بخشی از مقاله
بررسي تأثير شغل خلباني در سلامت رواني اعضاي خانواده
مقدمه
هدف غايي علم روانشناسي، همچون همة علوم ديگر، بهبود و مسيريابي زندگي انسانها است. روانشناسي مي كوشد تا با تحقيق در رفتار بشر، آن را هرچه بيشتر بشناسد و پاسخهاي علمي براي آن بيابد و به اين وسيله بتواند مشكلات روزمره و عملي او را بهتر حل نمايد. اكنون مدتها است كه روانشناسان نسبت به مشكلات عملكرد بشر و يافتن راه حلهايي براي آن علاقمند شده اند و بهمين دليل هم امروزه دانش ما درباره ي رفتار افراد، و بخصوص آنان كه دچار مشكلات رواني هستند، بسيار بيشتر شده است.
امروزه به دلايل اجتماعي، اقتصادي و سياسي، اختلال رواني و رفتاري و نيز عدم سازش با محيط در افراد جامعه به قدري وسيع و شايع شده است كه كمتر كسي را مي‌توان يافت كه خود را از خطر ابتلا به اين اختلالات و نا هنجاريهاي روحي كاملاً مصون بداند. همه ي افراد در معرض ابتلا به مشكلات روحي هستند، فرقي هم نمي‌كند كه كارگر باشند يا كارمند يا استاد دانشگاه يا تاجر! اين مسأله يكي از وظايف مهم پژوهشگران روانشناس، يعني پيشگيري از وقوع اختلالات جزئي در رفتار افراد، براي جلوگيري از وقوع بيماريهاي رواني است.
تحقيق در زمينه ي رفتار بشر، جدا از تلاشهاي نظري، نيازمند فعاليتهاي عملي و مشاهده و تجربه است. براي پاسخ به پرسشهايي نظير اين كه چه عواملي باعث بر هم خوردن تعادل رواني و منجر به ناملايمات روحي در افراد مي گردد، چه راههاي عملي و مناسب و مستمري براي ايجاد آرامش در افراد وجود دارد و چگونه مي توان بر اضطراب و افسردگي غلبه كرد، بايد به جستجو و كنكاش در رفتار افراد، شناخت اين رفتارها و علل بروز آنها پرداخت و آزمونهاي علمي و عملي فراواني را بررسي نمود.
تجربه نشان داده است كه واكنش و رفتار افراد در موقعيتهاي مختلف، متفاوت است. هركس در شرايط خاصي زندگي مي كند و رفتار و عملكرد وي نيز متناسب با اين شرايط است. سازگاري افراد با شرايط زندگي خود، تا حدودي ناملايمات روحي و عدم تعادل رواني آنها را كنترل مي كند. در صورتيكه عدم رضامندي از موقعيتها به وجود بيايد و شخص نتواند خود را با شرايط زندگي اش وفق دهد، مشكلات روحي و رواني ايجاد شده و سلامت رواني به خطر مي افتد. بنابراين براي شناخت رفتار و عملكرد افراد جهت حفظ سلامت رواني آنها، بايستي تا حدودي به شناخت شرايط زندگي آنها بپردازيم.
ويژگيهاي شخصيتي و حالات روحي و رواني هر شخص بر شرايط زندگي اش تأثير بسيار زيادي دارد. اين حالات روحي و رواني خود تحت تأثير عوامل بسياري است كه از آن جمله مي توان خانواده و شغل يا حرفة خود را نام برد. خانواده يكي از عواملي است كه همه متأثر از حالات روحي و رواني و ويژگيهاي شخصيتي فرد و هم مؤثر بر آن است و بهمين دليل شرايط زندگي فرد را تحت تأثير قرار مي دهد.
