بخشی از مقاله
بررسی امکان بیمهکردن محصولات کشاورزی
چكيده:
اين مقاله، ضمن بررسي امكان بيمه كردن محصولات كشاورزي، اعم از ديم و آبي،همچنين دام و طيور و آبزي پروري، در پي نمايان ساختن اين نكته است كه بيمه تا چه حدمي‌تواند در تشويق توليدكنندگان براي سازگاري عملي با رفتارهايي كه مي‌تواند محيط‌زيست را بهبود بخشد، مؤثر و سودمند باشد. همچنين در اين مقاله، نمونه‌هايي از بيمه‌زيست محيطي -
كشاورزي و تأثير آن بر محيط زيست فراهم آمده و به عنوان ساز وكارهاي سياستها و روشهاي جايگزين، بررسي و واكاوي شده است. از سويي، وضعيت كنوني بيمه محصولات كشاورزي و بازار بيمه زيست محيطي محصولات غيركشاورزي نيز مورد مطالعه قرار گرفته است. از ديگر سو، بر ويژگيهاي خطرهاي‌بيمه‌پذير (قابل بيمه كردن) همراه با مباني نظري (تئوري) تأمين بيمه نيز تأكيد شده است. سرانجام، ملاحظات عمده‌اي كه بايد به‌هنگام اجراي برنامه بيمه محصولات كشاورزي و تأثير آن بر رفتار زيست محيطي درنظرگرفته شود، به بحث و بررسي گذاشته شده است.
كليد واژه‌ها:
محيط زيست، بيمه كشاورزي، تعهدات و مسئوليتها.
مقدمه:
توليدات كشاورزي به خودي خود محصولات جانبي و ضايعاتي به وجود مي‌آوردكه مي‌تواند موجب آلودگي و آسيب رساني محيط زيست پيرامون ما و فضاهاي‌دوردست‌تر شود. براي نمونه ازت و فسفر اضافي برآمده از كود دادن بيش از اندازه به‌توليدات كشاورزي، همراه با شيوه يا اجراي نامناسب تغذيه حيوانات باعث پديدآمدن‌مقادير فراواني ضايعات كشاورزي مي‌شود.
اداره كردن مزرعه‌اي شخصي يا انفرادي، آسيب بسيار اندكي به سامانه‌هاي آبي‌مي‌رساند، ولي توليدات كشاورزي مي‌تواند انبوهي از مقادير اضافي موادغذايي توليد كندو پيامدهاي ناگواري براي محيط زيست به بار آورد. در بسياري موارد، به كار بستن‌بهترين روش مديريت مي‌تواند در كاهش يا از بين بردن آلودگيهاي كشاورزي مؤثر باشد.
بيمه محيط زيست يا بيمه زيست محيطي يكي از روشهايي است كه به سرعت رو به‌رشد و توسعه است و بيرون از قلمرو كشاورزي، مي‌تواند در كاهش ريسك زيست‌محيطي - كشاورزي نقش مهمي ايفا كند؛ بويژه در مواردي كه دولت قصد داشته باشد،نقش خود را به عنوان تنظيم كننده، كاهش دهد. بيمه نامه‌هاي زيست محيطي - كشاورزي،بر موضوعهاي كاهش دهنده آلودگي، همچون: به حداقل رساندن مجموع حد روزانه ذرات‌معلق، ازت يا فسفر تمركز يافته است و در همين حال، كشاورزان را نيز در برابر ريسكهاي‌وابسته به آن، با بهره‌گيري از مديريت كاهش آلودگي، حفاظت مي‌كند.
