بخشی از مقاله
مقدمه
ظهور رسول خدا - ص - دستی غیبی برای پاسخگویی به نیاز جامعه جهانی در جهت تأمین معنویت و عدالت مبتنی بر وحی و شکل گیری مدنیت جدید اسلامی بود؛ مدنیتی که متکی بر کرامت انسان و رشد و تعالی امکانات دنیوی و مادی در خدمت امکانات و رشد معنوی انسان بود. باظهور اسلام ،بشر خود را در برابر آموزههایی دید که هویت و نسبتش را با خداوند،جهان هستی ،انسانهای دیگرو نفس خویش به خوبی ترسیم کرده است.
این تأثیر گذاری به حدی بود که بشر در برابر آن سر تسلیم فرود آورد و به این فرهنگ که از منابع اصیل اسلام - قرآن و سنت - سرچشمه میگرفت،گردن نهاد و از آنجا که آن را با عقل و فطرت سلیم خویش هماهنگ می دید ،با رویی گشاده پذیرای آن شد.این فرهنگ یعنی فرهنگ اسلامی که از هستی شناسی خاص اسلام بر میخواست،پیروانش را به سوی ایجاد تمدنی بزرگ کشاند که بتوانند حکایتگر چنین فرهنگ متعالی باشند.
تمدن اسلامی به صورت پویا وجود داشته و امروز هم این تمدن قابل تحقق است واساساَ آرمان مهدویت شیعی این امر را نمایندگی میکند.اما این مهم به سادگی به دست نمیاید وما نمی توانیم منتظر بمانیم که دنیای غرب و تمدن مادی خود به خود رو به افول برود،چرا که احیای تمدن اسلامی فقط با افول تمدن غربی ممکن نیست واین احیا درزمینه مدنی و اجتماعی محتاج به انقلاب است. اینجاست که ما اندیشه امام - ره - و مقام معظم رهبری را میتوانیم محملی بدانیم برای ارتباط میان تمدن گذشته و تمدن آینده به وسیله یک انقلاب بزرگ اسلامی و حضور نهضتهای قدرتمند مرتبط با آن[1]
روش پژوهش
هدف این مقاله بررسی زمینههای شکل گیری و فرایند تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر مقام معظم رهبری است. جهت تحقق هدف پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤالات هستیم که:1 معنای تمدن اسلامی و تفاوت آن با تمدن غیر دینی چیست؟2 عوامل شکوفایی و افول تمدن اسلامی چه بوده است؟3 مفهوم و زمینههای شکل گیری تمدن نوین اسلامی از منظر مقام معظم رهبری چیست؟ 4 فرآیند شکل گیری تمدن نوین اسلامی از نظر مقام معظم رهبری چیست؟
با توجه به اینکه منابع موجود برای شناسایی دیدگاهها و نظرات مقام معظم رهبری در این خصوص بیشتر سخنرانیهای ایشان بوده است بنابراین بعد از بررسی مفهوم تمدن اسلامی به طور کلی، برای شناسایی دیدگاههای ایشان در مورد موضوع تمدن اسلامی در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی زمینهها و فرآیند تحقق تمدن نوین اسلامی از نگاه مقام معظم رهبری پرداخته است. جامعه متنی پژوهش شامل کلیه سخنرانیها و مکتوبات ایشان در حوزه ی مورد مطالعه بوده است که از طریق بررسی کتابخانهای و همچنین مراجعه به سایت دیدگاههای ایشان توصیف و تحلیل شده است.
یافتههای پژوهش
تعریف تمدن
تمدن هم با توجه به عناصر عینی مشترک همچون زبان،فرهنگ،تاریخ،مذهب،سنتها و نهادها و هم با در نظر گرفتن 617وابستگیها و قرابتهای ذهنی و درونی انسانها تعریف میشود. تمدنها پدیدههایی پویا هستند؛آنگونه که ظهور و افول میکنند،انشعاب مییابند و در هم ادغام میشوند[2] به عقیده ی جامعه شناسان،تمدن حالتی مترقی است که ملتها در پرتو آن تحت تأثیر تحولات جدید و مترقی قرار میگیرند یعنی تمدن نهایت ترقی ملت هاست به سوی وصول به مقام بلند علمی و فنی.[3] همچنین میتوان گفت که تمدن عبارت است از مجموعه ی اندوختهها و ساختههای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ که زمینه ی مساعدی برای شکوفا شدن آزادانه ی هر استعدادی است.[4] با دقت در تعاریف متعددی که از تمدن بیان شده است روشن میشود که هر کس با رویکردی خاص این واژه را تعریف کرده است؛ ولی به طور خلاصه همه ی آنها حکایتگر این حقیقت است که "تمدن"مجموعه ی دستاوردهای مادی و معنوی بشر است. [5]
تفاوت تمدن غیر دینی با تمدن دینی
وجه تمایز تمدن دینی با تمدن غیر دینی در جهان بینی حاکم بر آنهاست.بنیان تمدن غیر دینی بر اساس محدود دیدن زندگی انسان و نیازهای او تا پیش از مرگ و در نتیجه فراهم کردن شرایطی است که انسان در این محدوده بهره مند از رفاه شود در این نگاه انسان موجود بی مبدأ و بی معاد است. اما در تمدن دینی انسان در هر دو بعد حیوانی و خلیفه اللهی تعریف میشود و بر همین مبنا دغدغه آباد کردن هر دو بعد او را دارد و با اصالت دادن به جهان پس از مرگ ،آبادی دنیوی او را به عنوان زمینه و مقدمه ی حیات اخروی مورد توجه قرار میدهد. [6]
چیستی تمدن اسلامی
منشأ بیشتر تمدنها تعالیم انبیای الهی است که انسانها را در جهت اتحاد و همگرایی و اندیشه ورزی دعوت کرده اند. مسیحیت و اسلام دو دینی هستند که در پرتو آنها تمدنهای درخشانی پدید آمد و چهره ی تمدن بشری پس از ظهور آنها دگرگون شد. هر فرهنگ نوپدیدی نیازمند زمان است تا در جهان گسترش یابد و فرهنگ و تمدنهای دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. حضرت رسول - ص - که پایه گذار فرهنگ تمدن اسلامی بود با کتاب آسمانی خویش قرآن و قول و سیره ی خود منبعی اصیل برای این فرهنگ به یادگار گذاشت.
دین اسلام ، پس از ظهور و گسترش نه تنها در زمینه ی فرهنگی موجب تحول عظیمی شد بلکه از نظر تمدن نیز منشأ الهام و خلاقیتهای بسیاری گردید. دو تعریف اساسی از تمدن و مدنیت اسلامی وجود دارد:یکی تعریفی است که تحت تأثیر تفکر اومانیستی استعدادهای انسان را در جهت تکامل ابزار تولید و تکامل عقل ابزاری و دستاوردهای آن میبیند. در این تعریف جوامعی که در بعد مادی و ابزار سازی انسان را در حد متکاملی تجهیز کرده اند،متمدن نامیده شده اند.تعریف دیگر که کمتر مورد توجه است،مدنیت انسانی را ناظر بر روابط انسانی،اخلاقی و معنوی در جامعه میداند.