شغل فرد يا حرفه اي كه وي مشغول به آن است عامل مهم ديگري است كه زندگي فرد و حالات روحي و رواني او را تحت تأثير قرار مي دهد. با توجه به اينكه حداقل
هشت ساعت از شبانه روز مشغول به حرفة خود مشغول كارند، تأثير بسيار زيادي بر رفتار و عملكرد واكنشهاي روحي و رواني وي داشته و حتي اين واكنشها در خارج از ساعت كاري و در محلي غير از محل كار نيز به چشم مي خورد. برخي مشاغل بيش از سايرين تأثير چشمگيري در ايجاد تنش و مشكلات روحي و رواني دارند؛ از آن جمله پزشكان، مأموران نيروي انتظامي، نظاميان به خصوص خلبانان و افراد مستقر در برج مراقبت و كنترل- كه مسؤو
ليت كنترل ترافيك هوايي را بر عهده دارند- و چند شغل و حرفة ديگر را مي توان نام برد.
حرفة خلباني از جمله مشاغل جذاب اما در عين حال پر تنش مي باشد. اگر كسي با هواپيما مسافرت نمايد احتمالاً طعم ترس و اضطراب را مي چشد بويژه پس از حوادث هوانوردي كه در سطح جهان اتفاق افتاده است. بنابراين هنگامي كه در مورد تنش «تنيدگي» در كابين هواپيما صحبت مي شود، ما بي اختيار آن را بخشي از شغل خلباني مي دانيم. يك فرد بعنوان خلبان نظامي نمي تواند از زير بار مسئوليت مأموريتهايي كه ارتش به او محول مي كند شانه خالي كند. اگر گاهي اوقات در رابطه با تنيدگي گله و شكايتي داشته باشد در اين صورت بعنوان حلقه ضعيفي در زنجيرة يگان خود مطرح مي شود.
تنيدگي تأثير فشارهاي روحي، رواني و فزيولوژيكي است كه بر بدن موجود زنده وارد آمده و باعث خستگي مفرط و كاهش كارايي او مي شود.
اگر بدن موجود زنده از نظر بيولوژيكي را به فرهنگ لغت تعبير كنيم. در اين صورت مي توان آن را جايگزين لغت خلبان نمود. لذا كاهش كارايي خلبان در زندگي هوانوردي او، تا حدي قابل قبول به نظر مي رسد.
در نيمي از رويدادهاي ناگوار پروازي نوع A كه از ماه فوريه 91 گزارش گرديده، صحبت از تنيدگي يك يا تعدادي از خدمه پروازي به ميان آمده است و تخمين زده مي شود كه در 15 درصد اين حوادث تنيدگي نقش داشته است. به طور كلي حضور مستند تنيدگي در 44 درصد حوادث نشانگر اين است كه ما چگونه در زندگي اجتماعي امروز درگير با اين معضل هستيم و بدتر اينكه نشان مي دهد چگونگي مسائلي كه به رفتارهاي انساني ارتباط دارند مي تواند منجر به حادثه شود. تنيدگي مي‌تواند مزمن يا حاد باشد. تنيدگي حاد، كوتاه مدت و شديد است در حاليكه تنيدگي مزمن طولاني مدت و ضعيف مي باشد كه در اكثر موارد به آن توجهي نمي شود. ناتوان كننده ترين
نوع تنيدگي، تنيدگي مزمن است، زيرا هر كدام از ما به سادگي با آن سازگاري حاصل كرده و در نتيجه از خطرات ناشي از آن غافل مي شويم. مسائل زيادي از قبيل مأموريتهاي محوله، زندگي خانوادگي و يا بيماريها، مي توانند در بروز تنيدگي مزمن مؤثر باشند و اين تنيدگي باعث عدم حضور ذهن و تمركز حواس و در نهايت منجر به وقوع حوادثي ناگوار مي گردد.
