بخشی از مقاله
مقدمه
کتابخانــه هــاي دانشــگاهي بخشــي از نظــام آمــوزش عالــي محســوب مــي شــوند و نقشــي بسـ\ار مهــم در ايــن مــورد ارايــه مــي کننــد. ايــن کتابخانــه هــا مــي تواننــد کانــون اصلــي تام\ــن منابــع اطالعاتــي مــورد ن\ ــاز محققــان و پژوهشــگران بصــورت روزآمــد باشــند و هــم از لحــاظ کمــي وک\فــي جوابگــوي ن\ازهــاي رو بــه رشــد جامعــه اســتفاده
* نویسنده مسئول: آرزو فرهادى، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایر ان
تلفن: 081-38380749 ایمیل: Email: Farhadi.arezoo@yahoo.com
کننــده باشــند .)1(
کتابخانــه\ هــاي دانشــگاهي کانــون اصلــي گــردآوري و توزيع اطالعــات آموزشــي و پژوهشــي جامعــه علمــي دانشــگاهي بــه شــمار مي\رونــد. و بايــد بــا مع\ارهــاي معتبــر جهانــي و يــا اســتانداردهاي موجــود مقايســه شــوند، تــا بتــوان بــه نقــاط ضعــف و يــا قــوت مجموعــه پــي بــرد و نســبت بـه ته\ـه مجموعــه\اي غنــي ومطلــوب تصم\م\گ\ـري کــرد .)2( کتابخانــه هــاي دانشــگاهي در جوامــع مختلــف بــر ارتقــاي ک\ف\ــت آمــوزش عالــي و توســعه همــه جانبــه کشــورها
14
مقايسه وضع\ت کتابخانه هاي دانشگاه علوم پزشکي همدان... آرزو فرهادی و همکاران
نقــش بســزایی دارنــد. بــا درک ايــن مفهــوم نزديــ\ بــه ن\ـم قــرن اســت کــه کتابخانــه هــاي دانشــگاهي ســنجش ک\ف\ـت و اثربخشــي وارزيابــي خدمــات خــود را مــورد توجه قــرار داده انــد .)3( ن\ـل بــه ايــن مقصــود ارزيابــي مسـتلزم برقــراري، حفــظ و رعايــت استانداردهاســت. اســتانداردها نقــش کتابخانــه دانشــگاه را در چارچــوب خــط مشــي هــاي اطــ\3ع رســاني و اهــداف آموزشــي وپژوهشــي دانشــگاه توض\ـح مي\دهنــد و بــه مديــران کتابخانــه هــا و مســئول\ن دانشــگاهها درتع\3ــن اولويتهــا وارزيابــي عملکــرد جهــت به\نــه ســازي کارکــرد کتابخانــه هــا يـاري مي\رســاند .)\( بــراي ســنجش هــر چ\ـزي بايــد م\زانــي موجــود باشــد کــه بــه وســ\له آن نقايــص و کمبودهــا و گاهــي نقــاط قــوت يـ\ مجموعــه مشــخص گــردد. اســتانداردهاي کتابخانــه اي م\زانــي اســت کــه بــا اســتفاده از آن مــي تــوان خدمــات کتابخانــه را ســنجش و ارزيابــي کــرد .)\(
اســتانداردهاي کتابخانــه ايــي را مــي تــوان الگــوي مطلــوب، راهکارهــاي نمونــه، مــ\3 ک ارزشــ\ابي، انگ\ــزه اي بــراي توســعه و پ\شــرفت آتــي و ن\ــز بعنــوان ابــزاري ضــروري بــراي کمـ \ بــه تصم\ ـم گ\ـري و عمــل، نــه تنهــا بــراي کتابــداران بلکــه بــراي عمــوم افــراد بطــور غ\رمســتق\م بــا مقولــه برنامــه ريــزي و مديريــت کتابخانــه هــا و خدمــات کتابخانــه اي کار دارنــد توص\ــف کــرد .)\(
از آنجــا کــه کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي بــه عنــوان يکــي از مهمتريــن و برجســته تريــن مراکــز اطـ\3ع رســاني آموزشــي_علمي و پژوهشــي محســوب مــي شــوند بکاربــردن اســتانداردها و تجه\ــز مناســب آن مراکــز بــا امکانــات مناســب و ارتقــاي ســطح ارايــه خدمــات بــه اســتفاده کننــدگان امــري الزم و انــکار ناپذيــر اســت. لــذا ايــن تحق\ــق برآنســت تــا بــا ارزيابــي و تع\3ــن م\ــزان اســتانداردهاي کتابخانــه ايــي بــراي کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان بــا ديــد اقتصــادي و ارايــه پ\شــنهاد بپــردازد. دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان داراي 3 کتابخانــه دانشــکده اي، کتابخانــه مرکــزي، و پنــج کتابخانــه ب\مارســتاني )مرکــز آموزشــي( مــي باشــد.
کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان منظــور کل\ـه کتابخانــه هــاي دانشــکده اي و ب\مارســتاني زيــر نظــر دانشــگاه علــوم پزشــکي اســت.
اســتاندارد هــاي کتابخانــه اي: در ايــن تحق\ــق منظــور کتــاب اســتانداردهاي کتابخانــه هــاي دانشــگاهي تال\ــف خانــم شــ\رين تعاونــي اســت.
روش کار:
روش تحق\ـق حاضــر از نــوع پ\مايشــي اســت. ا\ـن پژوهــش در ســال تحصیلــی 1389 -1390 انجــام گرد\ــد. جامعــه مــورد پژوهــش ده کتابخانــه اســت کــه شــامل يــ\ کتابخانــه مرکــزي، 3 کتابخانــه دانشــکده ايــي )دانشــکده بهداشــت، کتابخانــه دانشــکده دندانپزشــکي و دانشــکده پرســتاري و مامايــي( و شــش کتابخانــه ب\مارســتاني )ب\مارســتان شه\ دبهشــتي، ب\مارســتان فرشــچ\ان، کتابخانــه بخــش روانپزشــکي فرشــچ\ان، ب\مارســتان
فرشــچ\ ان، ب\مارســتان اکباتــان، کتابخانــه ب\مارســتان فاطم\ـه و ب\مارســتان بعثــت( اســت کــه زيــر نظر دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان اســت. ايــن کتابخانــه هــا بوسـ\له پرسشــنامه اســتاندارد پژوهــش، مــورد ارزيابــي و ســپس اطالعــات گــردآوري شــده مــورد تجزيــه و تحل\ــل قــرار گرفــت. و ســپس نتايــج بــه دســت آمــده بــا اســتانداردهاي دانشــگاهي مــورد مقايســه قــرار گرفــت.
\افته ها:
در بررســي اســتاندارد اول کتابخانــه ای، همــه کتابخانــه هــاي دانشــکده اي و ب\مارســتاني دانشــگاه در همــه مســائل از جملــه درتع\3ــن اهــداف و برنامــه هــاي بلنــد مــدت ازکتابخانــه مرکــزي کــه مســتق\ما توســط معاونــت تحق\قــات و فنــاوري )پژوهشــي ســابق( تبع\ــت دارنــد. مديــران ه\ـچ يـ\ از مراکــز تحص\ـ\3ت کتابــداري ندارنــد
و شــايد ضعــف اصلــي کتابخانــه هــا در نداشــتن مســئوالن
و مديــران نــا آشــنا بــه اصــول و قوان\ـن کتابــداري اســت. بــراي رســ\دن بــه اهــداف و مقاصــد دانشــگاه، از طريــق ارتبــاط بــا گروههــاي آموزشــي و داشــتن خــط مشــي همــگام بــا دانشــگاه، دانشــگاه را يــاري مــي رســانند. در مــورد نحــوه ارزيابــي و ســنجش کتابخانــه هــا، کتابخانــه مرکــزي و بهداشــت و دندانپزشــکي گزينــه ســاير مــوارد را انتخــاب نمــوده اندکــه ب\انگــر اينســت کــه شــايد طبــق نظــر مســئوالن ارزيابــي مــي شــوند يــا شــايد تاکنــون ارزيابــي نشــده انــد و يــا مالکهــاي ديگــري بــراي ارزيابــي کتابخانــه آنهــا وجــود دارد. ســاير کتابخانــه هــا ارزيابــي خــود را از طريــق ارائــه پرسشــنامه مــي داننــد. کل\ــه کتابخانــه هــا اعـ\3م نمــوده انــد کــه مســئوالن آنهــا عضــو شــوراي پژوهشــي دانشــگاه نمــي باشــند. درکتابخانــه مرکــزي دانشــگاه کل\ــه گزارشــها بــه معاونــت تحق\قــات
و فنــاوري ارائــه مــي شــود. امــا در دانشــکده هــا و ب\مارســتانها معاونــت آموزشــي درراس کارهــاي کتابخانــه هــا قــرار دارد و گزارشــهاي کتابخانــه هــا بــه ايــن معاونــت داده مــي شــود. تنهــا در دانشــکده بهداشــت گزارشــها بــه مديــر پژوهــش داده مــي شــود و ازطريــق ايــن مديريــت بــه معــاون آموزشــي گــزارش مــي شــود.
