بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش ضمن محاسبه اندازه بهینه مزرعه برنج با استفاده از تابع هزینه، کارآیی فنی، تخصیصی و اقتصادي شالیکاران استان با استفاده از روش تحلیل فراگیر دادهها - DEA - محاسبه گردید. اطلاعات بصورت دادههاي مقطعی توسط پرسشنامه و با روش نمونهگیري تصادفی طبقهبندي شده، جمعآوري گردید. در مجموع از 132 برنجکار در استان مصاحبه بعمل آمد. میانگین کارآیی فنی، تخصیصی و اقتصادي شالیکاران در استان کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب 62/1 ، 74/3 و 44/6 درصد برآورد گردید. اختلاف بین کارآیی اقتصادي بهترین شالیکار و میانگین نمونه 55 درصد محاسبه گردید.
بنابر این شکاف بسیار زیادي در توانایی برنجکاران در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به مقدار مصرف و قیمت نهادهها و محصول وجود دارد که می توان با بهبود کارایی برنجکاران این شکاف را بهبود بخشید. اندازه بهینه مزرعه شالیکاري در استان حدود 1/7 هکتار برآورد گردید. لذا سیاست بهرهبرداري از زمین باید در آینده به گونهاي باشد که در جهت یکپارچگی اراضی و رساندن قطعات زمین به مرز 1/7 هکتار باشد.
مقدمه
وجود چشمهها و رودهاي فراوان در استان کهگیلویه و بویراحمد باعث گردیده زمینه را براي شالیکاري فراهم آورد. بطوري که از نظر سطح زیر کشت، دومین محصول زراعی آبی استان، برنج میباشد. استان کهگیلویه و بویراحمد از نظر تولید برنج هفتمین استان کشور است
افزایش جمعیت از یک سو و محدودیت منابع کشاورزي از جمله زمین، آب، کود، بذر و غیره از سوي دیگر ایجاب میکند که بهرهوري استفاده از نهادهها را افزایش دهیم. بعبارت دیگر بهرهوري مؤثر از نهادهها راهی بسوي توسعه اقتصاد کشاورزي هر منطقه و کشور محسوب میشود. همچنین توانایی کشاورزان براي رسیدن به حداکثر تولید با مجموعه ثابتی از منابع موجود، که اصطلاحاً کارآیی فنی نامیده میشود عامل بسیار مهمی در افزایش محصولات کشاورزي و رسیدن به مرز خودکفایی است که باید مورد بررسی قرار گیرد
با توجه به اهمیتی که برنج از نظر تولید، تجارت و اشتغالزایی براي کشاورزان استان دارد و نیز اهمیت ملی این محصول استراتژیک در کشور از نظر پایین بودن ضریب خودکفایی و سهم بالاي واردات آن و نیز فقدان مطالعه اقتصادي در این زمینه در استان، ضرورت اجراي این تحقیق را مشخص میکند. از سوي دیگر با توجه به ضرورت تعیین اندازه بهینه مزرعه در کمک به سیاست هاي بهینه سازي و یکپارچه سازي مزارع، در این مطالعه نیز سعی می شود اندازه بهینه قطعات به طور مشخص براي مزارع برنج در استان کهگیلویه و بویراحمد که از مناطق مستعد تولیدي برنج کشور است، تعیین شود.
مطالعات متعددي در خصوص بررسی کارایی اقتصادي محصولات کشاورزي و نیز تعیین اندازه بهینه مزرعه در دنیا و همچنین کشور خودمان انجام شده است.
سانگ کینگ و همکاران - 2006 - ، با استفاده از تابع هزینه درجه دوم تعمیم یافته اندازه و کارایی اقتصادي مزارع تحقیقات کشاورزي چین را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج آنها حاکی از وجود صرفه هاي ناشی از اندازه در مزارع گونه هاي جدید ذرت و گندم بود.
بوسمارت و همکاران - 2006 - ، در تحقیقی تحت عنوان اقتصاد اندازه و اندازه بهینه مزرعه در صنعت لبنیات استونیا به چهار طریق عملکرد بهره برداري هاي لبنیاتی را مورد مطالعه قرار دادند. گروایس و همکاران - 2006 - ، اقتصاد مقیاس را در صنایع غذایی کانادا مورد مطالعه قرار دادند. آنها با استفاده از تابع هزینه ترانسلوگ بازده به مقیاس را براي واحدهاي تولیدي گوشت، نان و شیر بدست آوردند.
در ایران نیز حسن زاد و همکاران - 1388 - در تحقیق خود اندازه بهینه مزارع برنج استان گیلان را با استفاده از تخمین تابع هزینه و تکمیل پرسشنامه از 280 کشاورز برآورد نمودند. نتایج بدست آمده حاکی از وجود بازده صعودي نسبت به مقیاس می باشد. آنها در تحقیق خود اندازه بهینه مزرعه را براي مزارع برنج استان 2/17 هکتار برآورد نمودند.
تشویق برنجکاران به تشکیل تعاونیها و تغییر مدیریت مزارع از حالت خرده مالکی به مدیریتهاي یکپارچه از جمله پیشنهادات این تحقیق می باشد. از جمله مطالعات دیگر در این خصوص می توان به مطالعات حسن پور - 1384 - ، روحانی - 1381 - ، شرزه اي و همکاران - 1381 - و موسی نژاد و حسنی مقدم - 1376 - اشاره نمود.
