش عظیمی از صنعت ساخت را شامل می گردد، در نتیجه به عنوان بخشی تأثیرگذار در اقتصاد کشور به شمار می آید . لذا تغییرات اقتصاد صنعت بتن منجر به تغییرات اقتصاد شهروندان و در نتیجه اقتصاد کشور خواهد شد . چرا که با رشد جمعیت و در نتیجه نیاز بیشتر به محل سکونت و نیز نیاز روزافزون به اصلاح و ایجاد زیرساخت ها در کشور، نقش مهم صنعت ساخت و در نتیجه نقش اساسی صنعت بتن به عنوان جزء عظیمی از صنعت ساخت بیش از پیش نمایان می گردد. برهمین اساس این صنعت می تواند نقش بسزایی در ایجاد یک اقتصاد پایدار که یکی از شاخصه هاي توسعه پایدار به شمار می رود، ایفا نماید.
-9 توسعه پایدار و صنعت بتن
توسعه پایدار به طور خلاصه بدین معناست که در توسعه تکنولوژي به نحوي رفتار کنیم که رفع نیازهاي زمان حال خطري براي رفع نیازهاي نسل هاي آینده ایجاد نکند. تخریب محیط زیست از طریق آلودگی هایی که انسان ایجاد می نماید و نیز مصرف بیش از حد منابع طبیعی عاملی در راستاي ایجاد تغییراتی جبران ناپذیر در طبیعت می باشد که سبب کاهش زمان امتداد زندگی نسل بشر بر روي کره خاکی می گردد. چرا که این عوامل سبب کاهش توانایی بشر در جهت تأمین نیازهاي اولیه خود می گردند.
لذا براساس مباحث بیان گردیده، توسعه پایدار در مفهوم کلی و اصلی خود داراي سه شاخصه می باشد.
همانطور که در شکل مشخص است، این سه شاخصه عبارتند از: محیط زیست، اجتماع و اقتصاد. لذا توسعه اي پایدار خواهد بو دکه در هر سه عامل اثرات مثبتی پدیدار گرداند.
صنعت بتن با تولید سالانه10-11/5 میلیارد تن بتن به عنوان بزرگترین مصرف کننده منابع طبیعی مطرح گردیده است. چرا که اجزاي اصلی تشکیل دهنده بتن خود یا به عنوان منابع طبیعی و خام موجود در طبیعت مطرح می باشند و یا جهت تولید خود نیاز به مصالح اولیه و خام موجود در طبیعت دارند. البته لازم به ذکر است که مواد افزودنی به بتن شامل افزودنی هاي شیمیایی، به لحاظ مصرف منابع طبیعی و هم به لحاظ ایجاد آلودگی براي محیط زیست باید در نظر گرفته شوند . از طرفی تخریب سازه ها موجب تولید تخاله هاي ساختمانی می گردد که در صورت عدم توجه می توانند معضلات زیادي را ایجاد نمایند که از جمله این معضلات می توان به کمبود مکان دفن و دفع، هزینه هاي بالاي ایجاد محل دفن بهداشتی، معضلات بهداشتی و آلودگی هاي زیست محیطی اشاره نمود. نکته دیگري که مدنظر خواهد بود،
-10 بررسی نمونه موردي مسجد شاه فیصل (اسلام آباد پاکستان)
-10-11 موقعیت بنا
موقعیت بنا در شکل دو و توضیحات تکمیلـی در جـدول شـماره یـک ارائه شده است . شکل((2
شکل((2 سایت پلان
جدول (1) موقعیت بنا
کشور پاکستان
کاربري مسجد
فرهنگی
طراح عبدالوحید
الوکیل
تاریخ 1998م
ساخت
سازه بتن پیش
ساخته
-10-12 مشخصات معماري و سازه اي بنا
مسجد شاه فیصل یکی از بزرگترین مساجد دنیاست و در زمینی به مساحت پنج هزار متر مربع ساخته شده است که گنجایش آن معادل سیصد هزار نمازگزار است.