در بررســي اســتاندارد دوم کــه اساســنامه و مبناهــای حقوقــی را بررســی می\کنــد، در کل\ــه کتابخانه\هــاي زيــر مجموعــه دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان آي\ــن نامــه بصــورت يکســري قوان\ــن شــفاهي بــراي انجــام امــوري ماننــد مــدت امانــت کتــاب، تعــداد کتــاب بــراي امانــت، زمــان امانــت و.... در ب\ـن کتابخانه\هــا رايــج اســت کــه تــا حــدودي در آنهــا از کتابخانــه مرکــزي تبع\ـت مــي شــود. و اگــر بتـوان اين\هــا را آئ\ـن نامــه نام\ـد بايــد بــا همــکاري کتابــداران و معاونــت تحق\قــات و فنــاوري )پژوهشــي( ته\ه شــوند کــه در ب\مارســتان\ها و دانشــکده هــا ايــن کار را بــه معاونــت آموزشــي ســپرده انــد. رياســت کتابخانــه در کتابخانــه مرکــزي و ب\مارســتان روانپزشــکي فرشــچ\ان توســط معــاون محتــرم تحق\قــات و فنــاوري انتخــاب مــي شــود. در دانشــکده هــاي بهداشــت، پرســتاري،
ri.ca.ahsmu.jsp 15
مجله علمی پژوهان دوره 12، شماره \، تابستان 1393
دندانپزشــکي و ب\مارســتان شــه\د بهشــتي توســط شــوراي رياســت و معــاون آموزشــي )در ب\مارســتانها و دانشــکده هــا معــاون پژوهشــي وجــود نــدارد و معــاون آموزشــي مســئول کارهــاي پژوهشــي اســت( در ب\مارســتان شــه\د بهشــتي و اکباتــان مديــر پژوهشــي کــه زيــر مجموعــه معاونــت آموزشــي اسـت کار انتخــاب رئ\ ـس کتابخانــه را بــر عهــده دارد. در ب\مارسـتان بعثــت ن\ ـز بــه هم\ـن ترت\ـب معــاون آموزشــي مســئول کتابخانــه را انتخــاب مــي کنــد.
کتابخانــه هــاي مرکــزي، دانشــ\ده بهداشــت، ب\مارســتان شــه\د بهشــتي، بعثــت و فاطم\ــه در کتابخانــه خــود
کم\تــه مشــورتي ندارنــد. امــا در کتابخانــه هـاي دانشــکده پرســتاري، دندانپزشــکي و ب\مارســتانهاي روانپزشــکي فرشــچ\ان، سـ\نا و اکباتــان کم\ تــه مشــورتي وجــود دارد و کل\ـه کارهــا و امــور کتابخانــه از طريــق ايــن کم\ تــه انجــام مــي شــود. کل\ـه کتابخانــه هــا اعـ\3م نمــوده انــد کــه داراي تشــک\الت ســازماني در کتابخانــه خــود مــي باشــند.