متأسفانه سالانه به دلايل متعدد اعم از اعمال و رفتار نا ايمن و شرايط كاري نا امن و نا‌مطمئن سوانح هوايي در كشورهاي مختلف خسارات و تلفات غير قابل جبراني را در ارتباط با پرسنل كارشناس و متخصص تحميل مي نمايد و در اين ميان كشور ما «ايران» نيز مستثني نبوده است.
به دليل همين خسارات و تلفات ناشي از سوانح هوايي- كه بيشتر مربوط به پرسنل، خدمة پروازي و خلبان مي باشد- خانوادة اين افراد و نگراني و تنش بيشتري نسبت به ساير افراد جامعه قرار دارند، كه اين تنش بر شرايط زندگي تك تك اعضاء تأثير بسزايي داشته است.
بهمين منظور پژوهش حاضر به بررسي سطح سلامت رواني در خانوادة خلبانان شكاري مي پردازد و با توجه به ميزان تشويش و تنشي كه در زندگي خانوادة اين افراد وجود دارد، سلامت رواني آنها را مورد بررسي قرار مي دهد.
فصل اول
بيان مسأله
• مقدمه
• بيان مسأله
• ضرورت مسأله
• اهداف پژوهش
• سؤالهاي پژوهش
• تعريف متغيرها:
• نظري(مفهومي)
• عملياتي
• خلاصه فصل
مقدمه:
همان طور كه مي دانيم سلامت رواني افراد جامعه به دلايل زيستي، رواني و اجتماعي در معرض آسيب ديدگي قرار دارد. عوامل شخصيتي، عدم سلامت جسماني، و تنشهاي محيطي همه و همه تأثير بسزايي بر روي سلامت روح و روان افراد دارد. يكي از اين تنشهاي محيطي و عوامل اجتماعي، روابط خانوادگي (روابط ميان اعضاي خانواده) است.
از آن جا سلامت رواني هريك از اعضاي خانواده خود تحت تأثير زيستي، رواني و اجتماعي است، بنابراين اين تأثيرات در روابط اعضا نيز به چشم مي خورد.
شغل هريك از اعضاي خانواده، به خصوص افرادي كه نقش اساسي در استحكام بنيان خانواده دارند (پدر و مادر) تقريباً بر روي روابط بين اعضاء و سلامت رواني هريك از آنها بي تأثير نيست. هدف اين پژوهش نيز، بررسي تأثير شغل يا حرفة خلباني (شغل پدر) در سلامت رواني اعضاي خانواده (مادر و فرزندان) مي باشد. نخست در بيان مسأله، به بررسي موضوع مورد نظر پرداخته و پس از بيان ضرورت، اهميت و اهداف، سؤالات و فرضيه هاي پژوهش، به معرفي متغيرها و تعاريف عملياتي آنها خواهيم پرداخت.
1)بيان مسئله
يكي از بزرگترين منابع تنيدگي مزمن در زندگي مدرن، تنيدگي است كه از محل كار
پديد مي آيد. پژوهشگران تنيدگي شغلي را به طور گسترده اي مورد مطالعه قرار داده و خصوصاً به اهميت آن اذعان كرده اند؛ زيرا افراد، قسمت اعظم زندگي خود را در محل كار مي گذرانند. (كويك ، به نقل از ديماتئو : 1378)
افرادي كه فشار كاري زيادي احساس مي كنند- مانند كساني كه از آنها انتظار مي رود، طولاني تر و سخت تر از مقداري كه مايلند- كار كنند- احتمال مي رود بيش از افرادي كه چنين احساسي ندارند، بيمار شوند. از اين دسته از افراد، مي توان خلبانان را نام برد.(به نقل از همان منبع)
با توجه به حساسيت و پر تنش بودن حرفة خلباني- كه اين مسأله توسط پژوهشهايي كه بعد از اين در مورد آنها صحبت خواهيم كرد، به اثبات رسيده است- افراد خلبان از نظر فيزيولوژيكي و همچنين روحي و رواني تحت فشار و تنيدگي خاصي قرار دارند كه اين فشار و تنش، سلامت جسمي و رواني اين افراد را در معرض آسيب و خطر قرار مي دهد.