ترکیب معماري سنتی و معماري مدرن طراحی منحصربه فردي به این مسجد داده است. بر خلاف طراحی سنتی مساجد این مسجد فاقد گنبد است و گنبد آن به شکل چادر طراحی شده است شکل((3
.سالن نمازگزاران مثلثی شکل و 4 مناره اطراف آن به شکل مدادهاي باریک است ورودي مسجد توسط لوسترهاي بزرگ و دیوارها توسط موزائیکهاي زیبا و خطاطان مشهور پاکستانی به خط کوفی نوشته و طراحی شده اند شکل(.(4 به هر حال از بعضی جهات این مسجد پلی بین معماران سنتی عربی، ترکی و مسلمانان پاکستانی است.
شکل((3 گنبد به شکل چادر
شکل((4 فضاي داخلی مسجد و فضاي بیرونی
ورودي اصلی از شرق است و با یک حیاط با مسجد مرتبط میشود. فوارههاي بزرگ در محور این ورودي، بر روي یک سکوي بلند قراردارد شکل(.(5
شکل((5 ورودي شرق
مقیاس عظیم پروژه هنگامی به خوبی درك میشود که به این جزئیات توجه کنیم: نماز خانه اصلی براي ده هزار نفر، نماز خانه بانوان براي 1500 نماز گزار که درست در بالاي ورودي واقع شده است . فضاهاي دیگر عبارتند از حیاط که می تواند چهل هزار نفر را در خود جاي دهد، یک سکو براي 27 هزار نفر و رواقهایی که گنجایش 22 هزارنفر را دارند. علاوه بر این محوطههاي سبز میتوان به عنوان فضاهاي عبادي در فضاي باز براي دویست هزار نفر مورد استفاده قرار گیرند . نمازخانه اصلی بر مبناي یک پلان مربعی به طول شصت متر است و بهجاي استفاده از گنبدهاي سنتی که معمولاً در مساجد به کار گرفته میشوند با یک پوسته بتونی پخدار هشت وجهی که جلوهاي از یک خیمه بیابانی را به نمایش میگذارد، پوشش دادهشدهاست شکل(.(6
شکل((6 پوسته بتونی
ارتفاع پوسته سقف به چهل متر می رسد و روي چهار شاه تیر بتونی عظیم تحمل میشود. این پوسته یک شاهکار مهندسی دقیق و حسابشدهاست و به صورت سازه فضایی و متشکل از قالبهاي بتنی مثلثی شکل است شکل(.(7
شکل((7 مراحل ساخت
فواصل شیشهدار ما بین قابها، نور طبیعی را به داخل سرسراي اصلی مسجد هدایت میکند و ارزشی معنوي به فضاي داخلی میبخشند
شکل(.(8
شکل((8 قاب شیشه
سطح خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ پوشیده شدهاست و سطوح داخلی با طرحهاي موزاییکی آراسته شدهاند . دیوار قبله در نمازخانه اصلی مسجد با کاشیهاي لعاب داده ترکی در رنگهاي آبی طلایی مزین شدهاست. در نمازخانه اصلی، قابل توجهترین جنبه، تاکیدات عمودي است.
محورهاي عمودي که بیشتر به معماري عثمانی شباهت دارد، به گونهاي استفاده شدهاست که امتدادهاي افقی اصلی در فضا را که به سمت مکه هستند، شاخصتر میکند.در جلوي دیوار قبله، محراب و محور قرار دارد که هر دو توسط یک هنرمند پاکستانی طراحی شدهاند.
محراب بلند و غیر متعارف این مسجد، یک عنصر معماري تندیسوار ساده به شکل یک قرآن مفتوح عمودي است ولی منبر طرح نسبتاً متداولی دارد. یک چلچراغ زیباي بزرگ در نمازخانه اصلی وجوددارد
که در آن از هزتر لامپ الکتریکی استفاده شدهاست.
