بخشی از مقاله
چکیده
افزایش نگرانی ها در مورد هشدار ها ی محیطی، تولید کننده ها را مجبور به تلاش برای کاربرد راه کارهایی در زمینه مدیریت محیطی نموده است. تامین کنندگان نقش مهمی در دستیابی به اهداف زنجیره تامین ایفا می کنند .از دهه 1960 فعالیتهایی برای ارزیابی تامین کنندگان جهت انتخاب تعدادی از آنها و یا کنترل تامین کنندگان موجود بر اساس معیارهایی چون کیفیت، موعد تحویل و هزینه آغاز شده است. زنجیره تامین سبز نوعی از زنجیره تامین است که در آن الزامات زیست محیطی رعایت می شود و محصولات پس از عمر مفید مجددا به زنجیره تامین بر می گردند.
اتخاذ راهبرد سرمایه گذاری در زمینه بهبود عملکرد زیست محیطی زنجیره تأمین، مزایا و منافع زیادی را مانند صرفه جویی در منابع انرژی، کاهش آلاینده ها، حذف یا کاهش ضایعات، ایجاد ارزش برای مشتریان و در نهایت ارتقای بهره وری را برای شرکتها و سازمانها به همراه خواهد داشت. هدف از تدوین این مقاله، بررسی ادبیات مدیریت زنجیره تأمین سبز به طور خلاصه و ارائه چارچوب برای حرکت به سمت سبز شدن زنجیره تأمین و تامین کنندگان می باشد.
کلمات کلیدی:
زنجیره تامین، مدیریت زنجیره تامین سبز، تامین کنندگان سبز
-1 مقدمه:
بعد از انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم، روند تحولات صنعتی رشد فزاینده ای پیدا کرد و در نتیجه آن، حجم زیادی از آلودگی ها وارد محیط شد و خسارات زیادی به طبیعت وارد آورد(حق شناس و ذاکری،.(1387 در نتیجه مطابق قوانین زیست محیطی جهت فروش محصولات در کشورهای خاص، شرکت ها باید به صورت داوطلبانه استراتژی هایی را بکار گیرند که اثرات زیست محیطی محصولاتشان را کاهش دهند(ورقس1 و همکاران، .(2007 مدیریت زنجیره تامین سبز، رویکردی مدیریتی و تلاشی هماهنگ در سراسر زنجیره تامین است که در پی حداقل سازی اثرات زیست محیطی محصولات و خدمات می باشد(ریتب2 و همکاران،.(2008 فعالیت هایی همچون خرید مواد زیست سازگار، طراحی سبز، بازیافت محصولات مستهلک و همکاری تولید کنندگان با مشتریان و تامین کنندگانشان، باعث بهبود فعالیت های مدیریت زنجیره تامین سبز می گردد و عملکرد زیست محیطی شرکت ها را ارتقا می بخشد(لین3، .(2011
در دو دههی اخیر، بدلیل آنکه تحقیقات در مورد حفظ محیط زیست اهمیت زیادی در جهان پیدا کرد، افزایش تعداد قوانین در این خصوص و افزایش فشار عمومی موجب شد تا شرکتها به محیط زیست توجه زیادی کنند(لی و همکاران4، .(2009 بخصوص با قوانین جدید محیط زیست مانند WEEE (زائدات تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی)، RoHS (محدودیت استفاده از مواد خطرناک)، و EuP (شرایط طرح اکو برای محصولاتی که نیازمند انرژی هستند) در اتحادیه اروپا، شرکتها با فشاری برای تولید و عرضه دوستدار محیط روبرو هستند(تیسای و هانگ5، .(2009 بنابراین به زنجیره تامین سبز و موضوعات محیط زیست توجه زیادی شده است که در مدیریت زنجیره تامین (SCM) مهم است(کیو و همکاران6، .(2010 برای کاهش اثرات محیطی خطرناک، شرکتها باید موضوعات محیط زیست مانند کاهش اثرات محصولات خطرناک، فرایندهای تولید را توسعه دهند.
