بخشی از مقاله
1 مقدمه
شرکتها داراي منابعی هستند که براي عملکرد مالی قوي و مزیت رقابتی حیاتی هستند. نخستین نوع از این منابع داراییهاي مشهود چون اموال، ماشـین آلات و تکنولوژيهاي فیزیکی داراي جانشین هستند که میتوانند به آسانی در بازارهاي آزاد، خرید و فـروش شـوند. نـوع دوم دارایـیهـاي نامشـهود، باارزش، کمیاب، بدون جانشین و استراتژیکی هستند که براي ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر، توانـا هسـتند .[1] از طرفـی، توسـعه اطلاعـات و پیشرفت سریع فناوري در دهه اخیر تحولی عظیم در تمام جنبههاي زندگی و فعالیتهاي بشر ایجاد کرده و باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و منجر به تغییر پارادایم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است .[2] در اقتصاد دانش محور کنـونی، سـرمایه فکـري عامـل اصـلی برتـري و بهبـود عملکـرد شرکتهاست .[3] سرمایه فکري شامل تمام منابعی از سازمان است که ارزش سازمان و همچنین شایستگی سازمان را بالا می برند. پس این نشان مـی دهـد که مدیریت سرمایه فکري به شکلی مؤثر و کارآمد، ارزش و عملکرد مالی سازمان را افزایش خواهد داد .[4] استفاده کنندگان صورتهاي مالی بایـد از میزان سرمایه فکري شرکت آگاهی داشته باشند تا بتوانند آینده شرکت را پیش بینی و تصمیمات آگاهانهاي اتخاذ کنند موضوع دیگري که باید به آن اشاره کنیم، نقش و جایگاه صنعت خوردرو در میان صنایع فعال در بازار ایران میباشد. طبق آخرین رده بندي سیصد شرکت بـزرگ کشـور در سال 1389 که از سوي سازمان مدیریت صنعتی صورت گرفته است از میان22 گروه صنعتی فعال درایران، گروه قطعات خودرو و وسـایط نقلیـه جایگاه اول را از نظر فروش به خود اختصاص دادهاند .[3] از این رو، با توجه به اهمیت سرمایه فکري و تأثیر آن بر عملکرد شرکتها و نیز جایگاه صنایع خودروسازي و ساخت قطعات، در این تحقیق سعی شده است ارتباط بین سرمایه فکري وعملکرد مالی شرکتهاي فعال در صنایع خودرویی
1 Intellectual Capital (IC )
١
مورد بررسی قرار گیرد. اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر ناشی از اهمیت فزایندهاي است که سرمایه فکري در ارزش واقعی شـرکتهـا و عملکـرد مالی آنها و به تبع آن موفقیت و شکست آنها در محیط رقابتی و پیچیده امروزي دارد.
در ادامه ساختار مقاله بدین شرح خواهد بود که در بخش دوم پیشینه تحقیق، در بخش سوم روش تحقیق مورد استفاده، در بخش چهارم نتایج تجزیه و تحلیل دادهها نهایتاًو در بخش پنجم نتیجهگیري ارائه خواهند شد.
.2 پیشینه تحقیق
جانوسویچ و همکاران2 در سال [5] 2013 در تحقیق خود به بررسی سرمایه فکري و عملکرد مالی در صربستان پرداختند. این مقاله پژوهشی به بررسی تاثیر سرمایه فکري و اجزاي مختلف آن بر عملکرد مالی 100 شرکت صربستان در بخش واقعی (شامل همه شرکتها در اقتصاد صربستان از جمله بانکداري و بیمه) پرداخته است. ننیجه اینکه، سود خالص، درآمد عملیاتی و سود عملیاتی نتیجه استفاده مؤثر از سرمایه فکري در شرکتهاي صربستان نیستند. از سوي دیگر، سرمایه انسانی و ساختاري بازده حقوق صاحبان سهام(ROE) 3 و نسبت بازده دارایی(ROA) 4 را تحت تأثیر قرار میدهد، در حالی که سرمایه فیزیکی تنها بازده حقوق صاحبان سهام را تحت تأثیر قرار میدهد.
احمدخان و همکاران5 در سال [4] 2012 در تحقیق خود به بررسی تأثیر سرمایه فکري بر عملکرد مالی بانکها در پاکستان: تجدید ساختار سازمانی و تأثیر آن بر روحیه و عملکرد کارمندان پرداختند. چارچوب نظري این مطالعه دادههاي ثانویه متشکل از صورتهاي مالی از بانکها و بررسی متون است. صورتهاي مالی از سال 2007 تا 2010، از مجموع پنج بانک پاکستان جمع آوري شدند. فرضیه نشان میدهد که سرمایههاي فکري اثر معنی داري بر عملکردداردمالی . نتایج نیز ثابت میکند که سرمایههاي فکري بانک تأثیر قابل توجهی بر عملکردداردمالی .
