بخشی از مقاله
چکیده -
در توسعه روستایی، مشارکت شامل دخالت مردم در فرایندهای تصمیم گیری، اجرای برنامهها، شریک شدن در منافع حاصل از برنامه-های توسعه و همکاری در ارزشیابی این برنامهها است. مشارکت کشاورزان در طرحهای آبیار ی، در ساختن سرمایه اجتماعی یا اعطای قدرت به مردم محلی بسیار ارزشمند است.تحقیق حاضر با هدف بررسی زمینه های مشارکت شالیکاران در مدیریت منابع آب کشاورزی و امور آبیاری شهرستان رشت صورت گرفت. این تحقیق به صورت پیمایشی انجام و ابزار اصلی تحقیق را پرسشنامه تشکیل میدهد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران200 نفر از شالیکاران شهرستان رشت میباشد . نتایج تحقیق، همبستگی معنیداری را بین همکاری و مشارکت شالیکاران که به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته میشود با جنسیت و سطح سواد نشان می دهد. در حالی که بین دیگر متغیر های مستقل شامل: سن، سابقه کار کشاورزی، مساحت زیر کشت، نوع اشتغال، وضعیت مالکیت زمین کشاورزی و وضعیت مالکیت منبع آب، با متغیر وابسته همبستگی معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج تحلیل عاملی نشان میدهدکه حدود 42/77 درصد از کل زمینههای مشارکت شالیکاران را 3 متغیر پرداخت به موقع آب بها، تعمیر و بازسازی دریچهها و همکاری با کارشناسان در زمینه استفاده یا مصرف بهینه آب تشکیل میدهد.
کلیدواژه: مشارکت، مدیریت منابع آب، شالیکاری، شهرستان رشت
مقدمه گسترش شهرنشینی، توسعه صنعتی و ورود آن به دوران بلوغ و توسعه
کشاورزی برای تولید موادغذایی با الگوهای کشتی که پاسخگوی سطح در حال افزایش رفاه انسانها باشد، موجب گردیده است که میزان مصارف آب در مقیاس جهانی به سرعت به مرز میزان آب قابل دسترس از منابع آب تجدیدشونده جهان نزدیک میشود]چارلز برت، .[1943 مخصوصا منطقه خاورمیانه از جمله مناطقی است که به شدت با این مشکل مواجه بوده به طوری که بر اساس پیش بینیهای کارشناسان، در آینده در این منطقه آب همچون نفت مورد معامله قرار خواهد گرفت]کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران،.[1385 بخش آب یکی از بخش های زیر بنایی و اساسی کشور می باشد که می تواند بعنوان موتور رشد در اقتصاد عمل کند و باعث رشد سایر بخش ها بخصوص بخش کشاورزی و فعالیت های وابسته به آن گردد . بدون شک عواملی در مدیریت آب و شبکههای آبیاری تاثیر خواهند داشت که شناخت آنها میتواند زمینه ارائه راهکارهای مدیریتی را در بخش کشاورزی فراهم کند. مشارکت عبارت است از فعالیتهای سازمانداده
شده برای افزایش کنترل بر منابع در موقعیتهای اجتماعی مشخص، به ویژه در مورد گروههایی که تاکنون از داشتن این کنترلها محروم بودهاند.[Pearse and Stiefel, 1979] در دهه های اخیر دولتها در سطح جهانی به توسعه فیزیکی شبکه های آبیاری همت گمارده اند ولی این توسعه با تامین مالی همراه نبوده است و بخصوص با ازدید رقابت برای بدست آوردن منابع آبی در سطح جهان، یارانه دولتها برای عملیات بهره برداری و نگهداری از شبکه های آبیاری رو به کاهش گذارده است. این در حالی است که بسیاری از سازمانهای دولتی در جمع آوری آب بهای کافی از مصرف کنندگان آب زراعی بصورت کارا عمل نمی کنند و این امر به موجود نبودن اهرم های کمکی در سطح این سازمانها برمیگردد زیرا مصرف کنندگان در بسیاری از نقاط، هیچ مشارکتی در مدیریت آبیاری ندارند و یا سهم مشارکت آنان بسیار اندک است]رشتچی، .[ 1383 عمده ترین عامل در دستیابی به اهداف طرحهای مشارکت مردمی جلب مشارکت مردم و همسو نمودن آنان با
