بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه: در سال‌های اخیر نتایج نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی از اهمیت زیادی در سیاست‌گذاری‌های آموزشی و پژوهشی موسسات آموزش عالی و اعتبار آن‌ها در عرصه بین‌المللی برخوردار بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی جایگاه دانشگاههای علوم پزشکی کشور در ده نظام رتبه‌بندی دانشگاهی بین‌المللی و ارائه راهکارهایی در راستای ارتقاء جایگاه این دانشگاه‌ها انجام شده است.
روشکار: روش پژوهش حاضر کاربردی و از نوع مطالعات موردی است. جامعهی این پژوهش شامل ده نظام رتبه‌بندی دانشگاهی بین‌المللی است که در بسیاری از پژوهشهای پیشین مورد مطالعه قرار گرفته و از اعتبار جهانی باالیی برخوردارند. جهت گردآوری داده‌های پژوهش، نتایج نظام‌های رتبه‌بندی ارائه شده در سال 2016 از طریق وب سایت این نظام‌ها استخراج و مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که دانشگاههای علوم پزشکی کشور بجز در دو نظام شانگهای و کیو.اس، در سایر نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی بین‌المللی مورد مطالعه در این پژوهش حضور داشته‌اند. دانشگاههای علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، ایران و کرمان به ترتیب با حضور در هفت، پنج، سه و دو نظام رتبه‌بندی بین‌المللی، از این حیث دارای بهترین عملکرد در میان سایر دانشگاههای وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده‌اند. همچنین بیشترین تعداد دانشگاههای علوم پزشکی کشور در نظام رتبه‌بندی سایمگو با 25 دانشگاه مشاهده شد.
نتیجه‌گیری: با توجه به قابلیت‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاههای علوم پزشکی کشور، برنامه‌ریزی در راستای حضور گسترده‌تر در نظام‌های بین‌المللی رتبه‌بندی باید در دستور کار مسووالن این دانشگاه‌ها قرار گیرد. کلیدواژه:نظام‌هایرتبه‌بندی،رتبه‌بندیدانشگاه‌ها،دانشگاه‌هایعلومپزشکی.
مقدمه
در سال‌های اخیر، وضعیت، جایگاه و عملکردموسسات آموزش عالی با استفاده از نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی4 مورد رصد، مطالعه و مقایسه قرار می‌گیرد. رتبه‌بندی موسسات آموزش عالی که بر اساس شاخصهای آموزشی، پژوهشی و حتی مالی مختلف انجام میپذیرد، سیاهه‌ای از دانشگاه‌ها را در مقایسه با یکدیگر ارائه می‌کند. به بیان دیگر، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، مجموعه قوانین نظام‌مند جهت قضاوت در مورد کیفیت موسسات آموزش عالی هستند. این شیوه نه تنها جایگاه هر موسسه را در مقایسه با سایرین مشخص می‌کند، بلکه رقابت علمی میان دانشگاه‌ها را در پیدارد.نظامه ای رتبه‌بندی به نهادهای آموزش‌عالی اجازه میدهند تا جایگاه خود را براساس آنچه که هستند و آنچه که باید باشند، بشناسند - سانوف5 و همکاران 2007، ص. . - 2
دانشگاه‌ها از این رتبهبندیها بهعنوان اب زار ارتقاء عملکرد خود استفاده میکنند تا برتری آموزشی و پژوهشی خود را در سطح بین‌المللی نشان دهند. نهادهایی که در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی در جایگاه برتر قرار می‌گیرند، از اقبال و شهرت عمومی برخوردار خواهند بود. چنین عملکردی توجه گستردهی رسان‌ها و جوامع علمی در سراسر جهان را به دنبال خواهد داشت. بسیاری از دانش‌آموزان از نتایج نظام‌های رتبه‌بندی بهعنوانراهنماجهتانتخابموسساتآموزشعالیاستفادهمیکنند.ازسویدیگرجنبههایتبلیغاتینتایجنیزپتانسیلدریافتبودجههایآموزشی و پژوهشی و همچنین جذب اعضای هیأت علمی و پژوهشگران برجسته را افزایش می‌دهد که این امر نیز موجب بهبود موقعیت دانشگاه‌ها می‌شود - دیل و سو1، . - 2005
نتایج نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی نقش مهمیدر سیاست‌گذاری‌های علمی و تخصیص منابع ملی و منطقهای دارند. همچنین نظام‌های رتبه‌بندی باعث می‌شوند که بحث در مورد عملکرد دانشگاه‌ها به عموم جامعه کشیده شود که حداقل نتیجهی این موضوع، افزایش شفافیت و پاسخگویی این موسسات است - لو و فانگ2، . - 2015در تمامی این نظام‌ها ابتدا شاخص‌هایی جهت مطالعه عملکرد دانشگاه‌ها تعریف شده، شاخصهای مذکور بر اساس اهمیت از دیدگاه پدیدآورندگان نظام رتبه‌بندی و یا متخصصین وزن‌دهی می‌شوند و نحوه جمعآوری داده‌های مربوط به هر شاخص تعیین می‌گردد. پس از ارزیابی عملکرد دانشگاههای مختلف بر اساس شاخصهای مورد مطالعه، جایگاه دانشگاه‌ها در هر شاخص و در مجموع نظام محاسبه می‌شود.