لیبو و همکاران6 در سال [6] 2011 در تحقیق خود به بررسی رابطه بین سرمایه فکري وعملکرد شرکت، تجزیه و تحلیل تجربی براساس روش پنل دتا پرداختند. براساس تحقیقات دانشمندان داخلی و خارج از کشور، شرکتهاي در نظر گرفته شده در صنعت بانکداري و بیمه به عنوان نمونه پژوهش در دوره سالهاي 2007 تا 2009، با استفاده از روش ارزش افزوده ضریب فکري به عنوان سیستم ارزیابی، انتخاب شدند. این پژوهش از سه مدل تحقیق تجربی براساس عملکرد اقتصادي، عملکرد مالی و عملکرد بازار سهام تشکیل شده است. نتایج نشان میدهد که ارتباط معناداري بین سرمایه فکري و عملکرد مالی شرکت برقرار است.
رحیمیان و همکاران در سال [3] 1391 در مقالهاي به بررسی تأثیر سرمایه فکري بر عملکرد مالی شرکتهاي صنایع خودرو و ساخت قطعات پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. در این پژوهش براي سنجش سرمایه فکري از مدل پالیک استفاده شده است. دوره زمانی مورد مطالعه سالهاي 1384 تا 1388 و نمونه انتخابی شامل 24 شرکت میباشد. نتایج تحقیق نشان داد که در میان عناصر تشکیل دهنده سرمایه فکري، کارایی سرمایه ساختاري و کارایی سرمایه بکارگرفته شده داراي بیشترین تأثیر بر عملکرد مالی شرکتهاي نمونه میباشند و میان سرمایه انسانی و عملکرد مالی شرکتهاي نمونه ارتباط معناداري وجود ندارد.
سینایی و همکاران در سال [7] 1390 در تحقیقی به بررسی ارتباط بین سرمایه فکري و عملکرد شرکت پرداختند. این پژوهش به بررسی ارتباط بین سرمایه نوآوري و سرمایه مشتري با عملکرد مالی در شرکتهاي تولیدي پذیرفته شده در بورس و روابط تعاملی آن دو با عملکرد مالی شرکتها با توجه به تکنولوزي شرکت میپردازد. نتایج نشان داد که هر دو متغیر سرمایه نوآوري و مشتري رابطه مثبت و معنی داري با عملکرد مالی دارند.
عباسی و گلدي صدقی در سال [8] 1389 در مقالهاي به بررسی تأثیر کارایی عناصر سرمایه فکري بر عملکرد مالی شرکتها در بورس تهران پرداختند. در این پژوهش تأثیر شاخصهاي سرمایه فکري بر عملکرد مالی براي 99 شرکت طی سالهاي 1379 تا 1382 به روش رگرسیون پنل دیتا بررسی شدهاند. نتایج نشان داد که شرکتهایی که سرمایه فکري بالاتري دارند عملکرد مالی بهتري دارند، میانگین ضریب سرمایه فکري در بین 7
صنعت تفاوت معناداري داشت.
2 Janosevic et al
3 Return on Equity (ROE) 4 Return on Asset (ROA) 5 Ahmad Khan et al 6 Libo et al
٢
ملکیان و زارع در سال [9] 1389 در پژوهشی به تبیین اثرات سرمایه فکري بر عملکرد مالی شرکتهاي داروسازي با رویکرد فازي پرداختند.
جهت بررسی عملکرد صورتهاي مالی شرکتها و به منظور سنجش سرمایه فکري ابزار پرسشنامه با ضریب پایایی 96 درصد مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهاي مستقل سرمایه انسانی و ارتباطی بر عملکرد شرکت اثر مثبت داشتهاند در حالیکه متغیر مستقل سرمایه ساختاري بر عملکرد شرکتها تأثیر معناداري نداشته است.
مدهوشی و اصغرنژاد امیري در سال [10] 1388 در مقالهاي به سنجش سرمایه فکري و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها پرداختند، در این تحقیق ابتدا براساس روشی کاربردي، ارزش سرمایه فکري شرکتهاي سرمایه گذاري براي دوره زمانی 6 ساله از 1380 تا 1385 محاسبه، سپس در مرحله بعد، ارتباط بین ارزش سرمایه فکري و بازده مالی شرکتهاي سرمایه گذاري فعال در بورس اوراق بهادار تهران مورد ارزیابی قرار گرفته است.
یافتهها حاکی از رابطه معنادار مثبت بین سرمایه فکري و بازده مالی، بازده مالیاتی در بورس اوراق بهادار تهران میباشد.
.3 روش تحقیق
تعریف (مفهومی و عملیاتی) متغیرها در این مقاله به قرار زیر است:
سرمایه فکري:
تعریف مفهومی: مجموعهاي از اطلاعات، داراییهاي فکري، تجربی، رقابت و یادگیري سازمانی است که میتواند براي ایجاد ثروت به کار گرفته شود.
در واقع سرمایه فکري تمامی کارکنان، دانش سازمانی و تواناییهاي آن را براي ایجاد ارزش افزوده در بر میگیرد و باعث منافع رقابتی مستمر میشود
[11] که با مؤلفه هاي انسانی، ارتباطی و ساختاري اندازه گیري میشود.