در بررســي اســتاندارد ســوم کــه بررســی نیــروی کار را بررســی میکنــد، تقريبــا وضع\ــت ن\ــروي انســاني در کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان بــه اســتاندارد نزديــ\ اســت )جــدول شــماره .)1
جدول -1 توزیع فراوانی تناسب نیروي شاغل در کتابخانه هاي دانشگاهی مورد پژوهش با نیازهاي آن
نام کتابخانه تعداد کتابدار موجود تعداد کتابدار بر کسری تعداد درصد نسبت تعداد
اساس استاندارد کتابدار کتابدار به کتابدار
مورد نیاز
مرکزي 12 1\/98 -3/98 \3
بهداشت 2 3/33 -1/ 33 \0
پرستاري 2 3/9\ -1/9\ \0/ \3
دندانپزشکي 2 3/ \3 -1/ \3 \9/\3
ب\مارستان روانپزشکي 1 1/18 -0/18 8\/\3
ب\مارستان فرشچ\ان 1 1/0\ -0/0\ 9\/33
ب\مارستان اکباتان 3 1/08 +1/92 0/2\8
ب\مارستان شه\د بهشتي 1 0/ 82 +18 0/122
ب\مارستان بعثت 3 3 0 0/ 100
ب\مارستان فاطم\ه 1 1/ \ -0/ \ 0/ \0
جمع 28 35/ 45 7/45 78/ 98 = 79
نســبت تعــداد ن\ــروي موجــود بــه تعــداد ن\ــروي مــورد ن\ـاز 0/8\ مــي باشــد. ايــن مقــدار در بعضــي مراکــز ماننــد ب\مارســتانهاي بعثــت، فرشــچ\ان، روانپزشــکي و شــه\د بهشــتي کامـ\3 مطابــق اســتاندارد و در بعضــي مراکــز ماننــد ب\مارسـتان اکباتــان ب\ ـش از ن\ـاز کتابخانــه اســت. )البتــه بايــد ن\ـروي کاري در شـ\فت بعــد ازظهــر را هـم در نظــر داشـت(.
در بررســي اســتاندار چهــارم کــه بــه بررســی وضع\ـت منابع در کتابخانــه هــا مـی پــردازد، وضع\ـت منابــع در کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان بــا اســتانداردهاي دانشــگاهي فاصلـه بسـ\اري دارد نســبت منابــع موجــود در کتابخانــه بــا منابــع مــورد ن\ــاز حــدود0/081 درصــدکل مجموعــه اســت. کــه درصــد بســ\ار قابــل توجهــي مــی باشــد. ايــن کمبــود درکتابخانــه هــاي ب\مارســتاني کمتــر
و درکتابخانــه مرکــزي و دانشــکده هــا ب\شــتر مــي باشــد. تفاضــل تعــداد منابــع موجــود درکتابخانــه هــا از تعــداد اســتاندارد منابــع مــورد ن\ازکســري مجموعــه تع\3ـن گرديد
و نســبت منابــع موجــود بــه منابــع مــورد ن\ــاز محاســبه گرديــد. در ايــن جــدول منابــع موجــود در کتابخانــه هــا
\988\ جلــد کتــاب محاســبه گرديــده در حالــي کــه بــا توجــه بـه فاکتورهــاي تع\3ـن منابــع بايــد 8\32\3 جلــد کتــاب در کتابخانــه هــا باشــد. و ايــن نشــانگر آنســت کــه کتابخانــه هــاي مــورد پژوهــش تنهــا 0/081 از منابــع مــورد ن\ـاز مجموعــه را در اخت\ـار دارنــد.
قبــل از ايجــاد هــر رشــته ايــي مخصوصــا رشــته هــاي تخصصــي بايــد کتابهــاي مــورد ن\ــاز آن ته\ــه شــود و بــا مشــورت کتابــداران کتبــي انتخــاب گــردد کــه ارزش علمــي داشـته باشــند. در ته\ـه منابــع بــه هــردو صــورت متمرکــز و مســتقل عمــل مــي شــود. ابزارهــاي انتخــاب منابــع کاتالوگهــاي ناشـران و کتابفروشـ\ها هســتند. منابــع خارجــي را از طريــق نمايشــگاهها و از طريــق ناشــران و کتابفروشـ\هاي داخلــي و منابــع داخلـي را از کتابفروشـ\ها و نمايشــگاهها انتخــاب مــي کننــد. خريدهــا غالبــا بصـورت نقــدي اســت. انتخــاب کتاب و نشــريات بر اسـاس پ\شــنهاد گروههــاي آموزشــي، دانشــجويان و اســات \د، مســئوالن و کتابــداران بخشــهاي مختلــف اســت. کــه نهايتــا بايــد بــه تائ\ـد کم\تــه خريــد کتــاب برســد. منابـع برحســب ن\ـاز وج\ـن مــي گردنــد. کتابخانــه هــا داراي خــط مشــي بــراي
61 psj.umsha.ac.ir
مقايسه وضع\ت کتابخانه هاي دانشگاه علوم پزشکي همدان...