همان طور كه در مقدمة اين پژوهش بيان گرديد سوانح و حوادث متعدد هوايي كه در سطح جهان و همچنين در كشور ما به وقوع پيوسته، به دو دليل «اعمال و رفتار ناايمن» و «شرايط كاري نا
ظاهري نخست (1374) در مقاله اي، خصوصيات پرواز را بر شمرده است كه از جملة آنها
، پيچيدگي و گراني است كه امنيت در آن از اهميت فوق العاده اي برخوردار است:پرواز مي تواند هم وسيلة آسايش انسانها باشد و هم عامل تهديد آميزي به شمار آيد. ظاهري نخست در نهايت به اين نتيجه مي رسد كه خلباناني مي توانند با تنيدگي كنار آيند كه شخصيت با ثبات و آرامي داشته باشند.
در پژوهشي محققان دريافتند، خلباناني كه دچار حادثه شده اند، آن كساني بودند كه با تنيدگي بيشتري مواجه شده بودند.(سازمان ايمني هوانوردي اروپا، 1982)
در پژوهشي كه بوسر (1998) اجرا نمود، مشخص شد كه عاملي اصلي حوادث هوانوردي، خطاي خلبان مي باشد.
اين رقم حدود 60 الي 80 درصد حوادث را در بر مي گيرد. بوسر در ادامه پژوهش خود اضافه مي نمايد، خلباناني كه وظايف خود را بخوبي انجام مي دهند و منظم هستند، كمتر دچار حواسپرتي شده و در نتيجه كمتر دچار خطا مي شوند. در پژوهش ديگر به اين نتيجه رسيدند كه 45 درصد از كل سوانح هوايي بر اثر خطاي خلبانهاست كه به عواملي از جمله خستگي، شرايط محيط كار، افراط در كار و مسائل خانوادگي بستگي دارد.(استورا، 1377)
در يكي از پژوهشها استات (1998) خاطر نشان مي سازد كه فشار خون (پرتنشي ) از
مسائل عمدة خلبانان قلمداد مي شود. استات در نهايت به اين نتيجه رسيد كه خستگي، مهمترين عامل خطاي خلبان قلمداد مي شود. در بررسي نتايج پژوهش رينهارت (1996) مشاهده شد كه شرايط خارج از محيط كاري خلبان نقش مهمي در ميزان تنيدگي خلبان و توانايي كنار آمدن با آن دارد كه برخي از آن تحت عنوان «تنيدگي زندگي » نام برده اند. در اين پژوهش بر نقش كليدي ارتباطات خانوادگي در انطباق سلامتي روانشناختي تأكيد شده است.
تنيدگي شغلي، بر روي روابط اجتماعي افراد تأثير گذاشته و سلامت رواني- اجتماي افراد را در معرض خطر و تزلزل قرار مي دهد. خانوادة افراد نيز - به عنوان يك واحد بنيادي و اساسي در جامعه- از تأثيرات منفي اين تنش و ناراحتي بي نصيب نيستند. متأسفانه اين نگرانيها و تنشها در رفتار و عملكرد اعضاي خانواده هاي خلبانان نظامي نيز كم و بيش به چشم مي خورد و دلايل آن نيز مي تواند به قرار زير باشد:
الف-به خاطر وجود تنش و تشويش در رفتار و عملكرد پدر خانواده (خلبان) و آثار باقي مانده از اين تنش در سيستم فيزيولوژيكي و روحي- رواني وي.
ب- به خاطر شنيدن گزارشاتي است كه سالانه در مورد خسارات و تلفات ناشي از حوادث و سوانح هوايي بيان مي گردد.
ج-به دليل محيط زندگي نظامي، شرايط زندگي خاص و نقل و انتقالهاي متعدد از
شهري به شهر ديگر.