مواد و روشها
اندازهي بهینهي مزرعه
اندازهي مطلوب یا بهینهي واحد کشاورزي، ترکیبی از عوامل تولید را نشان میدهد که بالاترین کارآیی اقتصادي را در تولید مقدار معینی از محصول داشته باشد
براي بدست آوردن اندازهي بهینهي مزرعه میتوان از تابع هزینهي متوسط تولید استفاده کرد. همانطور که میدانیم هرچه اندازهي مزرعه بزرگتر باشد، هزینهي متوسط تولید هم بالاتر میرود و هرچه اندازهي مزرعه کوچکتر باشد تا اندازهاي هزینهي متوسط تولید نیز کمتر و پس از آن مجدداً افزایش خواهد یافت. لذا با استفاده از آمار هزینهي تولید نمونهاي از کشاورزان و تخمین تابع هزینهي متوسط تولید براساس تخمین رگرسیون چند متغیره - Multiple Regression - برآورد میگردد که بصورت یک سهمی میباشد سپس در مرحله بعد با مشتقگیري، میتوان میزان بهینهي زمین در حداقل هزینهي متوسط بدست آورد.
کارآیی اقتصادي شالیکاران
نظریهي مباحث مربوط به کارآیی، نخستین بار توسط فارل - 1957 - ، مطرح گردید. فارل پیشنهاد نمود که اگر عملکرد یک واحد تولیدي را با عملکرد بهترین واحدهاي تولیدي موجود در آن صنعت مورد مقایسه قرار گیرد میتوان ملاکی براي کارآیی آن واحد در نظر گرفت. فارل، کارآیی اقتصادي - Economic Efficiency - را به دو جزء کارآیی فنی - Technical Efficiency - و کارآیی تخصیصی - Allocative Efficiency - تفکیک کرد.
بر اساس تعریف فارل، توانایی یک واحد تولیدي براي رسیدن به حداکثر تولید با مجموعه ي ثابتی از منابع موجود را کارآیی فنی و توانایی آن واحد تولیدي در تخصیص بهینهي منابع با حداقل هزینه، کارآیی تخصیصی نامید. کارآیی اقتصادي نیز توانایی واحد تولیدي را در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت و سطوح نهادهها نشان میدهد و از حاصلضرب کارآیی فنی و کارآیی تخصیصی بدست میآید. تعیین کارآیی اقتصادي و اجزاي آن یعنی کارآیی تخصیصی و کارآیی فنی واحدهاي کشاورزي و دامپروري در دو دهه اخیر در کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه رواج پیدا کرد.
روشهاي متعددي براي تخمین کارآیی توسط اقتصاددانان پیشنهاد گردیده است - کوئلی، 1995؛ سینگ و همکاران، 2000 و براوو-یورتا و ایونسن، . - 1994 یکی از روشهاي رایج که با استفاده از برنامهریزي ریاضی قابل تخمین است روش تحلیل پوششی دادهها یا DEA میباشد. در این روش با استفاده از برنامه ریزي ریاضی مبتنی بر یک سري بهینه سازي، تمام دادههاي یک یا چند محصول و عوامل تولید آنها و قیمت عوامل تولید را تحت پوشش قرار میدهد و به همین دلیل تحلیل پوششی دادهها - Data Envelopment Analysis - ، نامیده میشود - کوئلی، . - 1995 محاسبات فوق را می توان توسط نرم افزار - DEAP 2.1 - که توسط کوئلی - 1995 - تهیه گردیده است، انجام داد.
نحوهي جمعآوري اطلاعات
در چارچوب یک تحقیق پیمایشی - Survey Research - اطلاعات مورد نیاز توسط تکمیل پرسشنامه بر اساس روش نمونهگیري تصادفی طبقهبنديشده، جمعآوري گردید. در مجموع از 132 برنجکار در استان مصاحبه بعمل آمد. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق لازم است که دادههاي استخراج شده از پرسشنامهها را به کمک نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل و براي تعیین اندازه بهینه مزرعه، رگرسیون تابع هزینه برآورد گردید. همچنین در مرحله بعد با استفاده از نرم افزار DEAP، کارآیی فنی، تخصیصی و اقتصادي شالیکاران استان کهگیلویه و بویراحمد برآورد شدند.
نتایج و بحث
رگرسیون تابع هزینه متوسط تولید برنج که بصورت یک سهمی درجه دو است با داده هاي 132 شالیکاران استان برآورد گردید. در این سهمی Y میزان هزینه متوسط یک واحد محصول و X میزان زمین مورد استفاده شالیکار می باشد. سپس با مشتق گیري از این تابع، میزان بهینه زمین در حداقل هزینه متوسط بصورت زیر بدست میآید
بنابراین اندازه بهینه شالیکاري در استان کهگیلویه و بویراحمد حدود 1/7 هکتار است. که متأسفانه بیش از 85 درصد شالیکاران استان کمتر از این مقدار زمین دارند. بنابراین براي کاهش هزینه متوسط تولید در برنجکاري و افزایش کارآیی اقتصادي برنجکاران استان بایستی سیاست یکپارچه سازي اراضی برنج با حمایت دولت در استان عملی گردد.