فراهم آوردن پوششي براي خسارتهاي زيست محيطي برخاسته از توليدات‌كشاورزي، به طبع، در رفتار كشاورزي و توليدكنندگان تغييراتي به وجود مي‌آورد كه‌ممكن است به طور كامل، بامورد تقاضا سازگار نباشد. بيمه نامه‌هايي كه به‌طور ناقص يا به دست كارشناسان ناآگاه تنظيم شده باشد، يا به گونه‌اي خلاف آنچه‌موردنظر بوده است، به كار رود؛ نه تنها در كاهش آلودگي و آسيبهاي برآمده از آن مؤثرنيست، بلكه به عكس مي‌تواند رفتارهايي را كه موجب آلودگي بيشتر مي‌شود، تشويق كنديا كشاورزان خاطي يا آلوده كننده محيط را در برابر مجازاتها يا جريمه‌هاي مقرر قرارندهد.
خصوصيتهاي ريسكهاي قابل بيمه كردن، در مواردي كه چنين برنامه‌هاي بيمه‌اي‌در دسترس باشد، در اين نوشتار مورد توجه قرار مي‌گيرد. در اينجا، به تشريح و توضيح‌چگونگي بيمه محيط زيست يا زيست محيطي مي‌پردازيم و موارد و راهنماييهاي مربوط‌به اين برنامه را مورد توجه قرار مي‌دهيم.
مروري بر مطالعات انجام شده:
در زمينه‌ي بيمه‌هاي كشاورزي تحقيقاتي تاحدودي صورت گرفته است.
عبدالعلي بهرامي و دكتر حسين آگهي تحقيقاتي را در زمينه مديريت ريسك بيمه ومحصولات كشاورزي انجام داده‌اند و در مقاله‌اشان كنترل ريسك و راه‌هاي به حداقل رساندن ريسك‌ها را از طريق بيمه مورد بررسي قرار داده‌اند.
دكتر محمدرضا كهنسال، دكتر حسن عاقل و فاطمه رحماني به صورت گروهي به‌تحليل عملكرد صندوِق بيمه محصولات كشاورزي استان خراسان پرداخته‌اند و در اين‌گزارش عملكرد صندوقِ بيمه محصولات كشاورزي خراسان در سال‌هاي آغازين آن وسال‌هاي اخير را با يكديگر مقايسه كرده‌اند و همچنين به بررسي عملكرد صندوقِ بيمه‌محصولات كشاورزي خراسان در بخش محصولات زراعي از نظر مالي و اقتصادي‌پرداخته‌اند.
دكتر محمد عبداللهي عزت آبادي، دكتر امان ا... جوانشاه نيز به بررسي نقش‌تحقيقات در كاهش تنگناها و دشواري‌هاي طرح بيمه محصول پسته در ايران پرداخته‌اند ودر اين مقاله به اين نتيجه رسيده‌اند كه افزايش نرخ مشاركت كشاورزان در طرح بيمه‌پسته، رفاه اجتماعي را در درازمدت افزايش خواهد داد.
ساز و كارهاي مديريت ريسك زيست محيطي:
به طور كلي، پنج دسته ساز و كار اصلي وجود دارد كه‌در صورت وقوع خسارت و آسيبهاي مربوط به محيط زيست مي‌توان به آنها مراجعه كرد.دسته نخست دربردارنده برنامه‌هاي عام المنفعه دولت است كه دولت خسارتهاي پديدآمده در محيط زيست را جبران مي‌كند يا كاهش مي‌دهد، بدون آنكه در پي شناسايي كردن منبع يا علت آسيب رساني برآيد . دسته دوم نيز مربوط به قواعد و مقررات دولت است وهنگامي به كار مي‌رود كه دولت قوانين يا قواعدي وضع كند كه خسارتها و آسيبهايمربوط به محيط زيست را ممنوع كرده باشد. در اين مورد، مجازاتها براي افرادي اجرامي‌شود كه اين قواعد را نقض كرده‌اند. دسته سوم نيز مربوط به دولت و دربردارنده‌طرحهايي تشويقي است كه در جهت تغيير رفتار شخص يا اشخاصي اجرا مي‌شود كه زيان يا آسيبي به ديگران مي‌رسانند . چهارمين دسته ، نظام (سيستم) شبه جرم است . در اينجا بايد اين نظام را از مقررات دولتي جدا كرد. بدين معني كه اين رهيافت به صورت گسترده‌اي مسئوليتهاي قانوني و خسارتهاي عرفي را دربر مي‌گيرد كه ممكن است ازسوي خسارت ديدگان محيط زيست برطرف مسئول تحميل شود.