1
سازمانهای ذیربط در جهت اجرای پروژه های تعریف شده می باشد. مهمترین انگیزه های ایجاد مدیریت مشارکتی آبیاری در آبیاری، نگهداری نامناسب سیستم های آبیاری، عدم توانایی دولت درجمع آوری پول کافی بر ای مصرف کنندگان آب و عملکرد ضعیف سیستم های آبیاری می باشند]زارعی دستگردی،.[1388
مناسب بودن، در دسترس بودن ، به موقع بودن و عادلانه بودن منابع آبی، یک اطمینان مؤثر جهت مشارکت کشاورزان در پروژههای آبیاری میباشد.[ Madhava. K, 2004 ] ازجمله گزینههای گوناگون موجود برای توسعه ظرفیتهای مشارکت، سازماندهی افراد در قالب گروهها، تشکلها و سازمانهای مورد نظر است . بدون وجود چنین سازمانهایی، ارتباط پروژههای توسعه روستایی با اینگونه افراد، به دلیل الزامات اداری، مداخله رسمی و عدم وجود یک نقطه تماس، غیرممکن است ]الماسی، .[1379
سازماندهی طرفهای ذینفع در مشارکت، از اهمیت ویژه برخوردار است، به طوری که بیانیه کنفرانس جهانی اصلاحات کشاورزی و توسعه روستایی((WCARRD بر این فرض مبتنی است که: مشارکت فعال روستاییان را تنها میتوان ازطریق سازمانهای مردمی در سطح محلی محقق ساخت .[Uphoff, 1996 ; Khanal, 2003]
استیگر مشارکت دادن مردم و گروههای محلی را در بهرهبرداری و احداث شبکههای آبیاری، برای حل مشکلات یک راهحل قابل قبول می داند. همچنین، ظرفیت سازی برای اجرای چارچوب مدیریت مشارکتی منابع آب، به وسیله قدرت مشارکت عمومی رونق میگیرد. بنابراین، مشارکت میتواند مبنایی برای استفاده مؤثر از , منابع آب، از طریق آگاهی عمومی ایجاد کند .[ Steger, 2005 ]
کیخواه [1381] در تحقیقی با عنوان بررسی امکان مشارکت مردم در بهرهبرداری و تعمیر و نگهداری شبکههای آبیاری دشت سیستان بیان میکند که به علت عدم توانایی مردم و نارسایی بسیاری از سازمانهای دولتی مسئول منابع آب، اغلب تأسیسات آبیاری و زهکشی روزبه روز مستهلک شده و دولتها به علت مشکلات مالی، قادر به سرمایه گذاری در احداث، تعمیر و نگهداری این تأسیسات نیستند.
اکرمی [1375 ]، در تحقیق خود بر روی چگونگی مشارکت زارعین در مدیریت آبیاری، معتقد است که مدیریت آبیاری در گرو ارتقاء سطح مهارت زارعین در مدیریت تولید و مصرف آب و همچنین اتخاذ سیاست های اصولی جهت سمت بخشیدن بر عملکرد زارعین در چارچوب منافع ملی در مدیریت آبیاری می باشد. ییلاق[1385] تلاش در افزایش سطح تحصیلات مردم منطقه، افزایش راندمان استفاده از آب از طریق مکانیزه کردن آبیاری، توسعه نهادمندسازی جامعه و استفاده از مزیت یکپارچگی منطقه را از عوامل توفیق طرح مدیریت مشارکت مدارانه در شبکه های آبیاری شهرستان گتوند معرفی میکند.