مدیریت زنجیره تامین سبز از طریق بهبود در سرعت عمل، قابلیت پایداری و درجه نزدیکی به محیط موجب استفاده بهینه از منابع می شود. در مدیریت زنجیره تامین سبز استانداردهای مرتبط با محیط در گستره زنجیره تامین رعایت می شود تا با افزایش بهره وری سازمان، نوعی مقبولیت نزد مشتریان ایجاد شود و در واقع به مسئولیت های اجتماعی سازمان عمل شود(جوانشیر و همکاران، .(1389 برای یک شرکت زیست سازگار بودن به اندازه کافی خوب نخواهد بود اگر تامین کنندگانشان، به اندازه کافی خوب نباشند. برای شرکت ها ضروری است تا تامین کنندگانشان و تامین کنندگان تامین کنندگانشان را مورد ممیزی قرار دهند تا اطمینان یابند هر شرکتی(چه محلی و چه جهانی) که بر روی محصولاتشان اثر گذار است، با رهنمودهای سبز، سازگاری دارد(آندیک7و همکاران، .(2012
دیدگاه هایی نظیر مدیریت زنجیره تأمین سبز، بهره وری سبز، تولید پاک تر و سیستم ها ی مدیریت محیطی برای فعالیت های مدیریت سبز به کار گرفته شده اند. در این میان، از آنجا که اثرات نا مطلوب محیطی در همه مراحل چرخه عمر محصول اتفاق می افتد و مدیریت برنامه ها و عملیات محیطی به داخل مرز های سازمان محدود نمی شود، دیدگاه مدیریت زنجیره تأمین سبز به عنوان دیدگاهی جامع که همه جریانات از تأمین کنندگان به تولید کنندگان و در نهایت به مصرف کنندگان را در بر می گیرد، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است(ژو8، 2008، به نقل از احمدی و همکاران).
Verghes, et al.
Rettab, et al. Lin
Lee, et al. Tsai & Hung
Kuo, et al.
Andic,et al. Zhu
1
2
3
4
5
6
7
8
-2 اهمیت موضوع:
امروزه تضمین و توسعه پایدار هر کشور، منوط به حفظ و استفاده بهینه از منابع محدود وغیر قابل جایگزین در آن کشور شده است و اقدامات گوناگونی برای مواجهه با این مسئله توسط دولت ها انجام گرفته که از جمله آنها اعمال قوانین و اصول سبز مانند استفاده از مواد خام سازگار با محیط زیست در مراکز تولیدی و صنعتی، کاهش استفاده از منابع انرژی فسیلی و نفتی، بازیابی کاغذ ها و استفاده مجدد ضایعات در شرکت ها و سازمان های بخش خصوصی و دولتی است(ایمانی و احمدی، .(1388 با افزایش قوانین و مقررات دولتی و آگاهی عمومی بیشتر در مورد حفاظت محیط زیست، شرکت های امروزی اگر می خواهند در بازار جهانی تداوم یابند، نمی توانند مسائل زیست محیطی را نادیده بگیرند(ورقس و همکاران، .(2007
درک این امر که اثرات زیست محیطی محصول فقط به مرحله تولید نهایی محدود نمی گردد سبب گردید توجه زیادی به مسائل زیست محیطی محصول در کل زنجیره تامین و نه فقط به عملیات مستقیم شرکت معطوف شود. این امر به شرکت ها فشار می آورد تا به مسائل زیست محیطی توجه نموده و محصولاتی با تصویر زیست محیطی مثبت تولید نمایند که علاوه بر تامین نیازهای مشتری، اطلاعاتی را در مورد اثرات زیست محیطی فرآیند تولید محصول و از کل چرخه عمر محصول در اختیار قرار دهد(ناروکا9 و همکاران، .(2009 تلاش در جهت زیست سازگاری زنجیره تامین، منجر به یکپارچگی بیشتر زنجیره و افزایش رقابتمندی و بهبود عملکرد اقتصادی و عملیاتی می شود(دیابات و گویندان10، .(2011 با افزایش آگاهی های زیست محیطی، خریداران می آموزند که مواد و خدمات را از تامین کنندگانی بخرند که می توانند آن ها را با هزینه ای پایین، کیفیتی بالا، زمان تحویل کوتاه برایشان، فراهم آورند و به طور همزمان به مسئولیت های زیست محیطی خود نیز توجه داشته باشند(لی و همکاران11، .(2009 پس انتخاب شریک و همکار در مدیریت زنجیره تامین، موضوعی بسیار مهم است در حالیکه انتخاب تامین کننده سنتی معیار های سبز را مد نظر قرار نداده است. هم اکنون زنجیره تامین سبز به این موضوع می پردازد(یه و چوانگ12، .(2011
-3 ادبیات موضوع:
1-3 زنجیره تامین:
زنجیره تأمین یک مفهوم کلی است که جریان مواد، اطلاعات، نقدینگی و خدمات را از تهیه کنندگان مواد خام در کارخانجات و انبارها گرفته تا مشتریان نهایی، توصیف می کند. زنجیره تأمین همچنین شامل سازمان ها و فرایند هایی است که این تولیدات، اطلاعات و خدمات را ایجاد نموده و به مشتریان نهایی عرضه می کند .اصطلاح زنجیره تأمین از تصور چگونگی ارتباط سازمان های شریک با یکدیگر می آید(توربان13 و همکاران، 2006، ص:.(114 یک زنجیره ی تأمین ارتباط درونی سازمان ها، منابع و فرآیندهایی را که محصولات و خدمات را تولید و به مشتری نهایی تحویل می دهند، برقرار می سازد(جعفرنژاد، .(1385
زنجیره تأمین مانند پلی بین عرضه و تقاضا به حساب می آید. به عبارت دیگر، زنجیره تأمین تقاضا را به نقطه ی عرضه منتقل می کند و عرضه را به نقطه تقاضا تحویل می دهد. بنابراین می توان گفت که مدیریت زنجیره تأمین یک شبکه از کارخانه ها و مراکز توزیعی است که وظایفی نظیر تهیه مواد اولیه، تبدیل این مواد به محصولات نیمه ساخته و ساخته شده و توزیع این محصولات ساخته شده به مشتریان نهایی را به انجام می رساند(آلته کار14، 2005، به نقل از قاسمی،.(1389 در واقع مدیریت زنجیره ی تأمین تمامی فعالیت های زنجیره ی تأمین را با هم هماهنگ می کند.