ادبیاتموضوع
اولین نظام ملی رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سال 1983 توسط یو.اس.نیوز و ورلدریپورت3 در ایاالت متحده آمریکا و با انتشار ساالنه فهرست بهترین دانشگاههای این کشور آغاز شد. هم اکنون بسیاری از کشورهای جهان از نظام‌های ملی جهت ارزیابی عملکرد و رتبه‌بندی موسسات آموزشی برخوردارند. بوئال- کاسال و همکاران - 2007 - 4 بیان میکنند که در سال‌های آغازین هزاره سوم، بین‌المللی شدن آموزش عالی و افزایش جابجایی علمی5 دانشجویان و پژوهشگران، تمرکز بسیاری از نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را از رویکرد ملی به رویکرد بین‌المللی سوق داد.
اولین نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی جهان در سال 2003 میالدی توسط دانشگاه شانگهای جیائوتونگ6 چین و با عنوان رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاههای جهان7آغاز به کار کرد. از آن زمان تاکنون شاهد ایجاد نظام‌های رتبه‌بندی گوناگونی در سطح بین‌المللی بوده‌ایم که هر یک با استفاده از شاخص‌ها و روش‌های متفاوت، اقدام به معرفی برترین موسسات آموزش عالی کرده‌اند. ارزیابی نظام‌های رتبه‌بندی مذکور موضوع پژوهشهای گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور بوده است. از دیدگاه نگارندگان، ادبیات موجود در این خصوص را می‌توان در پنج دسته زیر قرارداد:
- پژوهش‌هایی که در زمینه معرفی، بررسی شاخص‌ها و روششناسی نظام‌های رتبه‌بندی انجام گرفته‌اند. از جمله این پژوهش‌ها می‌توان به مطالعات لوکمن و همکاران - 2010 - 8 و نورمحمدی و صفری - 1392 - اشارهنمود؛
- پژوهشهای مقایسه‌ای که به بررسی شباهت، تفاوت و رابطهی آماری میان نتایج نظام‌های رتبه‌بندی مختلف پرداخته‌اند. از جمله این پژوهشهامیتوان از مطالعات پاول - 2015 - و آگوئلو و همکاران - 2010 - 9، بوئال- کاسال و همکاران - 2007 - نامبرد.
-پژوهش‌هاییکهبادیدانتقادیبهمطالعهفلسفه،اهداف،شاخص‌ها،منابعمورداستفادهجهتجمع‌آوریداده‌ها،شیوه‌هایامتیازدهیونرمال‌سازی و همچنین تجزیه و تحلیل‌های آماری داده‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی پرداخته‌اند.به طور مثال، کایلیو و همکارانش - 2005 - 10 در پژوهشی بیان کردند که 60 درصد معیارهای رتبه‌بندی علمی دانشگاه شانگهای از پایگ��اه داده مجلهی ساینتومتریکس استفاده شده است که ضعف این نظام است. ون ران - 2005 - 11در پژوهشی به بررسی روش و بیان مشکالت رتبه‌بندی دانشگاه‌ها با استفاده از روش کتابسنجی پرداخت؛ وی مطرح کرد که برای رتبه‌بندی مؤسسات تحقیقاتی و ارزیابی عملکردپژوهشی در سطح مؤسسات بزرگ، روش کتابسنجی ابزار مناسبی نیست. کرث و دنیل - 2008 - 12 با مطالههای مروری انتقادی بر روشرتبهبندی بین‌المللی دانشگاه‌ها پرداختند. آن‌ها در پژوهش خود سیستمهای رتبه‌بندی شانگهای، تایمزو چه13 آلمان را بررسی کردند و انتقاداتی همچون اعتبار، اطمینانپذیری و اثرات متفاوت را به نظام‌های رتبه‌بندی مورد مطالعه مطرح کردند.
ِ بیلات، بویسو و وینکه - 2010 - 14، به تحلیل انتقادی از رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاههای جهان که هر ساله توسط مؤسسه آموزش‌عالی دانشگاه شانگهای منتشر می‌شود، پرداخته‌اند. آن‌ها استدالل کرده‌اند که معیارهای بهکاررفته در این نظام از تناسب الزم برخوردار نیستند و نظام‌های رتبه‌بندی شانگهای تنها برای ارزیابی کیفیت پژوهشی دانشگاه تالش می‌کند. هاگ و ودلین - 2013 - 1 با طرح پرسش استاندارد کیفیت چیست؟ به ارزیابی انتقادی قاعدهی برلین در رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها پرداختند. آن‌ها در پژوهش خود بیان کردند که نظام‌های رتبه‌بندی برای سنجش کیفیت مشکل دارند. شامل این دسته هستند.