و سرانجام، دسته‌پنجم، چنانكه در آغاز اين مقاله نيز گفته شد، يك سيستم (نظام) بيمه‌اي، است در بسياري‌موارد، يك نظام بيمه‌اي به روشي گفته مي‌شود كه شخص يا اشخاص بيمه گذار، بيمه‌نامه‌اي خريداري مي‌كنند كه چنانچه به محيط زيست رخ دهد، بيمه‌گر آن را جبران مي‌كند.
نمونه‌هايي از طرحهاي بيمه زيست محيطي - كشاورزي:
1- بيمه نامه‌اي كه محصولات ذرت مزرعه‌اي را (در صورتي كه ازت آن به اندازه‌نياز، مصرف شده باشد) براي مزرعه دار تضمين مي‌كند، كمترين آسيب و خسارت را به‌محيط زيست وارد مي‌آورد. زيرا در بيشتر موارد اين گونه بيمه نامه‌ها هنگامي صادرمي‌شود كه مقدار كود ازت‌دار مصرف شده، از ميزان عادي (نرمال) فراتر نرود. از سويي،اين بيمه نامه‌ها در كوتاه مدت يا درازمدت كشاورز را
تشويق مي‌كند كه رفتار خود را دربرابر مزرعه خويش تغيير دهد و همين امر باعث مي‌شود كه هم كشاورز و هم‌محيط‌زيست از آن بهره‌مند شوند. در كوتاه مدت، سطح و ميزان محصول تضمين‌مي‌شود و در درازمدت كشاورز عادت مي‌كند كه انواع كودهاي لازم (و بويژه كودهاي‌ازت‌دار) را به ميزان عادي (نرمال) مصرف كند.
2- عميات تغذيه محدود حيوانات (CAFOS) و بخصوص عملياتي كه موجب هرزرفتن كشتزارها مي‌شود، نظام مديريت خاصي را طلب مي‌كند.
مديريت درست، دربردارنده كنترل دقيق سطح كشتزارها و نيز به كار بردن تدابيري‌براي پيشگيري از آسيبهايي است كه در فصلهاي باراني به مزارع وارد مي‌شود. اگرسطوح كشتزارها پيش از آغاز فصل بارندگي، كاملاً بلندتر از سطح زمينهاي عادي باشد،ممكن است برخي از صاحبان مزارع يا اجاره‌داران، به كشاورزان اجازه ندهند، دامهاي‌خود را حتي در زمستان كه زمان مناسب براي روييدن پاره‌اي محصولات است، در مزارع‌آنان بچرانند.
در اين صورت ممكن است به اين‌صورت كه كشاورز وسوسه شود، بيش از اندازه مزرعه را از آب پر كند
بيمه نامه‌اي كه در اين زمينه صادر مي‌شود، مي‌تواند با تضمين محافظت‌كشاورزان يا علاماتي كه از توصيه‌هاي بهترين روش مديريت (BMP) پيروي مي‌كنند،اين وسوسه‌ها را كاهش دهد. هر دو نوع بيمه، مي‌تواند از آلودگي اين مزارع بكاهد. بيمه‌داراي پتانسيلي است كه مي‌تواند چالشهاي برگرفته از سرريز كردن مزارع را كم كند وهمچنين مي‌تواند كشاورز را در برابر بارانهاي شديد بخصوص بارانهاي بي‌موقع وبويژه در دوره بذرپاشي كه كشاورزان تازه بذرافشاني كرده‌اند، بيمه كند.