9 Nawrocka, et al. 10 Diabat & Govindan
11 Lee, et al. 12 Yeh & Chuang
13 Turban, et al. 14 Altekar
-2-3 زنجیره تامین سبز:
زنجیره تامین سبز، به عنوان مجموع خرید سبز، تولید و مدیریت مواد سبز، بازاریابی و توزیع سبز و سرانجام لجستیک معکوس تعریف شده است(بوس و پال15، .(2012 زنجیره تامین سبز نوعی از زنجیره تامین است که در آن الزامات زیست محیطی رعایت می شود و محصولات پس از عمر مفید، به زنجیره تامین برمی گردند(جوانشیر و همکاران، .(1389 در واقع مدیریت زنجیره تامین سبز سعی دارد اقتصاد بازیافت را به مدیریت زنجیره تامین ملحق نماید(نیک نژاد، .(1390 مدیریت زنجیره تامین سبز (GSCM) به عنوان کنترل تامینکنندهها بر اساس عملکرد محیطی است تا با تامینکنندههای سبز همکاری کنند تا استانداردهای محیطی را برآورده سازد.
بنابر نظر وچون(2008)16، عرضهکنندهها، تولیدکنندهها و مشتریان باید برای کاهش اثرات مخرب محصولات و فرایندهای تولید آنها با هم همکاری کنند.
-3-3 مفهوم تامین کننده و توسعه تامین کننده:
تامین کنندگان به شرکت ها و موسساتی اطلاق می گردد که یکی از نیازهای شرکت را چه از جهت مواد خام وچه از جهت کالای واسطه ای ساخته شده به منظور ایجاد و تولید محصولی نهایی بر اساس شاخصه های ارائه شده برای شرکت، تهیه و تولید می نماید. عملکرد اصلی تامینکننده برای زنجیره عرضه عالی لازم است. توسعهی تامینکننده مفهوم وسیعی دارد و به تقویت عملکرد تامین کنندگان در ارائه مهارتها و صلاحیتهای مورد نیاز با قرارداد با شرکتهای اصلی و کمک به آنها در ارتقاء عملکردها، کمک می-کند(هندفیلد و همکاران17، .(2002 توسعه تامین کننده بر ارتقاء کارایی عملکردهای عرضه تاکید دارد و بنابراین بر مزایای اجرایی مربوطه مانند هزینههای کاهش یافته، انتقال معتبرتر، کیفیت بیشتر و انعطافپذیری، خدمات بهتر و زمانهای کوتاه چرخه توسعه محصول، اثر مستقیم دارد(کراس و همکاران18،.(2007 فعالیتهای توسعه تامین کننده شامل آموزش به تامینکنندهها، ارائه تخصص کیفی و فنی و مشاوره و اشتراک اطلاعات و غیره است(بلانسکا و همکاران19، .(2013
در سالهای اخیر، شرکتها چندین برنامه توسعه تامینکننده برای تضمین عرضه مواد و خدمات با کیفیت دارند که دارای استانداردهای محیط زیست است(کیو و همکاران، .(2010 مشابه سازمانهایی که از تامین کنندههای خود در مورد توسعه شغلی و عملکرد رقابتی حمایت میکنند شرکتها نیز میتوانند عملکرد سبز خود را توسعه دهند(فو و همکاران20، .(2012
موقعیتهای تامینکنندهها در مورد محیط زیست از طریق برنامههای کنترل تامینکننده شناسایی میشود که سیستمهای محیطی تامینکننده را ارزیابی میکند و بر اساس نتایج این ارزیابیها، شرکتها به تامینکنندگان در ارتقاء و توسعه عملکردهای محیطی تامینکنندگان کمک میکنند. این برنامههای کنترل محیط تامین کننده میتواند از مواردی مانند آموزش یا اشتراک اطلاعات با سایر برنامههای توسعه تامینکننده حمایت کند تا محیطهای ضعیف قوی شود(فو و همکاران،.(2012