آناهیتا گیتی و همکاران
خريــد نمــي باشــند امــا بــراي ته\ــه ل\ســت خريــد بايــد در بررســي اســتاندارد ششــم کــه بــه بررســی خدمــات
مراحــل قانونــي را طــي \ننــد. انتخــاب کتــاب و نشـريات عمومــی مــی پــردازد، کل\ـه خدمــات عمومــي در کتابخانــه
بــر اســاس پ\شــنهاد گروههــاي آموزشــي، دانشــجويان و هــاي دانشــگاهي مــورد پژوهــش ارايــه مــي شــود. امانــت
اســات\د، مســئوالن و کتابــداران بخشــهاي مختلــف اســت. کار اصلــي ايــن مراکــز اســت کــه داراي محدوديــت در
در بررســي اســتاندارد پنجــم کــه بــه بررســی خدمــات تعــداد و روزهــا امانــت کتابهــا دارنــد. در اکثــر کتابخانــه
فنــی در کتابخانــه هــا مــی پــردازد، فهرســت نويســي در هــا غ\ـر از کتــاب و مجــ\3ت اثــري از منابــع غ\ـر کتابــي
کتابخانــه هــاي دانشــکده ايــي مــورد پژوهــش وضع\ــت ماننــد کتــب الکترون\ــ\ بــه چشــم نمــي خــورد تنهــا
مطلوبــي نــدارد تنهــا کتابخانــه مرکــزي وکتابخانــه هــاي کتابخانــه دانشــکده بهداشــت حــدود 2100 ســي دي
دانشــکده اي نــرم افــزار دارنــد و فهرســت نويســي را کتــاب الکترون\ـ\ و کتابخانــه مرکــزي ن\ـز تعــدادي از ايــن
بصــورت کامپ\وتــري انجــام مــي دهنــد، کتابخانــه هــاي منابــع را نگهــداري مــي کنــد. کل\ـه دانشــجويان اســتفاده
ب\مارســتاني کتابهــا را بصــورت موضوعــي درکنــار يکديگــر کننــده از کتابخانــه هــاي دانشــگاه علــوم پزشــکي همــدان
قــرار مــي دهنــد. در کتابخانــه مرکزي، دانشــکده بهداشــت، حــدود 3000 نفــر مــي باشــند. منابــع مرجــع در کل\ــه
پرســتاري و مامايــي و دندانپزشــکي از نــرم افــزار پــارس کتابخانــه هــا امانــت داده نمــي شــود و در صــورت ن\ـاز کپي
آذرخــش اســتفاده مــي گــردد فهرســت نويســي بصــورت ته\ـه مــي شــود. بــراي ديرکردهــا جريمــه نقــدي درنظــر
بن\ـادي انجــام و ســر عنوانهــاي موضوعــي پزشــکي بــراي گرفتــه شــده و بــراي مراجعــان خــارج از دانشــگاه ن\ـز ارائــه
کتابهــاي پزشــکي )رده بنــدي )NLM و ســر عنوانهــاي خدمــات دارد. ب\شــترين اســتفاده کننــده از کتابخانــه هــا
موضوعــي کتابخانــه کنگــره بــراي ســاير منابــع اســتفاده ن\ــز دانشــجويان هســتند. ايــن کتابخانــه هــا بطــور دوره
مــي شــود. روش جســتجوي منابــع هــم بــا کامپ\وتــر و هــم اي کارآمــوزان رشــته کتابــداري دارند.بــراي هــر گــروه
از طريــق برگــه دان اســت. امــا در ســاير مراکــز کتابهــا تنهــا از اســات\د، دانشــجويان، کارمنــدان و ســاير اعضــا تعــداد
طبــق موضــوع کنــار يکديگــر قــرار مــي گ\رنــد. رده بنــدي کتــاب، مــدت امانــت، مــدت تمديد و مــدت رزرو مشــخصي
نشــريات موضوعــي، رده بنــدي پايــان نامــه هــا موضوعــي، در نظــر گرفتــه شــده اســت کــه ايــن قانــون بــراي منابــع و
و نظــام دسترســي بــه منابــع در 80 درصــد کتابخانــه هــاي مــواد غ\رکتابــي ن\ـز مــي باشــد.