- پژوهش‌هایی که با رویکرد علمسنجی به مطالعه شاخصهای پژوهشی مورد استفاده در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی پرداخته‌اند. به عنوان نمونه
می‌توان به مطالعات لین، هوانگ ِوچن - 2013 - 2 و الزاریدیس - 2009 - 3 اشاره نمود؛ و
- پژوهش‌هایی که عملکرد موسسات آموزشی یک یا چند کشور را بر اساس نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی مورد ارزیابی قرار داده‌اند. مطالعات خسروجردی و صیفکاشانی - 2013 - و کومار - 2015 - 4 از جمله این پژوهش‌ها هستند.در سال‌های اخیر و با توجه به توسعه و پیشرفت علمی کشور در سطح بین‌المللی، توجه دانشگاه‌ها و سیاست‌گذاران آموزشی و پژوهشی به نظامهایرتبهبندیجهانی افزایش یافته است. امروزه هر یک از دانشگاه‌ها تالش میکنند تا با قرارگیری در نظام‌های رتبه‌بندی، برتری علمی و پژوهشی خودرا در عرصهی بین‌المللی به نمایش گذاشته و از سود حاصل هی آن بهرهمند شوند. با توجه به رشد شتابان علمی کشور، انتظار میرود دانشگاههای بیشتری از ایران با رتبههای مناسبتری در جداول رتبهبندیهای جهانی، حاضر باشند.
با مطالعه پیشینههای پژوهش در داخل کشور، به جز مطالعهی مقایسه‌ای از لحاظ تفاوتها و شباهتها میان چند نظام رتبه‌بندی جهانی با یکدیگر و معرفی آن‌ها،مطالعهای دقیق و گسترده بر عملکرد این نظامهایافت نشد. فقدان راهکارهای پژوهشی برای ارتقاء جایگاه دانشگاههای ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی نیز از دالیل پرداختن به این پژوهش است.از اینرو، مطالعه حاضر تالش دارد تا حضور و جایگاه دانشگاههای علوم پزشکی کشور در ده نظام معتبر رتبه‌بندی بین‌المللی را مورد بررسی قرار دادهو راهکارهایی در خصوص ارتقاء رتبه این موسسات در هر یک از نظام‌های رتبه‌بندی ارائه نماید. سوال کلی که پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به آن است، عبارت است از اینکه در نتایج سال 2016 مربوط به ده نظام بین‌المللی رتبه‌بندی دانشگاهی، کدام یک از موسسات وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حضور دارند و این موسسات با توجه به چه شاخص‌هایی می‌توانند جایگاه خود را در هر یک از نظام‌های رتبه بندی ارتقاءبخشند.
روش شناسی
روشپژوهشحاضرکاربردیبارویکردتوصیفیوازنوعمطالعاتموردیاست. جامعهیاینپژوهششاملدهنظامرتبهبندیدانشگاهیبینالمللی است که از بیشترین شهرت جهانی برخوردار بوده و در مطالعات پیشین نیز به طور گسترده توسط پژوهشگران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته‌اند - بوئال- کاسال و دیگران 2007؛ نورمحمدی و صفری 1392؛ آگوئلو و همکاران 2010؛ پاول - 2015 اطالعات مربوط به نظام‌های مورد مطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است. برای گردآوری داده‌های پژوهش، به وب‌سایت هر یک از نظام‌های رتبه‌بندی مراجعه شد و داده‌های مربوط به دانشگاههای حاضر در این نظام‌ها در سال 2016 میالدی، استخراج و جهت مطالعه بیشتر به یک فایل صفحه گسترده در نرم افزار مایکروسافت اکسل انتقال داده شد - وب سایت نظام‌های رتبه‌بندی مورد مطالعه در پیوست مقاله ارائه شده است - .
همچنین شاخصهای ارزیابی هر یک از نظام‌های رتبه‌بندی نیز از وب سایت آن‌ها استخراج و مورد مطالعه قرار گرفت. داده‌های پژوهش در ماه‌های آذر و دی سال 1395 گردآوری شدند. نکته قابل ذکر این است که اگر در خصوص عملکرد یک دانشگاه بر اساس شاخصی یکسان، تفاوت‌هایی در نظام‌های مختلف مشاهده می‌شود، این مساله از منبع گردآوری داده‌ها، نحوه وزن‌دهی و نرمال‌سازی و الگوریتم‌های محاسبه متفاوت نظام‌های مذکور ناشی می‌شود. در خصوص نظام‌هایی که دانشگاههای علوم پزشکی کشور در آن‌ها حضور داشته‌اند، عملکرد دانشگاههای ایرانی بر اساس شاخصهای مختلف در جداول مربوطه ارائه شده است تا بتوان به مقایسه عملکرد دانشگاه‌ها با یکدیگر مبادرت نمود.
